Skuteczny środek odwoławczy
Publikacja "Skuteczny środek odwoławczy" omawia postępowanie w sprawie środka zaskarżenia od orzeczenia sądu w kontekście unijnego prawa. Przedstawia historię przypadku, argumenty M.L. oraz stanowisko sądu apelacyjnego w Helsinkach. Rozważa także pytania prejudycjalne dotyczące interpretacji rozporządzenia Nr 44/2001. Trybunał Sprawiedliwości wskazuje na konieczność poszanowania prawa do obrony i skuteczności systemu uznawania orzeczeń w UE.
Tematyka: środek zaskarżenia, orzeczenie sądu, unijne prawo, Trybunał Sprawiedliwości, pytania prejudycjalne, zasada kontradyktoryjności, rozporządzenie Nr 44/2001
Publikacja "Skuteczny środek odwoławczy" omawia postępowanie w sprawie środka zaskarżenia od orzeczenia sądu w kontekście unijnego prawa. Przedstawia historię przypadku, argumenty M.L. oraz stanowisko sądu apelacyjnego w Helsinkach. Rozważa także pytania prejudycjalne dotyczące interpretacji rozporządzenia Nr 44/2001. Trybunał Sprawiedliwości wskazuje na konieczność poszanowania prawa do obrony i skuteczności systemu uznawania orzeczeń w UE.
Zgodne z unijnym prawem jest postępowanie w przedmiocie rozpoznania środka zaskarżenia od orzeczenia w sprawie stwierdzenia wykonalności, w ramach którego nie jest wymagane uprzednie wysłuchanie drugiej strony. Stan faktyczny Wyrokiem z 7.12.2009 r. sąd I instancji w Harju (Estonia) zasądził od M.L., zamieszkałego w Helsinkach, zapłatę kwoty 14 838,50 koron estońskich (ok. 948 euro) na rzecz estońskiej spółki Aktiva Finants OÜ. W następstwie wniosku tej spółki sąd w Helsinkach stwierdził na podstawie rozporządzenia Rady (WE) Nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. L z 2001 r. Nr 12, s. 1) wykonalność w Finlandii ww. orzeczenia. Po doręczeniu mu tego postanowienia M.L. wniósł o jego uchylenie do sądu apelacyjnego w Helsinkach. M.L. podniósł, że orzeczenie sądu w Harju z 7.12.2009 r. zostało wydane mimo jego nieobecności, ponadto żadne pismo procesowe wszczynające postępowanie w sprawie nie zostały mu doręczone ani zakomunikowane w czasie i w sposób umożliwiający przygotowanie obrony. Miał on dowiedzieć się o postępowaniu, dopiero gdy sąd I instancji w Helsinkach doręczył mu postanowienie dotyczące stwierdzenia wykonalności ww. orzeczenia sądu w Harju. Ponadto, zdaniem M.L., ten sąd nie miał jurysdykcji do rozpoznania wniosku o stwierdzenie wykonalności, ponieważ od 26.11.2007 r. M.L. mieszka w Finlandii. Sąd apelacyjny w Helsinkach nie przyjął środka zaskarżenia wniesionego przez ML do rozpoznania kończąc tym samym postępowanie w przedmiocie zażalenia. Orzeczenie sądu I instancji w Helsinkach zostało tym samym utrzymane w mocy. M.L. zwrócił się do fińskiego Sądu Najwyższego z wnioskiem o przyjęcie do rozpoznania środka zaskarżenia od orzeczenia sądu apelacyjnego w Helsinkach. Pytania prejudycjalne - Czy art. 43 ust. 1 rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przeprowadzeniu postępowania w przedmiocie przyjęcia środka zaskarżenia do rozpoznania, w ramach którego, po pierwsze, sąd odwoławczy rozstrzyga w przedmiocie przyjęcia danego środka do rozpoznania w oparciu o orzeczenie sądu I instancji, względem którego wniesiono środek zaskarżenia, ewentualne uwagi drugiej strony postępowania, a po drugie, środek należy przyjąć do rozpoznania w szczególności jeżeli istnieją wątpliwości co do zasadności zaskarżonego orzeczenia, jeżeli ocena zasadności tego orzeczenia nie jest możliwa bez przyjęcia środka zaskarżenia do rozpoznania lub jeżeli istnieje inna istotna przyczyna uzasadniająca przyjęcie środka zaskarżenia do rozpoznania? - Czy art. 43 ust. 3 rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przeprowadzeniu postępowania w przedmiocie rozpoznania środka zaskarżenia od orzeczenia w sprawie stwierdzenia wykonalności, w ramach którego - w sytuacji gdy wydane orzeczenie jest dla niej korzystne - nie jest wymagane uprzednie wysłuchanie drugiej strony postępowania? Stanowisko TS Przyjęcie środka zaskarżenia Na wstępie TS wskazał, że – jak wynika z motywów 16 i 17 rozporządzenia Nr 44/2001, mających zastosowanie ratione temporis do postępowania głównego – przewidziany w tym rozporządzeniu system uznawania i wykonywania orzeczeń opiera się na wzajemnym zaufaniu do wymiaru sprawiedliwości w ramach UE. Zaufanie takie wymaga, aby orzeczenia sądowe wydawane w jednym państwie członkowskim były nie tylko uznawane z mocy prawa w innym państwie członkowskim, lecz również aby postępowanie o stwierdzenie wykonalności orzeczenia wydanego w tym ostatnim państwie przebiegało szybko i skutecznie. Postępowanie takie powinno obejmować jedynie zwykłą formalną kontrolę dokumentów wymaganych dla celów uzyskania statusu wykonalności w państwie członkowskim, w którym wystąpiono o uznanie, przy czym stwierdzenie wykonalności orzeczenia następuje niemal automatycznie (wyrok Prism Investments, C-139/10, pkt 27, 28). Z tego powodu, zgodnie z art. 41 rozporządzenia Nr 44/2001, stwierdza się wykonalność orzeczenia, gdy tylko dopełnione zostaną formalności przewidziane w art. 53 tego rozporządzenia, bez badania podstaw odmowy wykonania przewidzianych w art. 34 i 35 tego rozporządzenia. Z orzecznictwa TS wynika, że to rozporządzenie ma na celu zapewnienie swobodnego przepływu orzeczeń sądowych pochodzących z państw członkowskich i wydawanych w sprawach cywilnych i handlowych poprzez uproszczenie formalności w celu zapewnienia ich szybkiego i prostego uznawania i wykonywania. Trybunał podkreślił, że tego celu nie można jednak realizować poprzez ograniczanie prawa do obrony (wyrok ASML, C- 283/05, pkt 24). W celu zapewnienia poszanowania prawa do obrony art. 43 ust. 1 rozporządzenia Nr 44/2001, interpretowany w świetle motywu 18 tego rozporządzenia, uznaje prawo każdej ze stron do zaskarżenia orzeczenia wydanego w przedmiocie wniosku o stwierdzenie wykonalności, czy to, w przypadku drugiej strony postępowania, jeżeli uzna, że występuje jedna z podstaw odmowy wykonania, czy też, w przypadku wnioskodawcy, jeżeli z kolei złożony przez niego wniosek o stwierdzenie wykonalności został odrzucony. Jednakże TS wskazał, że rozporządzenie Nr 44/2001 nie określa charakteru środków zaskarżenia takiego orzeczenia ani konkretnych zasad, na których opiera się ich wnoszenie, dlatego w tym zakresie kompetencję mają państwa członkowskie, zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej. Trybunał stwierdził, że brak jest przesłanek, które mogłyby spowodować powstanie wątpliwości co do zgodność spornych przepisów proceduralnych z zasadą równoważności. Przeciwnie przepis krajowy, zgodnie z którym odwołanie od orzeczenia wydanego w pierwszej instancji do sądu odwoławczego wymaga przyjęcia środka zaskarżenia do rozpoznania, ma zastosowanie ogólne i nie dotyczy wyłącznie odwołań od orzeczenia wydanego w przedmiocie wniosku o stwierdzenie wykonalności na podstawie rozporządzenia Nr 44/2001. W odniesieniu do zasady skuteczności z orzecznictwa TS wynika, że każdy przypadek pojawienia się kwestii, czy przepis krajowego prawa procesowego powoduje, iż stosowanie prawa UE staje się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, należy oceniać z uwzględnieniem miejsca tego przepisu w całym postępowaniu przed różnymi sądami krajowym, przebiegu tego postępowania i jego szczególnych cech (wyrok Călin, C-676/17, pkt 42). Trybunał podzielił stanowisko rzecznika generalnego, przedstawione w pkt 51 opinii, że przewidziane w fińskich przepisach prawnych podstawy przyjęcia środka zaskarżenia do rozpoznania umożliwiają uwzględnienie podstaw odmowy wykonania danego orzeczenia w oparciu o art. 34 i 35 rozporządzenia Nr 44/2001, w odniesieniu do których art. 45 tego rozporządzenia upoważnia sąd rozpoznający przewidziany w art. 43 środek zaskarżenia do odmowy stwierdzenia wykonalności albo jego uchylenia. W ocenie TS nie wydaje się, aby rozpatrywane w postępowaniu głównym uregulowanie krajowe czyniło korzystanie z uprawnień wynikających z unijnego prawa praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym. Trybunał orzekł, że art. 43 ust. 1 rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie przeprowadzeniu postępowania w przedmiocie przyjęcia środka zaskarżenia do rozpoznania, w ramach którego, po pierwsze, sąd odwoławczy rozstrzyga w przedmiocie przyjęcia danego środka do rozpoznania w oparciu o orzeczenie wydane w pierwszej instancji, względem którego wniesiono środek zaskarżenia, ewentualne uwagi drugiej strony postępowania oraz, w razie potrzeby, inne elementy akt sprawy, a po drugie, środek należy przyjąć do rozpoznania w szczególności jeżeli istnieją wątpliwości co do zasadności zaskarżonego orzeczenia, jeżeli ocena zasadności tego orzeczenia nie jest możliwa bez przyjęcia środka zaskarżenia do rozpoznania lub jeżeli istnieje inna istotna przyczyna uzasadniająca przyjęcie środka zaskarżenia do rozpoznania. Prawo strony do wysłuchania Zgodnie z art. 43 ust. 3 rozporządzenia Nr 44/2001, interpretowanym w świetle jego motywu 18, w poszanowaniu prawa do obrony, środek zaskarżenia od orzeczenia wydanego w przedmiocie wniosku o stwierdzenie wykonalności jest rozpatrywany zgodnie z zasadami postępowania kontradyktoryjnego. Zgodnie z art. 13 rozdziału 25a Kodeksu postępowania sądowego jeżeli sąd apelacyjny w Helsinkach uzna to za konieczne, wzywa on drugą stronę postępowania – przed wydaniem orzeczenia w przedmiocie przyjęcia środka zaskarżenia do rozpoznania – do udzielenia odpowiedzi na ów środek zaskarżenia na piśmie. Trybunał wskazał, że z tego wynika, iż orzeczenie w przedmiocie przyjęcia środka zaskarżenia do rozpoznania może zostać wydane bez umożliwienia drugiej stronie postępowania zajęcia stanowiska. Jednakże sąd odwoławczy nie może, nie wysłuchawszy drugiej strony postępowania, wydać rozstrzygnięcia naruszającego jej interesy. Ponadto, ta strona musi zostać wezwana do przedstawienia swoich uwag na etapie rozpoznania środka zaskarżenia w pełnym zakresie, co zapewnia poszanowanie zasady kontradyktoryjności na etapie, na którym orzeczenie sądu odwoławczego może być niekorzystne dla tej strony. Trybunał orzekł, że art. 43 ust. 3 rozporządzenia Nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie przeprowadzeniu postępowania w przedmiocie rozpoznania środka zaskarżenia od orzeczenia w sprawie stwierdzenia wykonalności, w ramach którego - w sytuacji gdy wydane orzeczenie jest dla niej korzystne - nie jest wymagane uprzednie wysłuchanie drugiej strony postępowania. W przedstawionym wyroku TS po raz kolejny podkreślił, że unijny system uznawania i wykonywania orzeczeń, przewidziany w rozporządzeniu Nr 44/2001, nie może naruszać prawa do obrony. Przejawem tego prawa jest uprawnienie prawo każdej ze stron do zaskarżenia orzeczenia wydanego w przedmiocie wniosku o stwierdzenie wykonalności. Ze względu na to, że w rozporządzeniu Nr 44/2001 nie uregulowano szczegółowo tych kwestii, kompetencje w tym zakresie mają państwa członkowskie. Trybunał konsekwentnie prezentuje jednolitą linię orzecznicza, zgodnie z którą obowiązujące w tym zakresie przepisy krajowe powinno być zgodne zasadami równoważności i skuteczności. Wyrok TS z 12.12.2019 r., Aktiva Finants, C-433/18
Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 12.12.2019 r. potwierdził, że postępowanie w przedmiocie środka zaskarżenia powinno uwzględniać zasady kontradyktoryjności. Sąd apelacyjny w Helsinkach ma obowiązek zapewnić drugiej stronie możliwość przedstawienia swoich uwag. Rozporządzenie Nr 44/2001 nie zwalnia państw członkowskich od zapewnienia poszanowania prawa do obrony.