Dopuszczalność zadania pytania prejudycjalnego
Pytanie prejudycjalne dotyczy konieczności uzyskania wykładni w celu skutecznego rozstrzygnięcia krajowego sporu między Sądem Okręgowym w Łodzi i Sądem Okręgowym w Warszawie. Wątpliwości dotyczą zgodności modelu postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów z zasadą niezawisłości sędziowskiej. Sędziowie podnoszą obawy co do wpływu politycznego na postępowania dyscyplinarne i możliwość wykorzystywania ich do politycznej kontroli nad orzeczeniami sądowymi.
Tematyka: Pytanie prejudycjalne, Sąd Okręgowy, model postępowania dyscyplinarnego, niezawisłość sędziowska, Trybunał Sprawiedliwości, procedura odesłania prejudycjalnego, niedopuszczalność wniosków, postępowanie dyscyplinarne, sędziowie, przeszkody, przepisy krajowe
Pytanie prejudycjalne dotyczy konieczności uzyskania wykładni w celu skutecznego rozstrzygnięcia krajowego sporu między Sądem Okręgowym w Łodzi i Sądem Okręgowym w Warszawie. Wątpliwości dotyczą zgodności modelu postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów z zasadą niezawisłości sędziowskiej. Sędziowie podnoszą obawy co do wpływu politycznego na postępowania dyscyplinarne i możliwość wykorzystywania ich do politycznej kontroli nad orzeczeniami sądowymi.
Pytanie prejudycjalne powinno być podyktowane koniecznością uzyskania wykładni, która ma służyć skutecznemu rozstrzygnięciu krajowego sporu. Stan faktyczny Sąd Okręgowy w Łodzi i Sąd Okręgowy w Warszawie roztargały dwie odrębne sprawy, z których jedna dotyczyła pokrycia kosztów wykonania przez polską gminę zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, zaś druga postępowania karnego przeciwko określonym osobom oskarżonym o udział w uprowadzeniach, wobec których rozważana była możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary. Sądy te powzięły wątpliwości, czy model postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów jest zgodny z wymogami zasady niezawisłości sędziowskiej w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE. Sądy twierdziły, że obawiają się, w razie orzeczenia na niekorzyść Skarbu Państwa, konsekwencji, których źródłem ma być, według nich, nadużywanie postępowania dyscyplinarnego w ramach tego modelu. Następnie sędziowie tych sądów podnieśli, że po skierowaniu przez nich do TS wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym otrzymali od Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych wezwanie do stawiennictwa na przesłuchanie w charakterze świadka, dotyczące powodów, które skłoniły ich do skierowania tych pytań, oraz w sprawie ewentualnego ograniczania niezawisłości orzeczniczej z uwagi na podejrzenie, że żadne z tych dwojga sędziów nie wydało postanowienia odsyłającego samodzielnie. Pytania prejudycjalne - Czy artykuł 19 ust. 1 akapit drugi TUE należy interpretować w ten sposób, że wynikający z niego obowiązek państw członkowskich do ustanowienia środków zaskarżenia niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych unijnym prawem sprzeciwia się przepisom istotnie zwiększającym ryzyko naruszenia gwarancji niezależnego postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów w Polsce poprzez: 1) wpływ polityczny na prowadzenie postępowań dyscyplinarnych, 2) powstanie ryzyka wykorzystywania systemu środków dyscyplinarnych do politycznej kontroli treści orzeczeń sądowych oraz 3) możliwość wykorzystania w postępowaniach dyscyplinarnych przeciwko sędziom dowodów uzyskanych za pomocą przestępstwa? (Sąd Okręgowy w Łodzi) - Czy artykuł 19 ust. 1 akapit drugi TUE należy interpretować w ten sposób, że wynikający z niego obowiązek państw członkowskich do ustanowienia środków zaskarżenia niezbędnych do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii sprzeciwia się przepisom likwidującym gwarancje niezależnego postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów w Polsce poprzez wpływ polityczny na prowadzenie postępowań dyscyplinarnych i powstanie ryzyka wykorzystywania systemu środków dyscyplinarnych do politycznej kontroli treści orzeczeń sądowych? (Sąd Okręgowy w Warszawie) Stanowisko TS Właściwość Trybunału Skarb Państwa, Prokurator Generalny i polski rząd podnosili brak właściwości Trybunału do rozpoznania niniejszych wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wskazując, że zarówno spory w postępowaniach głównych, które mają charakter czysto wewnętrzny i nie dotyczą dziedzin objętych unijnym prawem, jak i przepisy krajowe regulujące ustrój sądów krajowych oraz ustanawiające środki dyscyplinarne wobec sędziów, należące do wyłącznej kompetencji państw członkowskich – nie mieszczą się w zakresie stosowania prawa UE. Trybunał stwierdził, że na podstawie art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE państwa członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia jednostkom poszanowania ich prawa do skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii. Do państw członkowskich należy zatem ustanowienie systemu środków odwoławczych i procedur zapewniających skuteczną kontrolę sądową w tych dziedzinach [wyrok Komisja/Polska (Niezależność sądów powszechnych), C-192/18, pkt 99]. Trybunał wskazał, że art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE powinien być stosowany w stosunku do każdego organu krajowego, który może rozstrzygać jako sąd kwestie dotyczące stosowania lub wykładni unijnego prawa, a więc wchodzące w zakres dziedzin objętych tym prawem (wyrok Associação Sindical dos Juízes Portugueses, C-64/16, pkt 40). W ocenie TS jest tak w przypadku sądów odsyłających, które jako polskie sądy powszechne mogą orzekać o kwestiach związanych ze stosowaniem lub z wykładnią prawa Unii i należą, jako „sądy” w znaczeniu zdefiniowanym w tym prawie, do polskiego systemu środków prawnych „w dziedzinach objętych prawem Unii” w rozumieniu art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, skutkiem czego powinny odpowiadać wymogom skutecznej ochrony sądowej [wyrok Komisja/Polska (Niezależność sądów powszechnych), C-192/18, pkt 104]. Trybunał przyznał, że organizacja wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich należy do kompetencji tych ostatnich. Jednakże TS stwierdził, że przy wykonywaniu tej kompetencji te państwa mają obowiązek dotrzymywać zobowiązań wynikających dla nich z prawa UE, a w szczególności z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE. Zdaniem TS z powyższego wynika, że jest on właściwy do dokonania wykładni art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE. Dopuszczalność Zgodnie z orzecznictwem procedura ustanowiona w art. 267 TFUE jest instrumentem współpracy pomiędzy Trybunałem i sądami krajowymi, dzięki któremu TS dostarcza sądom krajowym elementów wykładni unijnego prawa, które są im niezbędne do rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi sporów (wyrok Fish Legal i Shirley, C- 279/12, pkt 29). Odesłanie prejudycjalne nie ma służyć wydawaniu opinii doradczych w przedmiocie kwestii ogólnych i hipotetycznych, lecz ma być podyktowane rzeczywistą potrzebą skutecznego rozstrzygnięcia sporu (wyrok Wightman i in., C-621/18, pkt 28). Z art. 267 TFUE wynika, że orzeczenie w trybie prejudycjalnym musi być „niezbędne”, aby umożliwić sądowi odsyłającemu „wydanie wyroku” w zawisłej przed nim sprawie (wyrok Weryński, C-283/09, pkt 35). W niniejszych sprawach TS stwierdził, po pierwsze, że spory w postępowaniach głównych nie wykazują pod względem materialnoprawnym żadnego łącznika z prawem UE, w szczególności z art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, którego dotyczą pytania prejudycjalne, oraz że sądy odsyłające nie są w związku z tym zobowiązane do zastosowania tego prawa – czy też tego postanowienia – aby móc rozstrzygnąć te spory co do istoty. Po drugie, chociaż Trybunał uznał już za dopuszczalne pytania prejudycjalne dotyczące wykładni przepisów proceduralnych unijnego prawa, które sąd odsyłający był zobowiązany zastosować w celu wydania wyroku (wyrok Weryński, C- 283/09, pkt 41, 42), to jednak pytania prejudycjalne przedstawione w ramach niniejszych spraw, zdaniem TS, nie dotyczą takiej sytuacji. Po trzecie, nie wydaje się, aby odpowiedź, jakiej miałby udzielić Trybunał na te pytania, mogła dostarczyć sądom odsyłającym taką wykładnię prawa Unii, która pozwoliłaby im rozstrzygnąć kwestie proceduralne prawa krajowego przed wydaniem orzeczenia co do istoty zawisłych przed nimi sporów. W konsekwencji TS uznał, że z postanowień odsyłających nie wynika, aby między postanowieniem prawa UE, którego dotyczą rozpatrywane tu pytania prejudycjalne, a sporami w postępowaniach głównych istniał łącznik, który uczyniłby wnioskowaną wykładnię niezbędną do tego, by sądy odsyłające mogły, na podstawie wskazówek wynikających z takiej wykładni, wydać rozstrzygnięcia konieczne do rozpoznania tych sporów. Zatem te pytania nie dotyczą wykładni unijnego prawa, która byłaby obiektywnie niezbędna do rozstrzygnięcia owych sporów, lecz mają charakter generalny. Postępowanie wyjaśniające wobec sędziów krajowych Odnosząc się do okoliczności, zgodnie z którą dwoje sędziów będących autorami rozpatrywanych pytań zostało objętych postępowaniem wyjaśniającym poprzedzającym ewentualne wszczęcie wobec nich postępowania dyscyplinarnego, Trybunał stwierdził, że krajowe spory, w kontekście których zwrócono się w trybie prejudycjalnym, nie dotyczą takiej okoliczności. Ponadto TS wskazał, że postępowania wyjaśniające zostały w międzyczasie umorzone, ponieważ nie ustalono popełnienia jakiegokolwiek deliktu dyscyplinarnego polegającego na uchybieniu godności urzędu z powodu wystąpienia z tymi pytaniami. Prawo do zadania pytania prejudycjalnego Trybunał stwierdził, że przepis prawa krajowego nie może stanowić przeszkody dla tego, aby sąd krajowy mógł skorzystać z procedury odesłania prejudycjalnego, które stanowi w istocie nieodłączny element ustanowionego na mocy art. 267 TFUE systemu współpracy pomiędzy sądami krajowymi a Trybunałem i jest nieodłącznie związane ze sprawowaniem powierzonych sądom krajowym przez to postanowienie funkcji sądów stosujących prawo UE [wyrok A.K. i in. (Niezależność Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego), pkt 103]. Trybunał podkreślił, że nie są dopuszczalne przepisy krajowe, z których wynikałoby, że sędziowie krajowi mogą być narażeni na postępowania dyscyplinarne z powodu wystąpienia do Trybunału z odesłaniem prejudycjalnym. Zapewnienie, aby sędziowie ci nie byli narażeni na postępowania lub sankcje dyscyplinarne z racji skorzystania z takiego uprawnienia do zwrócenia się do Trybunału, która to decyzja leży wyłącznie w ich gestii, stanowi ponadto gwarancję nierozłącznie związaną z ich niezawisłością (postanowienie RH, C-8/19 PPU, pkt 47), która ma zasadnicze znaczenie w szczególności dla prawidłowego funkcjonowania systemu współpracy sądowej pod postacią mechanizmu odesłania prejudycjalnego przewidzianego w art. 267 TFUE. Reasumując TS orzekł, że wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w niniejszych sprawach połączonych należy uznać za niedopuszczalne. W niniejszym wyroku Trybunał przypomniał miedzy innymi podstawowe zasady dotyczące zadawania pytań prejudycjalnych, w tym regułę, zgodnie z którą odesłanie prejudycjalne nie ma służyć wydawaniu opinii doradczych w przedmiocie kwestii ogólnych i hipotetycznych, lecz ma być uzasadnione potrzebą uzyskania wykładni, która jest obiektywnie niezbędna z punktu widzenia orzeczenia, jakie ma wydać sąd odsyłający. W konsekwencji TS orzekł o niedopuszczalności dwóch pytań prejudycjalnych dotyczących postępowania dyscyplinarnego wobec sędziów w RP. Wyrok TS z 26.3.2020 r., Miasto Łowicz, C-558/18 i C-563/18
Trybunał uznał, że wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym były niedopuszczalne. Podkreślił, że postępowanie dyscyplinarne wobec sędziów nie może stanowić przeszkody dla korzystania z procedury odesłania prejudycjalnego. Decyzja o zwróceniu się do Trybunału należy wyłącznie do sędziów, a przepisy krajowe nie mogą narazić ich na postępowania dyscyplinarne z tego powodu.