Współuczestnictwo formalne w sprawach ubezpieczeniowych

Różnica między współuczestnictwem materialnym i formalnym w sprawach ubezpieczeniowych polega na wspólności praw i obowiązków albo tożsamości zarówno podstawy faktycznej i prawnej w pierwszym przypadku, a na roszczeniach lub zobowiązaniach jednego rodzaju, opartych na jednakowej podstawie faktycznej lub prawnej, w drugim. Artykuł omawia postanowienie Sądu Najwyższego dotyczące odwołania w sprawie ubezpieczeń społecznych, gdzie zainteresowani byli współuczestnikami formalnymi.

Tematyka: współuczestnictwo formalne, Sąd Najwyższy, roszczenia, zobowiązania, skarga kasacyjna, postanowienie sądu, ubezpieczenia społeczne

Różnica między współuczestnictwem materialnym i formalnym w rozumieniu art. 72 § 1 pkt 1 i 2 KPC polega
na tym, że w pierwszym przypadku dochodzi do wspólności praw i obowiązków albo tożsamości zarówno
podstawy faktycznej i prawnej, w drugim zaś przedmiotem postępowania są roszczenia lub zobowiązania
jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej lub prawnej – zdaniem Sądu Najwyższego.
Opis stanu faktycznego
Postanowienie Sądu Najwyższego w składzie trzech sędziów zapadło w sprawie z odwołania „J.” T.S. od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z udziałem zainteresowanych: C.P. i in. o wysokość składek na
ubezpieczenia społeczne.
Stanowisko SA oraz skarżącego
Sąd Apelacyjny w związku z odwołaniem płatnika składek T.S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
Oddziałowi w K. wyrokiem oddalił apelację płatnika. Skargę kasacyjną od powyższego wyroku w ustawowym terminie
złożył profesjonalny pełnomocnik płatnika składek. Postanowieniem Sąd Apelacyjny odrzucił skargę kasacyjną
przypominając, że jest niedopuszczalna w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia
jest niższa w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych niż dziesięć tysięcy zł.
W przekonaniu Sądu Apelacyjnego w rozpoznawanej sprawie należało wziąć pod uwagę, że spór toczył się
w indywidualnych sprawach osiemnastu ubezpieczonych, w stosunku do których organ wydał indywidualne
decyzje, które następnie jednostkowo zostały zaskarżone przez płatnika. Wszystkie osiemnaście spraw zostało
połączonych celem wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia. Sąd Apelacyjny przyjął zatem, że zainteresowani byli
w sprawne współuczestnikami formalnymi w rozumieniu art. 72 § 1 pkt 2 KPC. Istota współuczestnictwa
formalnego wyraża się w tym, że w jednej sprawie – w znaczeniu techniczno-procesowym – dochodzi do połączenia
kilku spraw w znaczeniu materialnoprawnym. Są to sprawy mające za przedmiot roszczenie lub zobowiązanie oparte
na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, w których zachowana jest właściwość sądu. W związku z tym w takiej
kategorii spraw wartości przedmiotu zaskarżenia, podobnie jak wartości przedmiotu sprawy, nie sumuje się,
a o dopuszczalności skargi kasacyjnej decyduje wartość przedmiotu zaskarżenia w każdej ze spraw połączonych
formalnie. Sąd Apelacyjny wskazał, że pomimo iż pełnomocnik płatnika nie sprecyzował wartości przedmiotu
zaskarżenia w odniesieniu do każdego ubezpieczonego w każdej z indywidualnych spraw połączonych jedynie
formalnie do wspólnego rozstrzygnięcia, to można stwierdzić, że wartości te z całą pewnością stanowią kwoty niższe
niż 10 000 zł. Ten fakt uniemożliwia zatem nadanie skardze dalszego biegu procesowego i tym samym czyni skargę
niedopuszczalną w rozumieniu art. 3986 § 2 KPC.
W zażaleniu na powyższe postanowienie płatnik T.S. zarzucił naruszenie przepisów przez ich niewłaściwe
zastosowanie i uznanie, że w niniejszej sprawie zainteresowani byli współuczestnikami formalnymi, podczas gdy
pomiędzy zainteresowanymi zachodzi współuczestnictwo materialne, a tym samym skarga kasacyjna była
dopuszczalna. Mając to na uwadze, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania i rozstrzygnięcia.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia odwołującego się na postanowienie Sądu
Apelacyjnego, oddalił zażalenie uznając je za niezasadne. SN przypomniał, że przedmiotem postępowania było
indywidualne ustalenie podstawy wymiaru składek dla każdego zainteresowanego. Oznacza to, że organ rentowy,
a następnie Sądy rozstrzygały, czy między poszczególnymi zainteresowanymi a płatnikiem składek zachodziła
relacja prawna pozwalająca na ukształtowanie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w sposób
zaproponowany przez organ rentowy. O ile zdaniem SN można zgodzić się z tym, że mechanizm prawny służący do
przesądzenia tej kwestii był jednakowy, to jednak nie każda więź prawna łącząca płatnika składek z każdym
z zainteresowanych była taka sama. Prawo ubezpieczeń społecznych odnosi się do relacji indywidualnej,
zachodzącej między konkretnym płatnikiem składek i konkretnym ubezpieczonym. Nie występuje konstrukcja
wspólnej podstawy wymiaru składek dla kilku ubezpieczonych.
Rozstrzygnięcie zasadności zażalenia sprowadza się do przesądzenia, czy zobowiązanie skarżącego, polegające na
obowiązku uiszczenia składek za każdego z ubezpieczonych, jest faktycznie i prawnie jednorodne, czy też tylko
jednakowe. Skoro płatnika składek z każdym z ubezpieczonych wiąże odrębna więź prawna, to zrozumiałe staje się
twierdzenie, że podstawa faktyczna i prawna obowiązku zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne nie może być
ta sama. Występuje w tym wypadku tylko jednakowość (a nie tożsamość) podstawy faktycznej i prawnej. Znaczy to

tyle, że między relacjami prawnymi łączącymi płatnika składek i każdego z zainteresowanych zachodzi podobieństwo
pozwalające na twierdzenie, że zobowiązania skarżącego są jednego rodzaju, gdyż ich podstawa faktyczna i prawna
jest jednakowa. Zbieżność ta nie pozwala jednak twierdzić, że obowiązek zapłaty składek jest wspólny, czy też oparty
został na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. Między „tą samą” a „jednakową” podstawą prawną
i faktyczną występuje zasadnicza różnica. Pierwsza kategoria identyfikowana jest tożsamością praw i obowiązków
(w ujęciu prawnym i faktycznym), natomiast druga wysokim stopniem podobieństwa podstawy faktycznej i prawnej
zobowiązania. Skoro obowiązki płatnika składek względem każdego z zainteresowanych wynikają z indywidualnych
podstaw prawnych, to oczywiste staje się, że nie mogą być one oparte „na tej samej podstawie faktycznej i prawnej”.
Zachodzi bowiem w tym wypadku tożsamość rodzajowa, mająca odzwierciedlenie nie w tej samej, ale
jednakowej podstawie faktycznej i prawnej. Dlatego jest to współuczestnictwo formalne.
Sąd Najwyższy pośrednio wyraził pogląd, zgodnie z którym, gdy po stronie powodowej występuje współuczestnictwo
formalne, roszczenia powodów nie podlegają sumowaniu, co ma wprost przełożenie na dopuszczalność wniesienia
skargi kasacyjnej.
Różnica między współuczestnictwem materialnym i formalnym w rozumieniu art. 72 § 1 pkt 1 i 2 KPC wskazana
przez Sąd Najwyższy polega na tym, że w pierwszym przypadku dochodzi do wspólności praw i obowiązków
albo tożsamości zarówno podstawy faktycznej i prawnej, w drugim zaś przedmiotem postępowania są
roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej (ale nie tej samej) podstawie faktycznej
lub prawnej. Warto zaznaczyć, że orzecznictwo przywołane przez skarżącego w sprawie dotyczy innej kwestii i innej
konfiguracji osobowej, stąd jest niemiarodajne.
W razie zatem objęcia jednym wyrokiem wielu decyzji ustalających pracodawcy i wskazanym w tych decyzjach
pracownikom podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne wartość przedmiotu zaskarżenia
dla celu wniesienia skargi kasacyjnej oznacza się odrębnie względem każdego ubezpieczonego pracownika, co
w konsekwencji znacząco zaniża tę wartość. W ostateczności zaś – jak w niniejszej sprawie – blokuje możliwość
zaskarżenia kasacyjnego.
Postanowienie SN z 12.12.2018 r., III UZ 37/18

Sąd Najwyższy uznał, że wartości przedmiotu zaskarżenia były niższe niż 10 000 zł, co uniemożliwiło dalsze postępowanie. Wniosek skarżącego o zmianę decyzji został odrzucony. Artykuł kończy się analizą decyzji Sądu Najwyższego z 12.12.2018 r., III UZ 37/18.