Różnicowanie wynagrodzenia pełnomocników w zależności od tego czy występują jako pełnomocnicy z wyboru czy z urzędu jest niezgodne z Konstytucją RP

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zapisy dotyczące różnicowania wynagrodzenia pełnomocników zależnie od tego, czy są pełnomocnikami z wyboru czy z urzędu, są niezgodne z Konstytucją RP. Sprawa dotyczyła ustalenia nieważności umowy sprzedaży, gdzie wynagrodzenie dla pełnomocnika z urzędu zostało obniżone, a dla pełnomocnika z wyboru było zgodne z maksymalną stawką. Trybunał uznał, że takie różnicowanie jest nieproporcjonalne i narusza prawa pełnomocników z urzędu.

Tematyka: Trybunał Konstytucyjny, wynagrodzenie pełnomocników, pełnomocnik z urzędu, pełnomocnik z wyboru, Konstytucja RP, rozporządzenie, nieważność umowy, stawki maksymalne

Trybunał Konstytucyjny jednogłośnie orzekł, że § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z 22.10.2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2015 r. poz. 1801; dalej jako: rozporządzenie) jest niezgodny z art. 64 ust. 2
w zw. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zd. 2 i art. 92 ust. 1 zd. 1 Konstytucji RP.
Adwokat K.W. został ustanowiony pełnomocnikiem do reprezentowania powódki w sprawie dotyczacej ustalenie
nieważności umowy sprzedaży. Sąd Okręgowy w K. oddalił powództwo przyznając adwokatowi wynagrodzenie
w wysokości 150 % stawki minimalnej z uwagi na duży nakład jego pracy. Apelacja pełnomocnika z urzędu została
oddalona, zaś Sąd Apelacyjny w S. zasądził na jego rzecz wynagrodzenie w kwocie dwukrotnie mniejszej niż kwota
kosztów zasądzona na rzecz pozwanego. Gdy zażalenie na postanowienie o kosztach zostało oddalone, adwokat
K.W. wniósł skargę konstytucyjną o zbadanie zgodności § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z 22.10.2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez
adwokata z urzędu (w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2016 r. do 2.11.2016 r.) z Konstytucją RP, w zakresie,
w jakim przepis ten przewidywał w sprawach cywilnych, w których ustalono wartość przedmiotu sprawy, stawkę
minimalną należną pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu w wysokości obniżonej o połowę opłaty maksymalnej,
a jej podwyższenie do wysokości opłaty maksymalnej uzależnione było od uwzględnienia przez Sąd orzekający
czynników wymienionych w § 4 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu, zaś w przypadku
reprezentowania strony przez pełnomocnika z wyboru, zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800), Sąd z mocy prawa zasądzał
wynagrodzenie pełnomocnika z wyboru w wysokości równej co najmniej całej stawce maksymalnej.
W skardze konstytucyjnej dowodzono, że zakwestionowany przepis ograniczał prawo do równego traktowania przez
władze publiczne, prawo do sądu, jak również naruszał prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej,
zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności oraz zasadę równorzędności stron, powodując, iż wynagrodzenie
pełnomocnika z urzędu w tej samej sprawie jest z mocy prawa obniżone o połowę w stosunku do wynagrodzenia
pełnomocnika z wyboru w przypadku, gdy w sprawie nie zachodzą czynniki umożliwiające podwyższenie stawki
minimalnej do wysokości stawki maksymalnej. Skarżący twierdził też, że kwestionowana norma prawna narusza art.
64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, bowiem nie chroni praw majątkowych, w postaci przysługującego pełnomocnikowi
powołanemu z urzędu prawa do wynagrodzenia za pracę - nazywanego na gruncie procedury cywilnej kosztami
zastępstwa procesowego.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wybór metody ustalania stawki minimalnej wynagrodzenia dla pełnomocnika
prawnego, zarówno z wyboru, jak i z urzędu, należy do normodawcy, który w tym zakresie korzysta ze znacznej
swobody regulacyjnej, jednak jest ona ograniczona porządkiem konstytucyjnym (zob. wyrok TK z 27.2.2018 r., SK
25/15,
; wyrok TK z 21.6.2017 r., SK 35/15,
). Dlatego nieuzasadnione jest arbitralne kształtowanie
treści i granic poszczególnych praw majątkowych, spełniających identyczne funkcje i chroniących podobne
interesy. W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że analiza statusu adwokatów i ich roli w postępowaniu, nie
uprawnia twierdzeń o zasadności różnicowania ich wynagrodzenia w zależności od tego czy występują jako
pełnomocnicy z wyboru czy z urzędu. Trybunał wskazał, że poza precyzyjnie określonymi w przepisach
przypadkami, adwokat nie może uchylić się od reprezentacji prawnej jako pełnomocnik z urzędu, zaś do
zakończenia postępowania w danej instancji świadczy pomoc prawną za darmo, nie ma bowiem możliwości
uzyskania zapłaty wynagrodzenia w całości lub części z góry, pomimo tego, że wykonywanie obowiązków
wymaga niejednokrotnie dużego nakładu pracy. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, różnicowanie w akcie
podustawowym wysokości wynagrodzenia w zależności od tego, czy adwokat świadczył pomoc prawną jako
pełnomocnik z wyboru czy z urzędu stanowi niedopuszczalną samowolę legislacyjną, w sposób
nieproporcjonalny ingerującą w uprawnienia pełnomocników z urzędu do uzyskania wynagrodzenia za ich
pracę.
W rezultacie zainteresowanym podmiotom przysługuje wznowienie prawomocnie zakończonych postępowań
w zakresie rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu, gdzie podstawę prawną stanowił zakwestionowany
przepis. Na skutek wydanego wyroku, zarówno w sprawach toczących się na skutek wznowienia postępowania, jak
i w sprawach niezakończonych, które zostały wszczęte przed 2.11.2016 r., przy zasądzaniu kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez adwokata z urzędu zastosowanie będą mieć stawki maksymalne określone w § 8-21 rozporządzenia

Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.
Wyrok TK z 23.4.2020 r., SK 66/19

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego skutkuje wznowieniem postępowań dotyczących kosztów procesu, gdzie zastosowane będą stawki maksymalne. Zmiana ta obejmie zarówno sprawy w toku, jak i te, które rozpoczęto przed ustalonym terminem. Decyzja Trybunału ma na celu zapewnienie pełnomocnikom z urzędu równe traktowanie i odpowiednie wynagrodzenie za ich pracę.