TK: adwokat z urzędu nie może otrzymać mniej, niż adwokat z wyboru

W dniu 23.4.2020 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie obniżania wynagrodzenia adwokatów z urzędu w porównaniu do adwokatów z wyboru. Stan faktyczny, analiza TK oraz skutek wyroku zostały omówione w kontekście naruszenia praw majątkowych i konstytucyjnej zasady równości. Sprawa ta ma istotne znaczenie dla praktyki adwokackiej i ochrony interesów klientów.

Tematyka: TK, Trybunał Konstytucyjny, adwokat z urzędu, adwokat z wyboru, wynagrodzenie adwokata, ochrona praw majątkowych

W dniu 23.4.2020 r. TK wydał wyrok (SK 66/19,
), w wyniku rozpoznania skargi konstytucyjnej,
w sprawie dopuszczalności obniżenia o połowę wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu w stosunku do
wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru w tej samej sprawie orzekając, że § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2015 r. poz. 1801, akt obecnie uchylony) jest niezgodny
z art. 64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1 zd. 2 i art. 92 ust. 1 zd. 1 Konstytucji RP.
Stan faktyczny
Adwokat, który jako pełnomocnik z urzędu prowadził sprawę cywilną w sporze o umowę w imieniu zwolnionego
z kosztów powoda, przegrał sprawę w I instancji a także przed SA, który zasądził mu dwukrotnie mniejszą kwotę
wynagrodzenia za pełnienie funkcji pełnomocnika z urzędu, niż pełnomocnikowi (adwokatowi) przeciwnika
procesowego. Adwokat złożył odwołanie, a następnie skargę konstytucyjną do TK. Taksa adwokacko-radcowska,
której wysokość została podniesiona w niniejszym sporze, była zróżnicowana na niekorzyść pełnomocnika z urzędu.
Zgodnie z ówczesnym brzmieniem § 4 ust. 1, opłatę ustala się w wysokości co najmniej 1/2 opłaty maksymalnej
określonej w rozdziałach 2–4, przy czym nie może ona przekraczać wartości przedmiotu sprawy. Obecnie przepis ten
brzmi: opłatę ustala się w wysokości określonej w rozdziałach 2-4, przy czym nie może ona przekraczać wartości
przedmiotu sprawy.
Niemniej, na gruncie powstałego sporu, przedstawiciele organów swoje stanowisko przed TK argumentowali tym, że
praca pełnomocnika z urzędu jest częściowo świadczeniem publicznym członka danej korporacji prawniczej, z której
to otrzymuje on pewne określone przywileje. Autor skargi przedstawił inne stanowisko, twierdząc, że zarówno
pełnomocnik z wyboru, jak i pełnomocnik z urzędu ma do wykonania taką samą pracę.
Ocena TK
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zaskarżony przepis narusza konstytucyjną ochronę praw majątkowych. Odnosząc
się do wyroku TK z 21.6.2017 r. (SK 35/15,
) oraz wyroku TK z 27.2.2018 r. (SK 25/15,
) wskazał on,
że sposób ustalania stawki minimalnej wynagrodzenia pełnomocnika z wyboru i z urzędu leży w gestii
normodawcy, któremu z kolei przysługuje względna swoboda w tym zakresie. Trybunał wskazał, że swoboda
regulacyjna nie oznacza arbitralności w kształtowaniu treści oraz ram praw majątkowych, zaś warunki reprezentacji
ustalane są między adwokatem i klientem. Niemniej jak wskazał TK: „(…) adwokat w określonych sytuacjach zostać
może zobowiązany przez państwo do świadczenia pomocy prawnej z urzędu wobec osób, które nie są w stanie
ponieść kosztów pomocy prawnej. W obu przypadkach adwokat zobligowany jest do dochowania jak największej
staranności w wykonywaniu swoich obowiązków i dbania o interesy klienta. Trybunał stwierdził, że analiza statusu
adwokatów i ich roli w postępowaniu, w którym występują jako podmioty powołane i zobowiązane do zastępstwa
prawnego, prowadzi do uznania, iż różnicowanie ich wynagrodzenia (tj. obniżenie pełnomocnikom z urzędu o połowę
wynagrodzenia, które otrzymaliby, gdyby występowali w sprawie jako pełnomocnicy z wyboru) nie ma
konstytucyjnego uzasadnienia. Odstępstwo od zasady równości, w tym również równej ochrony praw majątkowych,
jest więc niedopuszczalne”.
Trybunał podkreślił również, że praca adwokata wymaga częstokroć dużego nakładu pracy, w przypadku
pełnienie funkcji pełnomocnika z urzędu – najczęściej nie może on uchylić się od wykonania określonych
obowiązków. Powyższe powoduje, że dana sprawa może wręcz powodować szkody w ich sytuacji majątkowej, gdyż
– odmiennie niż adwokaci z wyboru – nie mogą otrzymać wynagrodzenia wcześniej, niż po zakończeniu
postępowania w danej instancji. To z kolei sprawia, że do pewnego momentu działają wręcz za darmo.
Dodatkowo, według TK, Minister Sprawiedliwości, poprzez zastosowanie arbitralnego kryterium, sprawił, iż prawo do
uzyskania przez adwokata, będącego pełnomocnikiem z urzędu, wynagrodzenia w pełnej wysokości zostało w istocie
wyłączone.
Skutek wyroku TK
Zgodnie z wyrokiem TK, zarówno w sprawach toczących się na skutek wznowienia postępowania, jak
i w sprawach wszczętych przed 2.11.2016 r. i dotychczas niezakończonych w danej instancji, przy zasądzaniu
kosztów pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu zastosowanie będą mieć stawki maksymalne
określone w § 8-21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2015 r.
poz. 1801).

Wyrok TK z 23.4.2020 r., SK 66/19,

Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że obniżanie wynagrodzenia pełnomocników z urzędu w porównaniu do pełnomocników z wyboru jest niekonstytucyjne. Wyrok ma implikacje dla ustalania stawek wynagrodzenia adwokatów z urzędu oraz ochrony praw majątkowych. Ostatecznie, adwokaci z urzędu mają prawo do pełnego wynagrodzenia zgodnego z ustalonymi stawkami maksymalnymi.