Skuteczniejsza ochrona ofiar przemocy domowej
Sejm RP 30.4.2020 r. przekazał do rozpatrzenia przez Senat uchwaloną przez Sejm RP na 11. posiedzeniu ustawę z 30.4.2020 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Jest to tzw. ustawa antyprzemocowa, której celem jest uskutecznienie ochrony ofiar przemocy domowej. Nowe regulacje dotyczą działań Policji i sądowych, wprowadzając m.in. obowiązek opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy fizycznej. Zmiany mają również usprawnić postępowanie sądowe w przypadkach przemocy domowej.
Tematyka: Przemoc domowa, Ochrona ofiar, Ustawa antyprzemocowa, Zmiany prawne, Postępowanie sądowe, Policja, Ochrona ofiar przemocy, Senat, Sejm, Uchwalenie ustawy
Sejm RP 30.4.2020 r. przekazał do rozpatrzenia przez Senat uchwaloną przez Sejm RP na 11. posiedzeniu ustawę z 30.4.2020 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Jest to tzw. ustawa antyprzemocowa, której celem jest uskutecznienie ochrony ofiar przemocy domowej. Nowe regulacje dotyczą działań Policji i sądowych, wprowadzając m.in. obowiązek opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy fizycznej. Zmiany mają również usprawnić postępowanie sądowe w przypadkach przemocy domowej.
Sejm RP 30.4.2020 r. przekazał do rozpatrzenia przez Senat uchwaloną przez Sejm RP na 11. posiedzeniu
ustawę z 30.4.2020 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw
(druk senacki nr 108). Jest to tzw. ustawa antyprzemocowa, ponieważ całość planowanych rozwiązań
prawnych dotyczy uskutecznienia ochrony ofiar przemocy domowej. Nie od dziś wiadomo, że
dotychczasowe przepisy nie dawały poczucia bezpieczeństwa ofiarom, stąd konieczność weryfikacji narzędzi
prawnych w tym zakresie sygnalizowana była od dawna. Na potrzebę wprowadzenia zmian niewątpliwie
wpływ miała obecna sytuacja epidemiologiczna w kraju i szereg sygnałów wskazujących na to, że w dobie
izolacji społecznej osoby będące ofiarami przemocy domowej znalazły się w jeszcze gorszym położeniu
i potrzebne są natychmiastowe skuteczne zmiany w prawie.
Nowelizacja dotyczy zarówno działań Policji, jak i tych podejmowanych na etapie sądowym. Zasadniczym
i niewątpliwie zasługującym na pełną aprobatę celem nowych regulacji jest to, aby sprawca przemocy fizycznej
zagrażającej życiu lub zdrowiu domowników bezzwłocznie opuścił mieszkanie. Zmiany dotyczą kilku aktów
prawnych, odpowiednio uzupełniając system prawny o konkretne rozwiązania. Poniżej wskazano najważniejsze
z nich.
Zmiany w ustawie z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460 ze zm.;
dalej: KPC)
Usprawnienie postępowania sądowego w sprawach dotyczących przemocy domowej stanowią istotny element
całego systemu rozwiązań prawnych. Zmiany KPC obejmują m.in. dodanie w części pierwszej w księdze drugiej
w tytule II po dziale I działu Ia „Sprawy o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do opuszczenia
wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazanie zbliżania się do
mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia”. O wniosku o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do
opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazanie zbliżania się do
mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia sąd ma orzekać w terminie jednego miesiąca od dnia wniesienia.
Dodatkowym usprawnieniem procedury ma być możliwość dokonywania doręczeń korespondencji sądowej przez
Policję lub Żandarmerię Wojskową. Podmioty te będą również zobowiązane do czynienia ustaleń w zakresie
zamieszkiwania adresata pod danym adresem. Wskazane działania są wyrazem ogólnego nakazu, aby Policja lub
Żandarmeria Wojskowa w toku postępowania udzielały sądowi pomocy niezbędnej do jego szybkiego
zakończenia. W wydanym postanowieniu Sąd wskazuje obszar lub odległość od wspólnie zajmowanego mieszkania,
którą osoba stosująca przemoc w rodzinie jest obowiązana zachować. Ponadto, postanowienie jest skuteczne
i wykonalne z chwilą ogłoszenia. Sąd może je zmienić lub uchylić w razie zmiany okoliczności, nawet gdy jest
prawomocne.
Poza dodanym działem Ia, zmiany dotyczą również możliwości przedłużenia wydanego przez Policję lub
Żandarmerię Wojskową nakazu opuszczenia mieszkania. W przypadku wniosku o zabezpieczenie, Sąd będzie
musiał rozpatrzyć wniosek ofiary przemocy bezzwłocznie, nie później niż w ciągu trzech dni.
Zmiany w ustawie z 20.5.1971 r. – Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 821 ze zm.)
W dodanym art. 66b przewidziano karę aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny dla tego, kto nie stosuje się do
wydanego przez Policję lub Żandarmerię Wojskową nakazu natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego
mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazu zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia
lub postanowienia sądu w tym zakresie.
Zmiany w ustawie z 6.4.1990 r. o Policji (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 360 ze zm.)
Szerokie zmiany dotyczące działalności Policji podyktowane są koniecznością natychmiastowej reakcji państwa na
sytuacje stwarzające bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego. Policja ma już zatem nie tylko prawo
zatrzymania osoby stosującej przemoc w rodzinie (po dokonaniu oceny ryzyka zagrożenia), ale również Policja ma
prawo wydać nakaz natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego
bezpośredniego otoczenia lub zakaz zbliżania się do mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia na okres
czternastu dni. Nakaz lub zakaz Policja wydaje:
1. podczas interwencji podjętej we wspólnie zajmowanym mieszkaniu lub jego bezpośrednim otoczeniu lub
2. w związku z powzięciem informacji o stosowaniu przemocy w rodzinie, w szczególności zgłoszenia przez: osobę
dotkniętą przemocą w rodzinie lub kuratora sądowego lub pracownika jednostki organizacyjnej pomocy
społecznej, w związku z wykonywaniem ustawowych obowiązków.
Co niezwykle istotne, nakaz lub zakaz będzie mógł być również wydany w przypadku nieobecności we wspólnie
zajmowanym mieszkaniu lub jego bezpośrednim otoczeniu osoby stosującej przemoc w rodzinie podczas
wykonywania czynności przez Policję. Oznacza to, że nieobecność sprawcy, w tym jego ucieczka, nie będzie
przeszkodą do podjęcia stosownych działań. Nakaz lub zakaz doręcza się niezwłocznie osobie stosującej przemoc
w rodzinie oraz osobie dotkniętej tą przemocą. W celach kontrolnych, osoba stosująca przemoc w rodzinie, wobec
której wydano nakaz lub zakaz, jest obowiązana wskazać jednostce organizacyjnej Policji, której policjant wydał ten
nakaz lub zakaz, adres miejsca pobytu, a także, o ile to możliwe, numer telefonu, pod którym będzie dostępna, oraz
poinformować tę jednostkę Policji o każdej zmianie adresu lub numeru. W okresie obowiązywania nakazu lub
zakazu Policja przynajmniej trzykrotnie sprawdza, czy nakaz lub zakaz nie są naruszane, i podejmuje niezbędne
czynności. Pierwsze sprawdzenie odbywa się następnego dnia po wydaniu nakazu lub zakazu. Nakaz ten będzie
zatem egzekwowany, łącznie z możliwością użycia środków przymusu, w tym także bez względu na wymówki
sprawcy, że nie ma dokąd się wyprowadzić. Policjant wskaże mu placówki zapewniające miejsca noclegowe.
Po upływie 14 dni nakaz lub zakaz może być przedłużony przez Sąd.
Zmiany w ustawie z 24.8.2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (t.j. Dz.U.
z 2020 r. poz. 431)
Odnośnie służb mundurowych, żołnierze Żandarmerii Wojskowej mają prawo zatrzymać żołnierza pełniącego czynną
służbę wojskową stosującego przemoc w rodzinie, stwarzającego bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia
ludzkiego. Podobnie jak w przypadku Policji, zatrzymanie następuje po ocenie ryzyka zagrożenia, biorąc pod uwagę
przykładowo wskazane kryteria, jak np. wiek, zależności rodzinne, stan psychiczny, informacje o dotychczasowej
sytuacji rodzinnej. Co więcej, także Żandarmeria Wojskowa będzie miała prawo wydania nakazu
natychmiastowego opuszczenia mieszkania lub zakazu zbliżania się do mieszkania. Pozostałe czynności oraz
czas obowiązywania są analogiczne jak w przypadku Policji.
Zmiany w ustawie z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 785 ze
zm.)
Osoba dotknięta przemocą w rodzinie w sprawach o zobowiązanie osoby stosującej przemoc w rodzinie do
opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia lub zakazanie zbliżania się do tego
mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia będzie zwolniona z kosztów sądowych.
Obecnie ustawa jest na etapie rozpatrywania przez komisje (Komisję Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej,
Komisję Praw Człowieka, Praworządności i Petycji oraz Komisję Ustawodawczą). Tempo procesu legislacyjnego
sugeruje, że należy spodziewać się poprawek doprecyzowujących niektóre rozwiązania.
Ustawa ma wejść w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.
Obecnie ustawa jest na etapie rozpatrywania przez komisje parlamentarne. Planowane wejście ustawy w życie po upływie 6 miesięcy od ogłoszenia sugeruje konieczność spodziewania się poprawek w treści. Ustawa ma na celu skuteczniejszą ochronę ofiar przemocy domowej poprzez wprowadzenie konkretnych rozwiązań prawnych.