Zasada niezmienności składu sędziowskiego nie może zostać naruszona z powodu zaplanowanego urlopu jednego z sędziów

Rozpoznanie sprawy w postępowaniu apelacyjnym przez skład trzyosobowy, w którym jeden z członków składu, niebędący referentem, wyłoniony w drodze losowania, a przebywający na planowanym urlopie wypoczynkowym, zastępuje wyznaczony przez Przewodniczącego Wydziału zastępca, stanowi naruszenie zasady niezmienności składu. Sprawa dotyczy stwierdzenia podlegania ubezpieczeniom społecznym i prowadzi do nieważności postępowania. Sąd II instancji podjął decyzję w sprawie terminu rozprawy, zastanawiając się nad legalnością takiego postępowania i zgodnością z przepisami prawa.

Tematyka: zasada niezmienności składu, urlop sędziego, postępowanie apelacyjne

Rozpoznanie sprawy w postępowaniu apelacyjnym przez skład trzyosobowy, w którym jednego z członków
składu, niebędącego referentem, wyłonionego w drodze losowania (§ 50 ust. 1 w zw. z § 54 ust. 1 i 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 18.6.2019 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U.
z 2019 r. poz. 1141; dalej jako: RegSądR), a przebywającego na planowanym urlopie wypoczynkowym,
zgłoszonym do planu urlopów przed wyznaczeniem rozprawy apelacyjnej, zastępuje wyznaczony przez
Przewodniczącego Wydziału zastępca, o którym mowa w § 72 ust. 1 RegSądR, stanowi naruszenie zasady
niezmienności składu wynikającej z art. 47b § 1 i 2 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 52; dalej jako: PrUSP) i w konsekwencji prowadzi do nieważności
postępowania z powodu rozpoznania sprawy przez skład orzekający sprzeczny z przepisami prawa (art. 379
pkt 4 KPC) – wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Stan faktyczny
W sprawie dotyczącej stwierdzenia podlegania A.B. obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, organ wniósł
apelację. Gdy akta sprawy przekazano Sądowi II instancji najpierw wylosowano sędziego referenta, a później,
w związku z wejściem w życie od 22.1.2019 r. zasady losowego wyznaczania całego składu, wyłoniono w drodze
losowania pozostałych członków składu. Następnie Przewodniczący Wydziału zarządził wyznaczenie terminu
rozprawy na dzień, w którym jeden z członków składu miał wcześniej zaplanowany urlop, powołując się na polecenie
Prezesa Sądu Apelacyjnego w K., który podzielił stanowisko wyrażone w piśmie Dyrektora Departamentu Kadr
i Organizacji Sądów Powszechnych z 12.4.2019 r., DKO-1.5001.1.2019, że instytucja zastępcy (obecnie § 72 ust. 1
RegSądR) ma zastosowanie także w przypadku, gdy niemożność rozpoznania sprawy wynika z zaplanowanego
urlopu jednego lub dwóch członków składu. W rezultacie do rozpoznania sprawy na rozprawie apelacyjnej
wyznaczono dwóch sędziów wylosowanych oraz zastępcę sędziego przebywającego na urlopie.
Skład ten przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne o następującej treści: Czy rozpoznanie sprawy
w postępowaniu apelacyjnym przez skład trzyosobowy, w którym jednego z członków składu, niebędącego
referentem, wyłonionego w drodze losowania (§ 50 ust. 1 w zw. z § 54 ust. 1 i 2 RegSądR), a przebywającego
na planowanym urlopie wypoczynkowym, zgłoszonym do planu urlopów przed wyznaczeniem rozprawy
apelacyjnej, zastępuje wyznaczony przez Przewodniczącego Wydziału zastępca, o jakim mowa w § 72 ust. 1
RegSądR, stanowi naruszenie zasady niezmienności składu wynikającej z art. 47b § 1 i 2 PrUSP
i w konsekwencji prowadzi do nieważności postępowania z powodu rozpoznania sprawy przez skład
orzekający sprzeczny z przepisami prawa (art. 379 pkt 4 KPC)?
W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że od 12.8.2017 r. do PrUSP, wprowadzona została zasada
niezmienności składu, zgodnie z którą zmiana składu sądu może nastąpić tylko w przypadku niemożności
rozpoznania sprawy w dotychczasowym składzie albo długotrwałej przeszkody w rozpoznaniu sprawy
w dotychczasowym składzie. Wyjątek od tej zasady został określony w art. 47b § 2 PrUSP, który stanowi, że jeżeli
konieczne jest podjęcie czynności w sprawie, w szczególności gdy wynika to z odrębnych przepisów lub przemawia
za tym wzgląd na sprawność postępowania, a skład sądu, któremu została przydzielona sprawa, nie może jej podjąć,
czynność ta jest podejmowana przez skład sądu wyznaczony zgodnie z planem zastępstw, a jeżeli czynność nie jest
objęta planem zastępstw, przez skład sądu wyznaczony zgodnie z art. 47a, przy czym zgodnie z § 3 tego przepisu
decyzje w sprawach, o których mowa w § 1 i 2, podejmuje prezes sądu albo upoważniony przez niego sędzia.
W ocenie Sądu II instancji wyznaczanie terminu rozprawy z udziałem sędziego, który z uwagi na zaplanowany urlop
będzie nieobecny w wyznaczonym dniu powinno być niedopuszczalne, prowadzi bowiem do planowego naruszenia
niezmienności wyznaczonego do danej sprawy składu, a także do zastąpienia zasady losowego przydziału spraw.
Zasady losowego przydziału spraw i niezmienności składu miały gwarantować, że losowanie spraw za pomocą
narzędzia informatycznego ograniczy rolę przewodniczącego wydziału na rzecz w pełni obiektywnego i niezależnego
od czynnika ludzkiego instrumentu.
Sąd zwrócił jednak uwagę na problemy, jakie sytuacja wyłaniania przez system losowego przydziału spraw składów
trzyosobowych może wywoływać w okresach urlopowych. W uzasadnieniu pytania prawnego stwierdzono jednak, że
zasada sprawności postępowania nie może prowadzić do naruszenia prawa do sądu rozumianego jako prawo do
rozpoznania sprawy przez sąd właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły. Przy czym sąd właściwy do
rozpatrzenia sprawy to również sąd, który orzeka we właściwym składzie i w zgodzie ze swoją kompetencją.
Konsekwencją rozpoznania sprawy przez skład sądu sprzeczny z przepisami prawa może być nieważność
postępowania w myśl art. 379 pkt 4 KPC.

Z uzasadnienia SN
Sąd Najwyższy uznał, że z treści art. 47b PrUSP jasno wynika, że jedyne dopuszczalne odstępstwa od zasady
niezmienności składu to nieusuwalne przeszkody w procedowaniu sądu w dotychczasowym składzie oraz
okoliczności nadzwyczajne i nieprzewidywalne. Należy rozróżnić nieobecność nagłą, wynikającą z wystąpienia po
stronie wyznaczonego do składu sędziego choroby lub innej przeszkody, nieprzewidywanej w momencie
wyznaczania terminu rozprawy, od nieobecności znanej przewodniczącemu wydziału w dacie wyznaczania terminu
rozprawy, spowodowanej planowanym urlopem sędziego. W ocenie Sądu Najwyższego, § 72 RegSądR jako
norma niższego rzędu powinien być interpretowany z uwzględnieniem treści art. 47b PrUSP, w rezultacie
możliwość zastąpienia wyznaczonego do składu sędziego przez zastępcę zgodnie z planem zastępstw,
z uwagi na obowiązywanie zasady niezmienności składu, należy ograniczyć do sytuacji nieobecności
niespodziewanych, nagłych, powodujących niezaplanowaną przeszkodę w rozpoznaniu wyznaczonej już
sprawy.
Uchwała SN z 5.12.2019 r., III UZP 10/19

Sąd Najwyższy uznał, że zasada niezmienności składu sądu ma kluczowe znaczenie i dopuszcza tylko szczególne wyjątki od tego zasady. Uchwała SN z 5.12.2019 r. podsumowuje, że zastępowanie sędziego na urlopie przez zastępcę może naruszyć zasadę niezmienności składu, prowadząc do nieważności postępowania.