Opłata od wniosku o uzasadnienie

Ustawa z 4.7.2019 r. wprowadziła nowy obowiązek uiszczenia opłaty od wniosku o uzasadnienie orzeczenia lub zarządzenia. Zmiana ta ma na celu zapobieganie nadużyciom prawa procesowego, które polegały na nadmiernym składaniu takich wniosków. Opłata w wysokości 100 zł ma charakter stały i dotyczy każdego rodzaju orzeczenia. Nowelizacja obowiązuje od 21.8.2019 r., a jej brak formalny może być podlegał konwalidacji po wezwaniu do uiszczenia opłaty w terminie tygodniowym.

Tematyka: opłata od wniosku, uzasadnienie orzeczenia, art. 25b KSCU, nowelizacja KPC, tryb naprawczy

Ustawą z 4.7.2019 r. – o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U z 2019 r. poz. 1469) do KSCU dodano art. 25b, ustanawiający obowiązek uiszczenia opłaty od wniosku
o doręczenie orzeczenia albo zarządzenia z uzasadnieniem. Ratio legis art. 25b nawiązuje bezpośrednio do
przelanej na język ustawy konstrukcji nadużycia prawa procesowego (art. 4 1 KPC). Zmiana ma na celu przede
wszystkim ustanowienie bariery dla wnoszenia wniosków o doręczenie orzeczenia lub zarządzenia
z uzasadnieniem, których nadawcy wcale nie mieli na celu zainicjowania następnie kontroli instancyjnej.
Mówiąc wprost, przed nowelą rzeczony wniosek nierzadko był traktowany jedynie jak sposób na
przedłużanie postępowania. Próba ukrócenia nadużywania praw procesowych doprowadziła jednak do
powstania wątpliwości, co do skutków prawnych nieuiszczenia opłaty od wniosku o doręczenie orzeczenia
albo zarządzenia z uzasadnieniem.
Zgodnie z danymi statystyki sądowej Ministerstwa Sprawiedliwości (uzasadnienie nowelizacji – druk
sejmowy nr 3137), w 2015 r., w ponad 70% spraw cywilnych, w których sporządzono uzasadnienie wyroku,
nie wniesiono apelacji.
Uzasadnienie kosztuje 100 zł
Z uwagi na krótkie vacatio legis, znowelizowane przepisy KSCU obowiązują już od 21.8.2019 r. Dotyczy to również
art. 25b KSCU, który wskazuje na możliwość otrzymania pisemnego uzasadnienia orzeczenia po złożeniu wniosku
oraz uiszczeniu opłaty w wysokości 100 zł. Opłata ma charakter stały i obejmuje każde orzeczenie, tj. zarówno
o charakterze merytorycznym, jak i o charakterze formalnym.
Ustawodawca jednocześnie wyszedł ze słusznego założenia, że skoro celem procesowym żądania uzasadnienia
orzeczenia jest otwarcie drogi do poddania orzeczenia sądowej kontroli w ramach wniesienia środka zaskarżenia, to
uiszczona przy wniosku o uzasadnienie opłata zaliczana będzie na poczet opłaty od wywiedzionego środka
zaskarżenia. Ewentualna nadwyżka (opłaty od wniosku o uzasadnienie nad opłatą od środka zaskarżenia) nie
podlega zwrotowi.
Okres przejściowy
Przepisy intertemporalne w zakresie w jakim dokonały nowelizacji KSCU, przewidują że do pism i wniosków
podlegających opłacie, wnoszonych po dniu wejścia w życie tej ustawy (czyli od 21.8.2019 r.) oraz wydatków
powstałych po tej dacie, stosuje się przepisy w znowelizowanym brzmieniu. Tym samym wszystkie wnioski
o uzasadnienie, składane począwszy od 21.8.2019 r. podlegały opłacie. Brak taki należało traktować jako brak
formalny podlegający konwalidacji wskutek wezwania strony, pod rygorem zwrócenia pisma, do opłacenia wniosku
w terminie tygodniowym.
Wejście w życie nowelizacji KPC
Sytuacja skomplikowała się wraz z nowelizacją Kodeksu postępowania cywilnego w tym art. 328 KPC, która weszła
w życie 7.11.2019 r. Przepis art. 328 § 4 KPC został bowiem wzbogacony o § 4, który stanowi, że sąd odrzuca
wniosek niedopuszczalny, spóźniony, nieopłacony lub dotknięty brakami, których nie usunięto mimo wezwania.
Przywołana regulacja rozwija dotychczasowy art. 328 § 1 zd. 2 KPC, który przywidywał odrzucenie spóźnionego
wniosku o uzasadnienie, poprzez rozszerzenie podstaw odrzucenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem
wskutek wprowadzenia obowiązku jego opłacenia. Obecnie sąd odrzuca zatem wniosek niedopuszczalny (np.
przedwczesny, złożony przed ogłoszeniem wyroku), spóźniony (wniesiony po upływie terminu), nieopłacony lub
dotknięty brakami (np. niewskazujący zakresu uzasadnienia), których nie usunięto mimo wezwania.
Sposób sformułowania przywołanego przepisu z jednej strony potwierdza, że ustawa różnicuje braki pisma (wniosku)
na braki fiskalne oraz inne braki formalne, z drugiej zaś rodzi wątpliwość, czy wniosek nieopłacony również objęty
jest procedurą naprawczą polegającą na wezwaniu do usunięcia braków.
Dla przykładu przepis art. 130 KPC wskazuje, że jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego
biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty,
przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia
go w terminie tygodniowym. W sytuacji gdy mamy do czynienia z brakiem fiskalnym, wnioskodawca wzywany jest
zatem do opłacenia pisma. W zakresie zaś niezachowania warunków formalnych wzywa się do poprawienia lub
uzupełnienia pisma.

Nieprecyzyjne brzmienie art. 328 § 4 KPC, który w warstwie literalnej sugeruje, że usunięciu podlegają tylko braki,
które stanowią odmienną wadliwość wniosku niż jego nieopłacenie, rodzi realne ryzyko ukształtowania się praktyki
polegającej na odrzucaniu wniosków niespełniających wymogu fiskalnego, bez uprzedniej procedury wezwania do
usunięcia tego braku poprzez opłacenie wniosku w należnej kwocie. Takie podejście nie wydaje się jednak właściwe
z kliku względów.
Po pierwsze, pomimo że obok wymogów formalnych KPC przewiduje wymogi fiskalne danego pisma, każde z nich
mają jednakowe znaczenie i powinny być traktowane w sposób tożsamy także na gruncie niesprostania tym
wymogom przez stronę postępowania. Skoro nie ma wątpliwości, że w przypadku gdy wniosek o uzasadnienie
zawiera brak formalny (np. niewskazanie w jakiej części orzeczenie ma podlegać uzasadnieniu) odrzucenie takiego
wniosku musi być poprzedzone wezwaniem do usunięcia tego braku, to taka sama procedura winna mieć miejsce
w razie braku fiskalnego wniosku.
Po drugie, przepis art. 328 § 4 KPC posługuje się pojęciem „usunięcia” braków, które to sformułowanie ma charakter
szeroki i może odnosić się zarówno do sytuacji, gdy wniosek wymaga poprawienia, uzupełnienia, jak i opłacenia.
Skuteczne dokonanie każdej z tych czynności pozwala twierdzić, że brak został usunięty. Braki wniosku mogą mieć
charakter albo fiskalny albo formalny, a tym samym przywołany przepis powinien być odczytywany w ten sposób, że
wniosek podlega odrzuceniu, jeśli jest dotknięty brakiem fiskalnym lub innym brakiem, które to braki nie zostały
usunięte pomimo wezwania.
Po trzecie, brak stosowania trybu naprawczego w sytuacji nieopłacenia wniosku o uzasadnienie byłby nie do
pogodzenia z innymi przypadkami, gdy dana czynność procesowa (pismo) podlegające opłacie jest odrzucane
z powodu braku fiskalnego, dopiero w sytuacji gdy brak ten nie zostanie usunięty w następstwie stosownego
wezwania. Przykładem może być apelacja. Obecnie obowiązujący art. 373 KPC, podobnie jak przed nowelizacją art.
370 KPC od strony literalnej wskazuje, że tylko inny brak niż fiskalny podlega procedurze naprawczej (Sąd II instancji
odrzuca apelację spóźnioną, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której
braków strona nie usunęła w wyznaczonym terminie). Tymczasem zarówno doktryna, jak i judykatura nie
pozostawiają wątpliwości, że w sytuacji nieopłacenia apelacji, jej odrzucenie jest możliwe dopiero po uprzednim
wezwaniu skarżącego do jej opłacenia (w terminie tygodniowym).
Wobec powyższego, pozostaje mieć nadzieję, że orzecznictwo sądowe po wejściu w życie art. 328 KPC w nowym
brzmieniu będzie traktować nieuiszczenie opłaty od wniosku o uzasadnienie, jako brak formalny, który będzie można
uzupełnić w stosownym terminie. Ukształtowanie linii orzeczniczej w tym kierunku, pozwoli na zabezpieczenie praw
stron (uczestników) postępowania. W przeciwnym wypadku, przepis nakładałby na strony (uczestników), zwłaszcza
niezastępowanych przez profesjonalnych pełnomocników, zbyt surowy, nieuzasadniony rygor sposobu postępowania
z nieopłaconym wnioskiem o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem.
Ostatnia deska ratunku
Jeśli natomiast dojdzie do sytuacji, że wniosek o uzasadnienie zostanie odrzucony z powodu jego nieopłacenia i bez
wzywania do usunięcia braków, stronie pozostaje prawo wniesienia zażalenia, które stosownie do art. 394 1a § 1 pkt 7
KPC przysługuje na odmowę uzasadnienia orzeczenia oraz jego doręczenia, a więc na wszystkie formy
rozstrzygnięcia sądu w tym przedmiocie, w tym również odrzucenie. Skorzystanie z tego uprawnienia będzie wręcz
konieczne, zważywszy na to, że brak skutecznego zgłoszenia wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem
zamyka drogą do kwestionowania niekorzystnego dla strony rozstrzygnięcia.

Nowe przepisy w Kodeksie postępowania cywilnego nakładają obowiązek opłacenia wniosku o uzasadnienie orzeczenia. Sąd może odrzucić taki wniosek, jeśli nie został opłacony, spóźniony lub dotknięty brakami. Istnieje możliwość złożenia zażalenia w przypadku odrzucenia wniosku bez wcześniejszego wezwania do usunięcia braków.