O roszczeniach pracownika z art. 415 KC rozstrzyga sąd pracy

Sprawa o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy dochodzone przez pracownika od pracodawcy na podstawie art. 415 KC w związku z art. 300 KP rozpoznaje sąd pracy w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch ławników (art. 47 § 2 pkt 1 lit. a KPC). Sąd Najwyższy podjął uchwałę w sprawie o sygn. akt: III PZP 5/19, ustalając wykładnię prawa dotyczącą składu sądu w tego rodzaju sprawach.

Tematyka: art. 415 KC, art. 300 KP, sąd pracy, Sąd Najwyższy, skład sądu, uchwała SN, odszkodowanie, rozwiązanie stosunku pracy, wykładnia prawa

Sprawę o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz
rozwiązania stosunku pracy dochodzone przez pracownika od pracodawcy na podstawie art. 415 KC
w związku z art. 300 KP rozpoznaje sąd w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch
ławników (art. 47 § 2 pkt 1 lit. a KPC).
Sąd Najwyższy 17.10.2019 r. podjął uchwałę w składzie siedmiu sędziów w sprawie o sygn. akt: III PZP 5/19. SN
przyjął zatem, że w sprawach o świadczenie z deliktu z art. 415 KC właściwy jest skład sądu jak dla spraw
pracowniczych o ustalenie istnienia, nawiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy, o uznanie bezskuteczności
wypowiedzenia stosunku pracy, o przywrócenie do pracy i przywrócenie poprzednich warunków pracy lub płacy oraz
łącznie z nimi dochodzone roszczenia i o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy
wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy (art. 47 § 2 pkt 1 lit. a KPC).
Wniosek Pierwszego Prezesa SN
Uchwała została podjęta w wyniku skierowanego do SN wniosku Pierwszego Prezesa SN o rozstrzygnięcie
rozbieżności w wykładni prawa z pytaniem o skład sądu w tego rodzaju sprawach (czy skład sądu należy określić na
podstawie art. 47 § 1 KPC, czy też na podstawie art. 47 § 2 pkt 1 lit. a KPC). W uzasadnieniu wniosku wskazano na
rozbieżne stanowiska samego SN co do przedstawionego powyżej zagadnienia (m.in. wyrok SN z 13.1.2015 r., I PK
136/14; uchwała SN z 18.3.2008 r., II PZP 1/08, wyrok SA w Poznaniu z 22.10.2015 r., III Pa 10/15; postanowienie
SN z 14.6.2016 r., II PZ 9/16; wyrok SN z 4.10.2018 r., III PK 92/17.
Uzasadnienie uchwały
SN obszerne rozważania prawne rozpoczął od czynności porządkujących. Zagadnienie prawne zostało ograniczone
do sytuacji, w której pracownik dochodzi tylko roszczenia na podstawie przepisów KC. Znaczy to tyle, że poza jego
zasięgiem pozostaje kwestia składu sądu, gdy dojdzie do kumulacji roszczeń wywodzonych z KP i KC. Zagadnienie
nie obejmuje też występowania kumulacji podmiotowej po stronie pozwanej (gdy obok pracodawcy zostanie pozwany
również inny podmiot).
SN zauważył, że w przeciwieństwie do istniejących rozbieżności w orzecznictwie, w literaturze przedmiotu
interpretacja art. 47 § 2 pkt 1 lit. a KPC nie jest tak rozbieżna. Dostrzegając niejednoznaczność sformułowań użytych
w przepisie, podkreśla się, że zwrot „o odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy
wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy” znalazł się wśród innych terminów określających roszczenia
typowo pracownicze, „zakotwiczone” w KP, co przemawia za jego zawężeniem tylko do żądań wynikających z KP.
Przedstawiciele doktryny wprawdzie akcentują, że bezprawne rozwiązanie stosunku pracy stanowi tożsame podłoże
faktyczne i wiąże się ze zbieżnymi zarzutami co do wadliwości działań pracodawcy, to jednak podkreślają też
odmienny charakter odszkodowań wywodzonych z przepisów KP i KC.
Z jednej strony, możliwe jest budowanie wykładni art. 47 § 2 pkt 1 lit. a KPC na dyrektywach systemowych, z drugiej,
nie jest wykluczone poprzestanie tylko na konsekwencjach płynących z wykładni językowej. Wybór opcji
interpretacyjnej ma doniosłe znaczenie. Zgodnie z art. 379 pkt 4 KPC sprzeczny z przepisami skład sądu jest
przyczyną nieważności postępowania.
SN podkreślił, że gdy chodzi o narzędzia interpretacyjne, trzeba podkreślić, że przepisy proceduralne wymagają
podejścia bardziej sformalizowanego niż regulacja prawa materialnego.
Zasadnicze znaczenie ma sposób rozumienia zawartego w art. 47 § 2 pkt 1 lit. a in fin e KPC sformułowania „o
odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania
stosunku pracy”, a w szczególności to, czy obejmuje ono tylko (jedynie) odszkodowanie za nieuzasadnione lub
niezgodne z prawem wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia dochodzone bezpośrednio
(tylko i wyłącznie) na podstawie przepisów KP (w szczególności art. 45 KP, art. 50 KP, art. 56 KP, art. 58 KP, art. 59
KP, a także art. 611 KP i 612 KP, gdy odszkodowania dochodzi pracodawca), czy również odszkodowanie, którego
dochodzi pracownik od pracodawcy na podstawie przepisów KC, w szczególności z art. 415 KC w związku z art. 300
KP.
SN wskazał, że przepis bowiem nie rozróżnia rodzaju i podstawy prawnej odszkodowania, stawia tylko warunek, że
chodzi o świadczenie należne w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz

rozwiązania stosunku pracy. Jasne jest, że odszkodowanie, którego podstawą prawną jest art. 415 KC, może być
dochodzone tylko w tak określonych okolicznościach.
Różnica między art. 47 § 1 KPC a art. 47 § 2 pkt 1 lit. a KPC wyznaczana jest według kryterium rodzaju
postępowania. Pierwszy przepis odnosi się do wszystkich postępowań, drugi, przeznaczony został wyłącznie dla
„spraw z zakresu prawa pracy”. Nie ma wątpliwości, że pojęcie to definiowane jest przez art. 476 § 1 KPC. Ma to
znaczenie, jeśli weźmie się pod uwagę, że zgodnie z art. 459 KPC przepisy kształtujące odrębne postępowanie
„pracownicze” maja zastosowanie tylko do spraw z zakresu prawa pracy. Znaczy to tyle, że skład „ławniczy” dotyczy
wyłącznie spraw objętych rygorem postępowania odrębnego. Oznacza to, że brak tej właściwości uniemożliwia
rozpatrzenie sprawy w składzie „ławniczym”. Zestawiając roszczenie wymienione w zagadnieniu prawnym z art. 476
§ 1 KPC, trzeba zwrócić uwagę, że do kategorii spraw z zakresu prawa pracy zaliczono „roszczenia ze stosunku
pracy lub z nim związane”. Termin „roszczenie ze stosunku pracy lub z nim związane” należy przeciwstawić kategorii
z art. 1 KPC, który stanowi o „sprawach ze stosunków z zakresu prawa pracy”. Wydaje się oczywiste, że pierwsze
określenie jest węższe. Oznacza to, że nie każda sprawa ze stosunków prawa pracy będzie podlegać procedowaniu
w postępowaniu odrębnym.
Przeprowadzony przez SN wywód pozwala na skoncentrowanie uwagi na zwrocie „odszkodowanie w przypadku
nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania stosunku pracy”. Do niego można
bowiem przymierzać roszczenia odszkodowawcze wywodzone z art. 415 KC w związku z art. 300 KP.W ramach tego
procesu poznawczego zachodzi konieczność zwrócenia uwagi na argument historyczny. W wyroku TK z 27.11.2007
r., SK 18/05 dopuszczono możliwość dochodzenia przez pracownika od pracodawcy – na podstawie przepisów KC
(zwłaszcza art. 415 KC w związku z art. 300 KP) – „uzupełniającego” odszkodowania, ponad to przysługujące
pracownikowi bezpośrednio na podstawie przepisów KP. Wcześniej – zarówno w orzecznictwie, jak i piśmiennictwie
– przyjmowano, że w razie wadliwego rozwiązania stosunku pracy przez pracodawcę, pracownikowi przysługują
jedynie roszczenia ściśle limitowane (co do rodzaju i wysokości) w KP. Dopiero w ostatnim czasie pojawiły się
w orzecznictwie SN również wyroki dopuszczające możliwość dochodzenia przez pracownika na podstawie
przepisów KC „uzupełniającego” odszkodowania.
Analiza art. 47 KPC nie pozostawia wątpliwości, że przepis ten, stanowiąc o „sprawie” (sprawach), utożsamia to
pojęcie z przedmiotem i rodzajem żądania, które zostało poddane pod osąd. Stwierdzenie to ma znaczenie, jeśli
weźmie się pod uwagę, że strona nie ma obowiązku wskazywać podstawy prawnej żądania, rolę tę przypisano
sądowi. Przedmiotem sporu jest zatem sprawa identyfikowana przez twierdzenia faktyczne oferowane przez powoda.
Zadanie sądu sprowadza się do oceny tak zakreślonego żądania z pozycji wszystkich możliwych podstaw prawnych.
Zakładając spójność przepisów postępowania, nie sposób założyć, że przepisy odnoszące się do składu sądu
ignorują tę zależność. Pominięcie bowiem tej konwencji proceduralnej prowadziłoby do poważnych perturbacji.
Okazałoby się bowiem, że na samym początku procesu sąd byłby zmuszony do jednoznacznego przesądzenia
podstawy prawnej roszczenia, co nie zawsze jest możliwe.
Dalej Sąd wskazał, że wykazanie sposobu komunikowania się ustawodawcy nie oznacza jeszcze, że do desygnatów
pojęcia „odszkodowanie w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz
rozwiązania stosunku pracy” można zaliczyć odszkodowanie wywodzone z art. 415 KC w związku z art. 300 KP
(dochodzone w razie bezprawnego rozwiązania stosunku pracy). Zweryfikowanie tej zależności nie jest możliwe bez
zwrócenia uwagi, że posłużenie się przez prawodawcę metodą rodzajową zakłada występowanie nieścisłości
terminologicznych. Stają się one zrozumiałe, jeśli weźmie się pod uwagę, że art. 47 § 2 pkt 1 KPC zawiera
wprawdzie normę procesową, jest ona jednak modelowana przez określenia występujące na gruncie prawa
materialnego. Oba wątki wzajemnie się przeplatają. Do aspektu proceduralnego nawiązują wprost określenia
„rozpoznanie sprawy”, „o ustalenie”, „łącznie z nimi dochodzone roszczenia”, pozostałe zwroty poza pierwiastkiem
procesowym zawierają też odniesienia materialnoprawne. Nawiązanie i wygaśnięcie stosunku pracy, jak również
uznanie bezskuteczności wypowiedzenia i przywrócenie do pracy kształtowane są przez adekwatne przepisy prawa
pracy. Nie inaczej jest w przypadku odszkodowania. Dychotomia ta sprawia, że nie w każdym przypadku możliwe
jest precyzyjne przesądzenie, czy do odczytania danego określenia należy wprost stosować wzorce znane w prawie
materialnym, czy też konieczne pozostaje nadanie im autonomicznego (zbiorczego) znaczenia.
Rozsądne jest wnioskowanie, że skoro w art. 47 § 2 pkt 1 lit. a KPC ustawodawca nie zawęził rodzaju odszkodowań
dochodzonych w przypadku nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wypowiedzenia oraz rozwiązania
stosunku pracy, to należy uznać, że działanie to koresponduje z funkcją stawianą przepisowi. Oznacza to, że każde
roszczenie o odszkodowanie ma zostać rozpoznane w składzie jednego sędziego jako przewodniczącego i dwóch
ławników.
Sąd Najwyższy postanowił nadać uchwale moc zasady prawnej, przy czym ustalił, że przyjęta w uchwale wykładnia
prawa obowiązuje od dnia jej podjęcia. Tym samym rozstrzygnął dotychczasowe wątpliwości co do składu Sądu
w sprawach pracownika przeciwko pracodawcy o odszkodowanie.
Uzasadnienie uchwały, które powyżej zostało przytoczone jedynie we fragmentach, jest także bardzo cennym
opracowaniem co do sposobu wykładni przepisów procesowych.

uchwała SN z 17.10.2019 r., III PZP 5/19

Sąd Najwyższy nadał uchwale moc zasady prawnej, ustalając, że wykładnia prawa dotycząca składu sądu w sprawach pracownika przeciwko pracodawcy o odszkodowanie obowiązuje od dnia jej podjęcia. Uzasadnienie uchwały stanowi cenne opracowanie w kwestii wykładni przepisów procesowych.