Instytucja umowy dowodowej w postępowaniu w sprawach gospodarczych
Na mocy ustawy z 4.7.2019 r. wprowadzono do postępowania w sprawach gospodarczych instytucję umowy dowodowej, umożliwiającą stronom wyłączenie określonych dowodów. Aby zawrzeć umowę dowodową, strony umownego stosunku prawnego muszą być przedsiębiorcami. Ustawa przewiduje dwie formy zawarcia umowy: pisemną pod rygorem nieważności oraz ustną przed sądem.
Tematyka: umowa dowodowa, postępowanie gospodarcze, przedsiębiorcy, dowody, forma zawarcia umowy, przyspieszenie postępowania, autonomia strony
Na mocy ustawy z 4.7.2019 r. wprowadzono do postępowania w sprawach gospodarczych instytucję umowy dowodowej, umożliwiającą stronom wyłączenie określonych dowodów. Aby zawrzeć umowę dowodową, strony umownego stosunku prawnego muszą być przedsiębiorcami. Ustawa przewiduje dwie formy zawarcia umowy: pisemną pod rygorem nieważności oraz ustną przed sądem.
Na mocy ustawy z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469; dalej jako: ZmKPC19), która weszła w życie 7.11.2019 r. ustawodawca wprowadził do przepisów regulujących postępowanie w sprawach gospodarczych nową instytucję, dotychczas nieznaną polskiej procedurze cywilnej, tj. umowę dowodową. Przez zawarcie umowy dowodowej strony mogą wyłączyć możliwość przeprowadzenia określonych dowodów w postępowaniu sądowym w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Kto może zawrzeć umowę dowodową? Zgodnie z art. 4589 § 1 KPC strony mogą się umówić na wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego umownego stosunku prawnego. Z uwagi na umieszczenie przedmiotowego przepisu w rozdziale dotyczącym postępowania w sprawach gospodarczych przez strony należy rozumieć przedsiębiorców. A zatem, aby mówić o możliwości zawarcia umowy dowodowej obie strony umownego stosunku prawnego muszą być podmiotami profesjonalnymi. Nadto, umowa może zostać zawarta tylko na kanwie określonego umownego stosunku prawnego. Nie jest dopuszczalne zawarcie ogólnego porozumienia pomiędzy przedsiębiorcami, że wyłączają możliwość wykorzystywania określonych dowodów w sprawach wynikających ze wszystkich stosunków prawnych ich łączących. Zawarcie takiego porozumienia pomiędzy stronami będzie nieważne i nie będzie wywoływać skutków w ewentualnym procesie. Wyłączenie przepisów o umowie dowodowej Jednocześnie wskazać należy, że na wniosek strony która jest osobą fizyczną lub przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną sąd rozpoznaje sprawę z pominięciem przepisów o odrębnym postępowaniu gospodarczym, a sprawa zostanie rozpoznana w trybie zwyczajnym. Konsekwencją powyższego jest wyłączenie także przepisów dotyczących umowy dowodowej. A zatem, nawet w sytuacji gdyby uprzednio doszło pomiędzy stronami do zawarcia umowy dowodowej, wyłączającej możliwość powoływania określonych dowodów w procesie, nie będzie miała ona zastosowania. Strona może bowiem złożyć oświadczenie o wyłączeniu stosowania przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych w terminie tygodnia od dnia doręczenia jej pouczenia o możliwości złożenia stosownego oświadczenia. Wprowadzenie takiej konstrukcji prawnej ma na celu ochronę najsłabszych uczestników obrotu gospodarczego, zaś ustawodawca przymiot ten przyznał przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi. Forma i zasady zawierania umowy dowodowej Ustawodawca przewidział dwie formy zawarcia umowy dowodowej – pisemna pod rygorem nieważności oraz ustna przed sądem. Oznacza to, że umowa dowodowa może zostać zawarta uprzednio - przed powstaniem sporu w formie pisemnej pod rygorem nieważności lub następczo - po zawiśnięciu sprawy przed sądem w formie ustnej. Należy mieć na uwadze, iż w sytuacji zawierania umowy dowodowej przed sądem, pełnomocnictwo procesowe udzielone w trybie art. 91 KPC, nie będzie uprawniało pełnomocnika strony do zawarcia w jego imieniu takiej umowy. Dla zawarcia umowy dowodowej przed sądem przez pełnomocnika konieczne będzie udzielenie mu dodatkowego pełnomocnictwa, albowiem zawarcie umowy dowodowej będzie miało charakter materialnoprawny. W doktrynie przyjmuje się, iż w przypadku gdy umowa zawierana jest ustanie przed sądem, treść umowy powinna być wciągnięta do protokołu. Przemawiają za tym względy praktyczne, po pierwsze strony powinny mieć możliwość wglądu do treści poczynionych ustaleń, po drugie umowa powinna zostać utrwalona w celu uniknięcia wątpliwości co do jej treści. Ustawodawca wprowadził także zasadę, że jeżeli dowód przeprowadzony został przez sąd przed zawarciem umowy dowodowej wyłączającej określony dowód, nie zostanie on pozbawiony mocy dowodowej. Umów dowodowych strony mogą zawrzeć kilka. W takiej sytuacji zawarcie umowy w późniejszym terminie nie wyłącza zastosowania wcześniej zawartej umowy. Zgodnie z zasadą pacta sunt servanta, należy stosować postanowienia umowy wcześniejszej w takim zakresie w jakim można ją pogodzić z postanowieniami umowy późniejszej. Niedopuszczalne jest także zawarcie umowy dowodowej pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Wprowadzenie do umowy warunku lub terminu będzie skutkowało nieważnością całej umowy. Jednakże w sytuacji, gdy umowa dowodowa zostanie ujęta w innej umowie np. inicjującej współpracę pomiędzy kontrahentami, zawarcie nieważnej umowy dowodowej nie będzie pociągało za sobą nieważności całej umowy. W takiej sytuacji przyjąć należy, że nieważne będą jedynie te postanowienia, które dotyczą umowy dowodowej. Ustawa wprowadza także termin, w którym strony mogą powoływać się na nieważność lub bezskuteczność umowy dowodowej. Zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej strona może podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu. Ratio legis umowy dowodowej Prawo procesowe jako prawo publiczne ustala ramy procesu w sposób suwerenny (W. Mikuszewski, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny nr 19, wyd. WPiA UAM, 1939, s. 228). Co do zasady, strony nie mogą ingerować w zasady postępowania w drodze czynności cywilnoprawnej. Wyjątkiem będzie tutaj umowa dowodowa, która zmienia ustalone ustawą reguły postępowania. Ustawodawca wprowadził tą instytucję do krajowego porządku prawnego wychodząc z założenia, że podmiotom profesjonalnym w obrocie gospodarczym należy przyznać większą autonomię. Celem tejże regulacji, jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy było także skrócenie czasu trwania postępowania. Będzie to możliwe do osiągnięcia właśnie poprzez przyspieszenie postępowania dowodowego – tj. wyłączenie możliwości przeprowadzenia czasochłonnych dowodów, np. dowodów w przesłuchań świadków. W praktyce oznacza to, że jeżeli którakolwiek ze stron zawnioskuje o przeprowadzenie dowodu uprzednio wyłączonego, sąd winien jest dowód taki oddalić. Umowa dowodowa wiąże także sąd, czego konsekwencją jest, iż sąd także z urzędu nie może przeprowadzić dowodu, który z mocy umowy stron został wyłączony. Podsumowanie Wprowadzenie nowej instytucji do KPC w postaci umowy dowodowej uwydatnia zasadę, że to strony są gospodarzami postępowania cywilnego. Strony mogą bowiem z umowie wyłączyć możliwość zastosowania określonych dowodów w postępowaniu. Konsekwencją wprowadzonej instytucji może być przyspieszenie postępowania sądowego, poprzez wyłączenie możliwości przeprowadzenia czasochłonnych dowodów. Znowelizowaną ustawą, wprowadzono jedynie ograniczony wpływ stron na przebieg postępowania, tj. poprzez możliwość wyłączenia określonych dowodów. Dopiero czas i praktyka pokażą, w którą stronę będzie ewoluować umowa dowodowa, nie jest bowiem wykluczone, że w przyszłości strony będą miały szerszy wachlarz instrumentów umożliwiających im wpływ na zasady prowadzenia postępowania sądowego.
Umowa dowodowa daje stronom możliwość zarządzania dowodami w postępowaniu sądowym, co może przyspieszyć proces. Zmiany wprowadzone przez ustawę mają na celu zwiększenie autonomii podmiotów profesjonalnych oraz skrócenie czasu trwania postępowania dowodowego.