Skutki uszkodzenia i przekreślenia weksla

Sąd Najwyższy stwierdził, że przekreślenie weksla na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości przed zakończeniem postępowania nie wyłącza możliwości realizacji praw z tego weksla. Sprawa dotyczyła nieważności weksla po przekreśleniu oraz przeniesienia sporu na płaszczyznę prawa cywilnego. Warto zauważyć, że uszkodzenie weksla może skutkować umorzeniem weksla przez sąd, co zostało potwierdzone w orzeczeniach Sądu Najwyższego z przeszłości.

Tematyka: weksel, przekreślenie, nieważność, Sąd Najwyższy, Regulamin urzędowania sądów powszechnych, prawo wekslowe, umorzenie weksla, przeniesienie sporu, prawo cywilne

Sąd Najwyższy stwierdził, że przekreślenie weksla na podstawie § 90 ust. 4 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z 23.2.2007 r. - Regulamin urzędowania sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 259,
dalej jako: RegSądR14) przed zakończeniem postępowania, w którym został wydany nakaz zapłaty, nie
wyłącza możliwości realizacji przez powoda praw z tego weksla.
SN rozstrzygał o zagadnieniu prawnym przedstawionym przez jeden z sądów apelacyjnych, sformułowanym
jako pytanie: „Czy skasowanie weksla przez przekreślenie, na podstawie § 90 ust. 4 RegSądR14, powoduje
w świetle art. 1 w zw. z art. 2 PrWeksl oraz w świetle art. 101 w zw. z art. 102 PrWeksl nieważność tego
weksla?”
Stan faktyczny
Sąd Rejonowy uwzględniając powództwo Towarzystwa S.A. oparte na wypełnionym wekslu in blanco wystawionym
przez A.T. a poręczonym przez G.T. wydał przeciwko tym osobom w 2000 r. nakaz solidarnej zapłaty kwoty 867 622,
62 zł z odsetkami ustawowymi. Postanowieniem tego Sądu z 2004 r. zostały odrzucone zarzuty pozwanych
wniesione od nakazu zapłaty. Wobec uznania, że nakaz zapłaty jest prawomocny, w wykonaniu zarządzenia
przewodniczącego wydziału w Sądzie Rejonowym w 2011 r. wydanego na podstawie § 90 RegSądR14 dokonano
skasowania złożonego przez powódkę weksla przez jego obustronne przekreślenie na ukos kolorem czerwonym.
Postanowieniem z 2015 r. Sąd Rejonowy na podstawie art. 395 § 2 KPC uchylił postanowienie z 2004 r. o odrzuceniu
zarzutów od nakazu zapłaty a następnie postanowieniem z 2016 r. stwierdził swą niewłaściwość i przekazał sprawę
do rozpoznania Sądowi Okręgowemu, który wyrokiem z 2017 r. utrzymał w mocy zaskarżony nakaz zapłaty
w stosunku do A.T. a uchylił go w pozostałej części i oddalił powództwo wobec G.T.
Sąd Okręgowy ustalił, że opisany weksel został wystawiony tytułem zabezpieczenia wykonania umowy leasingu
zawartej przez powódkę z pozwanym A.T. W związku z brakiem opłat leasingowych powódka wypełniła weksel na
kwotę dochodzoną pozwem. Po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty, spór z płaszczyzny prawa wekslowego
przeniósł się na ogólną płaszczyznę stosunku prawa cywilnego.
Apelacje od wyroku Sądu I instancji wniosły obie strony, przy czym pozwany podniósł zarzut nieważności weksla
w związku z dokonanym przekreśleniem. Według powódki, skasowanie weksla nie pozbawiło mocy prawnej tego
dokumentu. Sąd Apelacyjny uznał, że powódka oparła roszczenie wyłącznie na wekslu. Wobec tego powstało
zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości odnośnie skutków przekreślenia weksla złożonego do akt
postępowania nakazowego przed jego prawomocnym zakończeniem.
Stanowisko SN – weksel i jego uszkodzenie
SN odniósł się do kwestii uszkodzenia weksla i skutków prawnych z tym związanych. Ścisłe powiązanie posiadania
dokumentu weksla i jego treści z możliwością realizacji praw z weksla oznacza również, że na sytuację posiadacza
weksla mogą wpływać inne okoliczności dotyczące dokumentu weksla. Między innymi zniszczenie dokumentu
weksla albo jego uszkodzenie, może wyłączyć albo przynajmniej istotnie utrudnić realizację praw z weksla.
Zmusza to posiadacza weksla do wszczęcia postępowania amortyzacyjnego z art. 96-100 PrWeksl, w wyniku
którego weksel może zostać uznany przez sąd za umorzony a wszystkie prawa z weksla można wykonywać
na podstawie orzeczenia sądu.
Podstawą umorzenia weksla może być takie jego uszkodzenie, które wyłącza ustalenie treści weksla. Pogląd ten
przyjęty w wyroku SN z 24.5.1929 r. (I C 394/29) jeszcze na podstawie art. 94 rozporządzenia Prezydenta
Rzeczypospolitej z 14.111924 r. o prawie wekslowym (Dz.U. Nr 100, poz. 926) zachował aktualność na tle
podobnego art. 96 PrWeksl (zob. uzasadnienie uchwały SN z 26.11.2009 r., III CZP 98/09). Sąd Najwyższy
w wymienionym wyroku uznał, że nawet uszkodzenie weksla przez wydarcie podpisu wystawcy nie stanowi
wystarczającej podstawy do umorzenia weksla i nie uniemożliwia uprawnionemu z weksla dochodzenia
swoich praw w sytuacji, gdy wystawca przyznał fakt podpisania weksla.
Treść dokumentu weksla stanowi miarodajne źródło informacji dla uczestników obrotu odnośnie ważności i zakresu
zobowiązań wekslowych. Z tego też względu formalna surowość weksla przenika na płaszczyznę wykładni weksla.
W uchwale siedmiu sędziów SN z 29.6.1995 r., III CZP 66/95 przyjęto, że treść zobowiązania wekslowego ustala się
na podstawie tekstu weksla. Formalny charakter zobowiązania wekslowego wprawdzie nie wyłącza obiektywnej
wykładni na podstawie tekstu weksla wyrażonego w nim oświadczenia woli.

W związku z tym istotne znaczenie mogą mieć również przekreślenia, czy dopiski poczynione na dokumencie
weksla. W piśmiennictwie wskazuje się, że wymazanie albo wykreślenie podpisu wystawcy, sumy wekslowej czy
innego obligatoryjnego elementu weksla może prowadzi do jego nieważności. Oznacza to, że warunki z art. 1 i 101
PrWeksl muszą być również spełnione na etapie dochodzenia roszczeń wekslowych. Skutki niektórych przekreśleń
na dokumencie weksla reguluje wprost ustawa. Zgodnie z art. 16 PrWeksl przekreślone indosy uważa się za
nieistniejące. Jeżeli trasat przekreślił przyjęcie przed zwróceniem wekslu, uważa się, że przyjęcia odmówił (art. 29
PrWeksl), indosant, który weksel wykupił, może przekreślić indos własny oraz indosy następnych indosantów (art. 50
PrWeksl). Istotny skutek prawny może wywołać przekreślanie całego dokumentu weksla, które może być także
rozumiane jako sposób wyeliminowanie obligatoryjnych elementów weksla.
Urzędowe przekreślenie weksla
W analizowanej sprawie rozważenia wymagało jakie skutki wywołuje urzędowe przekreślenie weksla dokonane na
zarządzenie przewodniczącego wydziału sądu przed prawomocnym postępowaniem nakazowym, w szczególności,
czy taka ingerencja w dokument weksla pozbawia go mocy prawnej, a tym samym czy pozbawia ona wierzyciela
wekslowego możliwości dalszego dochodzenia praw z weksla w tym samym postępowaniu sądowym.
Umocowanie dla dokonania przekreślenia weksla było oparte na treści § 90 ust. 4 RegSądR14. Stosownie do jego
treści, po zakończeniu postępowania dokumenty, na których podstawie został wydany nakaz zapłaty, takie jak:
weksel, czek, warrant oraz rewers, na zarządzenie przewodniczącego wydziału, po skasowaniu przez przekreślenie,
podlegają włączeniu do akt sprawy, po uprzednim umieszczeniu w zalakowanej kopercie, oznaczonej informacją o jej
zawartości i kolejnym numerem strony.
We wcześniejszych rozporządzeniach wykonawczych do ustaw regulujących ustrój sądów powszechnych, w tym
także w § 101 zd. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 15.12.1932 r. – Regulamin wewnętrznego
urzędowania sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich w sprawach cywilnych (Dz.U. z 1932 r. Nr 114 poz. 941)
nie przewidziano żadnego szczególnego postępowania ze złożonymi do akt wekslami po prawomocnym zakończeniu
postępowania. Wymieniony § 101 zd. 2 regulował ogólnie, że po ukończeniu postępowania sekretarz, wydając
stronie złożony przez nią dokument prywatny, będący dowodem roszczenia, powinien na nim wymienić, z jakich akt
dokument wydano, oraz zaznaczyć, iż na jego podstawie zapadło orzeczenie. W ten sam sposób należało zatem
postępować ze złożonym przez stronę wekslem. Przyjmowane później rozporządzenia wykonawcze przewidywały
podobne rozwiązania, aż do rozporządzenia z 27.2.2007 r., które weszło w życie 23.2.2007 r. i jego postanowienia
obowiązywały do 7.7.2015 r.
W kolejnym rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 25.6.2015 r. - Regulamin urzędowania sądów powszechnych
(Dz.U. z 2015 r. poz. 925) w jego § 93 przyjęto, że weksle, czeki, warranty i rewersy, na podstawie których został
wydany nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym po zakończeniu postępowania, na zarządzenie
przewodniczącego wydziału, podlegają włączeniu do akt sprawy, po uprzednim umieszczeniu na nich adnotacji
określającej sąd, w którym toczyło się postępowanie, sygnaturę akt sprawy, z której je wydano, datę i sposób
zakończenia postępowania. Dokumenty te przechowywane były w aktach w zabezpieczonej kopercie z adnotacją
o jej zawartości i oznaczonej kolejnym numerem strony (ust. 1). Identyczne uregulowanie utrzymano w § 101
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 23.12.2015 r. - Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U.
z 2015 r. poz. 2316) jak również w obecnie obowiązującym § 127 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z 18.6.2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1141).
Regulacje przyjęte w § 90 ust. 4 RegSądR14 były poddane słusznej krytyce, jako niedostosowane do rozwiązań
prawa wekslowego.
Uregulowane w ustawie wekslowej przekreślenie na wekslu może być sposobem na wywołanie określonych skutków
prawnowekslowych. Przekreślenie w innych przypadkach nie wiąże się ściśle z wymaganiami ważności
weksla, ale z jego wykładnią. Przykładowo, przekreślony podpis wystawcy weksla może nadal być czytelny i może
pozwalać na wskazanie osoby podpisanej. Tym niemniej w zależności od tego, kto, kiedy i jakim celu dokonał zmian
na dokumencie weksla może ale nie musi prowadzić do wniosku, że podpis wystawcy został pozbawiony skutków
prawnych. To samo można odnieść do przekreślenia pozostałych elementów weksla.
Przy ocenie prawnej tego zdarzenia należy mieć na względzie, że do przekreślenia weksla doszło na skutek
zarządzenia organu państwowego pozostającego poza stosunkiem wekslowym wydanego na podstawie § 90 ust. 4
RegSądR14. W tym przypadku przekreślenie weksla stanowi jedynie czynność techniczną oznaczającą
wykorzystanie weksla w związku z zakończonym postępowaniem sądowym. Tak należy rozumieć zamiar
prawodawcy, który potwierdzają także wydane później na podstawie tej samej delegacji ustawowej
regulaminy urzędowania sądów powszechnych. Nadto delegacja do wydania rozporządzenia wykonawczego nie
uprawnia do stanowienia norm o charakterze materialnoprawnym odnoszących się stosunków wekslowych (zob. też
uchwałę SN z 13.10.2010 r., III CZP 64/10, postanowienie z 14.1.2016 r., IV CZ 68/15).

Komentowana uchwała SN dotyczy wprost RegSądR14 i skutków prawnych przekreślenia weksla. SN potwierdził, że
takie przekreślenie nie może być uważane za ingerencję w materialną treść weksla (stosunku prawnego). Działania
Sądu mogą mieć walor jedynie działań formalnych – i to o znaczeniu procesowym. Obecna regulacja RegSądR nie
zawiera już przepisu stanowiącego podstawę do przekreślenia weksla. Weksel przechowuje się w aktach sprawy.
Niemniej jednak rozważania poczynione w uchwale mają znaczenie dla dokonywania oceny ważności weksla
w związku z czynnościami ingerującymi w fizyczną postać weksla, polegającymi na jego uszkodzeniu. Nie każda taka
ingerencja będzie skutkować nieważnością weksla.
Uchwała SN z 12.12.2019 r., III CZP 40/19

Uchwała Sądu Najwyższego z 12.12.2019 r., III CZP 40/19 potwierdza, że przekreślenie weksla nie stanowi ingerencji w treść weksla, lecz jedynie działań formalnych. Aktualna regulacja nie zawiera już przepisu umożliwiającego przekreślenie weksla, co skutkuje przechowywaniem weksla w aktach sprawy. Nie każda ingerencja w fizyczną postać weksla musi prowadzić do jego nieważności.