Kurator w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku a kurator dla osoby nieobecnej

Kurator ustanowiony w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku przez sąd orzekający dla uczestnika postępowania, którego miejsce pobytu nie jest znane, nie może złożyć wniosku o ustanowienie dla tego uczestnika kuratora z art. 184 KRO. Sąd Okręgowy w S. rozstrzygał to zagadnienie prawne, wskazując, że kurator procesowy nie ma uprawnienia do występowania z takim wnioskiem, co potwierdziła uchwała SN z 24.1.2020 r., III CZP 41/19.

Tematyka: kurator, postępowanie, spadek, nabycie, KPC, art. 184 KRO, Sąd Najwyższy, uchwała, kompetencje kuratorów

Kurator ustanowiony w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku przez sąd orzekający dla
uczestnika postępowania, którego miejsce pobytu nie jest znane (art. 143-147 KPC w zw. z art. 13 § 2 KPC),
nie jest uprawniony do złożenia wniosku (art. 601 KPC) o ustanowienie dla tego uczestnika kuratora,
o którym mowa w art. 184 KRO - tak wynika z uchwały SN z 24.1.2020 r., III CZP 41/19.
SN rozstrzygał zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w S.: Czy kurator procesowy
ustanowiony na podstawie art. 144 KPC lub art. 510 § 2 KPC jest legitymowany do złożenia wniosku do sądu
o ustanowienie kuratora w trybie art. 184 KRO w zw. z art. 601 KPC, to znaczy czy jest osobą zainteresowaną
w rozumieniu art. 601 KPC w zw. z art. 510 § 1 KPC?
Stan faktyczny
Kurator procesowy, adwokat ustanowiony dla uczestniczki postępowania M.N. prowadzonego przez Sąd Rejonowy
w K., w sprawie z wniosku Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych reprezentowanego przez
Marszałka Województwa o stwierdzenie nabycia spadku po J.N., wykonując zobowiązanie tego Sądu Rejonowego
wystąpił do Sądu Rejonowego w G. o ustanowienie kuratora dla M.N. jako osoby nieznanej z miejsca pobytu, celem
złożenia oświadczenia woli o przyjęciu albo odrzuceniu spadku po J.N. Sąd Rejonowy w G. oddalił wniosek.
Apelację od postanowienia złożył wnioskodawca. Sąd Okręgowy w S. rozpoznając apelację, powziął poważne
wątpliwości prawne, którym dał wyraz, występując z przedstawionymi na wstępie zagadnieniami prawnymi.
Z uzasadnienia uchwały SN
Istota zagadnienia prawnego sprowadza się do pytania o to, czy ustanowiony przez sąd prowadzący postępowanie
w sprawie kurator dla uczestnika postępowania, którego miejsce pobytu nie jest znane (art. 143-147 KPC w zw. z art.
13 § 2 KPC) jest uprawniony do złożenia wniosku o ustanowienie dla tego uczestnika postępowania - jako osoby,
która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw i nie ma pełnomocnika - kuratora określonego w art.
184 KRO.
SN wskazał, że po pierwsze, przepisy art. 143-147 KPC dotyczące kuratora ustanawianego dla strony, której
miejsce pobytu nie jest znane, mają odpowiednie zastosowanie także w postępowaniu nieprocesowym (art.
13 § 2 KPC, por. uchwałę SN z 11.9.1958 r., wyrok SN z 17.10.2007 r., II CSK 261/07). Przepis art. 510 § 2 zd. 3
KPC, dotyczący ustanowienia kuratora dla zainteresowanego, którego miejsce pobytu nie jest znane, nie przewiduje
nowego rodzaju kuratora, odmiennego od kuratora, o którym mowa w art. 143-147 KPC. Wynika z niego jedynie to,
że w postępowaniu nieprocesowym kuratora, o którym mowa w art. 143-147 KPC, sąd może wyznaczyć z urzędu dla
zainteresowanego, którego miejsce pobytu nie jest znane. Oznacza to, że reguły dotyczące zakresu umocowania
kuratora, o którym mowa w art. 143-147 KPC, dotyczą wprost takiego kuratora ustanowionego w procesie oraz
odpowiednio tegoż kuratora ustanowionego w postępowaniu nieprocesowym. Odpowiednie stosowanie przepisów
o kuratorze, o którym mowa w art. 143-147 KPC, do takiego kuratora ustanowionego na potrzeby postępowania
nieprocesowego obejmuje, co oczywiste, także przepis art. 146 KPC.
Po drugie, w okolicznościach sprawy kurator, o którym mowa w art. 143-147 KPC, został ustanowiony
w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po J.N. prowadzonej przez Sąd Rejonowy w K. przed 15.3.2018 r.,
tj. przed wejściem w życie art. 146 KPC w brzmieniu ustalonym ustawą z 26.1.2018 r. o zmianie ustawy
o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 398 ze zm.; dalej jako:
ZmKRSU18). Na mocy ZmKRSU18 przepis art. 69 KPC uzyskał nowe brzmienie. W wyniku tej nowelizacji pojawił się
w tym przepisie nowy § 3, stanowiący, że kurator ustanowiony na podstawie art. 69 § 1 KPC jest umocowany do
dokonywania wszystkich czynności łączących się ze sprawą. Przepis art. 69 § 3 KPC z mocy art. 146 KPC
w brzmieniu ustalonym ustawą nowelizującą ma odpowiednie zastosowanie do kuratora, o którym mowa w art. 143-
147 KPC. Biorąc pod uwagę to, że przepis art. 42 KC nakazem stosowania przepisów dotychczasowych do
określonych w nim kuratorów nie obejmuje kuratora, o którym mowa w art. 143-147 KPC, należy przyjąć, że do
takiego kuratora od 15.3.2018 r. stosuje się art. 69 § 3 w zw. z art. 146 KPC w brzmieniu, które tym przepisom nadała
ZmKRSU18, choćby kurator taki został ustanowiony przed 15.3.2018 r.
W rozpoznawanej sprawie wniosek o ustanowienie dla M.N. kuratora, o którym mowa w art. 184 KRO, został złożony
także przed 15.3.2018 r. Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 316 § 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC oraz w braku

w ZmKRSU18 odmiennych miarodajnych regulacji intertemporalnych należy przyjąć, że przy ocenie uprawnienia
kuratora, o którym mowa w art. 143-147 KPC, do wystąpienia z tym wnioskiem należy stosować przepisy dotyczące
zakresu kompetencji tego kuratora obowiązujące w chwili, w której rozstrzygane jest rozpatrywane zagadnienie
prawne. W efekcie punktem odniesienia dla dalszych rozważań SN jest art. 69 § 3 w zw. z art. 146 i z art. 13 § 2 KPC
w jego brzmieniu obowiązującym od 15.3.2018 r.
Kurator, o którym mowa w art. 143-147KPC jest tzw. kuratorem procesowym, działającym jako przedstawiciel
ustawowy osoby, której miejsce pobytu nie jest znane. Jego uprawnienia ograniczone są do działania
w postępowaniu cywilnym. Podstawę jego ustanowienia stanowią wyłącznie przepisy KPC, tj. art. 143-147 KPC.
Przed nadaniem nowego brzmienia art. 146 KPC, odsyłającego do nowego art. 69 § 3 KPC, nie budziło wątpliwości
to, że kurator, o którym mowa w art. 143-147 KPC, niezależnie od jego obowiązków związanych ze zbieraniem
informacji dotyczących sprawy i miejsca pobytu osoby, dla której został ustanowiony, pozostaje umocowany do
podejmowania w imieniu tej osoby wszystkich czynności procesowych związanych ze sprawą. Wątpliwości budziła
kwestia, czy może on dokonywać w imieniu osoby, za którą działa, również czynności dyspozycyjnych (zrzeczenie
się roszczenia, uznanie powództwa albo zawarcie ugody.
Niezależnie od tego przyjmowano jednak zgodnie, że kurator, o którym mowa, jest ustanawiany dla konkretnego
postępowania, tj. może działać za osobę, której miejsce pobytu nie jest znane, tylko w postępowaniu,
w którym został ustanowiony. Nie jest uprawniony do działania w imieniu tej osoby w kolejnych lub równolegle
prowadzonych postępowaniach z jej udziałem lub jej dotyczących. Precyzowano, że uprawnienie kuratora do
działania za daną osobę w postępowaniu, w którym został on ustanowiony, obejmuje nie tylko postępowanie główne
(w sprawie), ale także wszelkie związane z nim postępowania pomocnicze.
Obecnie z art. 69 § 3 w zw. z art. 146 KPC wynika, że kurator, o którym mowa w art. 143-147 KPC jest
umocowany do dokonywania wszystkich czynności łączących się ze sprawą. O ile można rozważać, czy jest to
zmiana normatywna, która pozytywnie rozstrzygnęła wątpliwości w kwestii dopuszczalności dokonywania przez tego
kuratora czynności dyspozycyjnych, a nawet rozpatrywać to, czy rozszerzyła ona jego uprawnienia w ogólności także
na czynności materialnoprawne podejmowane w postępowaniu, w którym został on ustanowiony, o tyle nie zmieniła
ona założenia, że umocowanie kuratora, o którym mowa, nadal pozostaje ograniczone do postępowania, w którym
został on ustanowiony, włączając w to związane z tym postępowaniem - jako postępowaniem głównym -
postępowania pomocnicze. Przez określenie, że kurator, o którym mowa w art. 143- 147 KPC jest umocowany do
dokonywania wszystkich czynności łączących się ze sprawą, rozumieć należy to, że może on dokonywać takich
czynności w postępowaniu, w którym został ustanowiony i w którym rozpoznawana jest ta sprawa.
Kurator, o którym mowa w art. 143-147 KPC, nie ma - także pod rządami art. 69 § 3 w zw. z art. 146 KPC -
umocowania do działania za osobę, której miejsce pobytu nie jest znane, w innym postępowaniu
(postępowaniu głównym i związanych z nim postępowaniach pomocniczych) niż to postępowanie, w którym
go ustanowiono. Skoro umocowanie kuratora, o którym mowa w art. 143-147 KPC, do dokonywania wszystkich
czynności łączących się ze sprawą obejmuje wszystkie takie czynności dokonywane w postępowaniu, w którym
kurator ten został ustanowiony, i w którym rozpoznawana jest ta sprawa, to nie rozciąga się ono na jakiekolwiek
czynności w innym postępowaniu, w którym załatwiana jest inna sprawa. Wyłączenie umocowania kuratora do
działania w innym postępowaniu niż to, w którym został ustanowiony, obejmuje nie tylko samo uczestniczenie w tym
innym postępowaniu w imieniu osoby, dla której został powołany, ale także wszczynanie takiego postępowania w jej
imieniu i na jej rzecz.
Stąd właśnie kurator, o którym mowa w art. 143-147 KPC nie może wystąpić na podstawie art. 601 KPC
z wnioskiem o ustanowienie dla osoby, której miejsce pobytu nie jest znane, kuratora, o którym mowa w art.
184 KRO. Wniosek taki wszczyna odrębne postępowanie w sprawie o ustanowienie kuratora, o którym mowa w art.
184 KRO. Postępowanie takie jest postępowaniem głównym (w sprawie) innym niż postępowanie, w którym i na
potrzeby którego ustanowiony jest kurator, o którym mowa w art. 143-147 KPC. Nie stanowi ono natomiast
postępowania pomocniczego w stosunku do postępowania w sprawie, w którym ustanowiony został kurator, o którym
mowa w art. 143-147 KPC. Odrębność postępowania, w którym i na potrzeby którego dla osoby nieznanej z miejsca
pobytu został ustanowiony kurator określony w art. 143-147 KPC, i sprawy załatwianej w tym postępowaniu od
postępowania o ustanowienie dla tej samej osoby kuratora określonego w art. 184 KRO i sprawy o ustanowienie tego
kuratora powoduje, że kurator ustanowiony w pierwszym postępowaniu w żadnym razie nie jest umocowany do
złożenia wniosku o wszczęcie drugiego postępowania.
Stanowisko to potwierdza fakt, że kurator określony w art. 143-147 KPC, gdyby miał występować z wnioskiem
o ustanowienie kuratora określonego w art. 184 KRO, musiałby działać w imieniu osoby nieznanej z miejsca pobytu,
dla której został on ustanowiony. Trudno taką sytuacją zaakceptować, ponieważ w sensie konstrukcyjnym
oznaczałoby ona, że osoba nieznana z miejsca pobytu, działająca przez kuratora, o którym mowa w art. 143-147
KPC, występowałaby z wnioskiem o ustanowienie dla siebie kuratora, o którym mowa w art. 184 KRO.
Uchwała rozstrzyga trudne dla praktyki prawniczej zagadnienie kompetencje kuratorów ustanawianych w różnych
sprawach i na różnych podstawach prawnych.

Uchwała SN z 24.1.2020 r., III CZP 41/19

Kurator procesowy, ustanowiony dla uczestniczki postępowania, nie może występować z wnioskiem o ustanowienie kuratora z art. 184 KRO. Uchwała SN z 24.1.2020 r. III CZP 41/19 potwierdza, że kurator, o którym mowa w art. 143-147 KPC, nie jest uprawniony do działania w imieniu osoby, dla której został ustanowiony, w innych postępowaniach niż to, w którym działa.