Legalność zabezpieczenia kredytu za pomocą weksla własnego in blanco

Polski sąd, który ma wątpliwości co do roszczenia wekslowego, może badać zgodność postanowień umownych. Sprawa Profi Credit Polska S.A. dotyczyła zabezpieczenia kredytu za pomocą weksla in blanco. Trybunał Sprawiedliwości uznał, że sąd krajowy może ocenić, czy warunki umowy są uczciwe i przejrzyste zgodnie z dyrektywami dotyczącymi umów konsumenckich.

Tematyka: weksel własny in blanco, umowa kredytu konsumenckiego, dyrektywy dotyczące umów konsumenckich, postanowienia umowne, sąd krajowy, Trybunał Sprawiedliwości, Profi Credit Polska S.A., zabezpieczenie kredytu

Polski sąd, który ma poważne wątpliwości co do zasadności roszczenia wekslowego powinien z urzędu
zbadać, czy postanowienia uzgodnione między stronami mają nieuczciwy charakter, i w tym zakresie może
zażądać od przedsiębiorcy odpowiednich dokumentów.
Stan faktyczny
W sprawach C-419/18 i C‑ 483/18 Profi Credit Polska S.A. (dalej jako: PCP) zawarła z każdym z dłużników umowy
o kredyt konsumencki, którego spłata jest zagwarantowana poprzez wystawienie weksla in blanco, na którym
początkowo nie została wpisana żadna kwota. W związku z niewykonaniem zobowiązań umownych przez
kredytobiorców PCP, która jest również remitentem tych weksli, wypełniła je, wpisując odpowiednią kwotę. Od 2016
roku PCP wystąpiła do sądu rejonowego z żądaniami zapłaty kwot wskazanych w tych wekslach w ramach
postępowania nakazowego. Dochodzenie przez PCP wierzytelności odbywa się wyłącznie na podstawie stosunku
opartego na wekslach własnych (dalej jako: stosunek wekslowy). PCP nie przedstawia umów o kredyt.
Pytania prejudycjalne
- Czy wykładni art. 3 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie
nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. L z 1993 r. Nr 95, s. 29) oraz art. 10 dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz
uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.Urz. L z 2008 r. Nr 133, s. 66) należy dokonywać w ten sposób, że
stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które umożliwia zabezpieczenie w drodze weksla własnego in
blanco spłaty wierzytelności wynikającej z umowy o kredyt konsumencki zawartej między przedsiębiorcą
a konsumentem?
- Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz art. 10 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób,
że jeśli sąd krajowy w okolicznościach takich jak te rozpatrywane w postępowaniach głównych, poweźmie poważne
wątpliwości odnośnie do zasadności roszczenia opartego na wekslu własnym służącym zabezpieczeniu
wierzytelności wynikającej z umowy kredytu konsumenckiego oraz jeśli ten weksel został początkowo wystawiony in
blanco przez wystawcę weksla, a następnie uzupełniony przez remitenta, sąd ten powinien zbadać z urzędu, czy
postanowienia uzgodnione między stronami są nieuczciwe, i w tym zakresie może zażądać od przedsiębiorcy
przedstawienia pisemną wersję tych postanowień w taki sposób, aby sąd ten był w stanie zapewnić poszanowanie
praw konsumentów wynikających z tych dyrektyw?
Stanowisko TS
Zabezpieczenia wierzytelności za pomocą weksla własnego in blanco
Zgodnie z art. 1 ust. 1 i art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 akt ten stosuje się w odniesieniu do warunków umów
zawieranych między przedsiębiorcą a konsumentem, które nie były indywidualnie negocjowane (wyrok VB
Pénzügyi Lízing, C-137/08, pkt 50). Ponieważ, z jednej strony, spłata wierzytelności wynikającej z umowy kredytu
konsumenckiego jest zabezpieczona postanowieniem wymagającym wystawienia weksla własnego in blanco oraz,
z drugiej strony, przepisy krajowe wymagają zawarcia porozumienia wekslowego, postanowienie to i to porozumienie
mogą wchodzić w zakres stosowania dyrektywy 93/13. Trybunał stwierdził, że to do sądu krajowego należy ustalenie,
przy uwzględnieniu kryteriów określonych w art. 3 ust. 1 i art. 5 dyrektywy 93/13, czy w świetle konkretnych
okoliczności danego przypadku taki warunek umowny spełnia ustanowione w tej dyrektywie wymogi dobrej wiary,
równowagi i przejrzystości. Na podstawie art. 3 ust. 1 tej dyrektywy warunki umowy, które nie były indywidualnie
negocjowane, uznaje się za nieuczciwe, jeśli wbrew wymogom dobrej wiary powodują znaczącą nierównowagę
wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Zgodnie z orzecznictwem TS
w celu ustalenia, czy dany warunek można zakwalifikować jako „nieuczciwy”, sąd krajowy powinien sprawdzić, czy
przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, że
konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych (wyrok Aziz, C-415/11, pkt 69). W ocenie
TS, że ani postanowienia zobowiązującego pożyczkobiorcę do wystawienia weksla własnego in blanco w celu
zabezpieczenia roszczenia pożyczkodawcy na podstawie tej umowy ani porozumienia wekslowego nie można
uważać za odnoszące się do definicji głównego przedmiotu umowy lub do adekwatności między ceną
i wynagrodzeniem, z jednej strony, a usługami lub towarami, które mają być dostarczone w zamian, z drugiej strony,
w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13. Ponadto, ocena potencjalnego nieuczciwego charakteru tego
postanowienia i porozumienia wekslowego będzie musiała uwzględniać zarówno wymóg związany ze znaczną
nierównowagą, jak i wymóg przejrzystości wynikający z art. 5 dyrektywy 93/13.

Zdaniem TS sąd krajowy rozpoznający spory, takie jak te będące przedmiotem postępowania głównego, powinien
ustalić, czy konsument otrzymał wszystkie informacje, które mogą mieć wpływ na zakres jego obowiązków
i umożliwić mu w szczególności ocenę konsekwencji proceduralnych zabezpieczenia roszczeń wynikających
z umowy kredytu konsumenckiego w drodze weksla własnego in blanco oraz możliwości późniejszego dochodzenia
wierzytelności wyłącznie na podstawie tego weksla. Z orzecznictwa TS wynika, że art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48
nakłada na sąd krajowy rozpoznający spór dotyczący wierzytelności wywodzonych z umowy o kredyt w rozumieniu
tej dyrektywy obowiązek zbadania z urzędu, czy był respektowany wymóg informacyjny przewidziany
w przywołanym przepisie oraz wyciągnięcia wszystkich wynikających z prawa krajowego konsekwencji naruszenia
takiego obowiązku, pod warunkiem że sankcje spełniają wymogi ustanowione w art. 23 tej dyrektywy (wyrok
Radlinger i Radlingerová, C-377/14, pkt 74).
Trybunał orzekł, że art. 1 ust. 1, art. 3 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować
w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym, takim jak będące przedmiotem
postępowania głównego, które w celu zabezpieczenia zapłaty wierzytelności wynikającej z umowy o kredyt
konsumencki zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem umożliwiają określenie w tej umowie
zobowiązania kredytobiorcy do wystawienia weksla własnego in blanco i które uzależniają zgodność
z prawem wystawienia takiego weksla własnego od uprzedniego zawarcia porozumienia wekslowego
określającego warunki, na jakich taki weksel może zostać uzupełniony, z zastrzeżeniem – czego zbadanie
należy do sądu odsyłającego – że postanowienie to i to porozumienie są zgodne z art. 3 i 5 tej dyrektywy oraz
art. 10 dyrektywy 2008/48.
Zakres kognicji sądu
Z orzecznictwa TS wynika, że sąd krajowy jest zobowiązany podjąć z urzędu czynności dochodzeniowe w celu
ustalenia, czy postanowienie umowne zamieszczone w umowie, która jest przedmiotem toczącego się przed nim
sporu i która została zawarta między przedsiębiorcą a konsumentem, jest objęte zakresem stosowania dyrektywy,
a jeżeli tak – zobowiązany jest z urzędu zbadać, czy postanowienie to ewentualnie ma nieuczciwy charakter
(wyrok Banif Plus Bank, C-472/11, pkt 24). Przy braku skutecznej kontroli potencjalnie nieuczciwego charakteru
warunków danej umowy nie można bowiem zagwarantować przestrzegania praw przyznanych w drodze dyrektywy
93/13 (wyrok Profi Credit Polska, pkt 62).
W przypadku wytoczenia przed sąd krajowy powództwa opartego na wekslu własnym wystawionym pierwotnie in
blanco, a następnie uzupełnionym, w celu zabezpieczenia roszczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki,
w odniesieniu do którego to powództwa sąd ten ma poważne wątpliwości, jeśli chodzi o jego zasadność, art. 6 ust. 1
i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 wymagają, aby sąd ten mógł zażądać przedstawienia dokumentów służących za
podstawę danego powództwa, w tym porozumienia wekslowego, w przypadku gdy takie porozumienie stanowi,
zgodnie z prawem krajowym, przesłankę wystawienia takiego rodzaju weksla. Trybunał podkreślił, że powyższe
rozważania nie naruszają zasady dyspozycyjności, na którą powołuje się sąd odsyłający. W odniesieniu do art. 10
ust. 2 dyrektywy 2008/48, gdy sąd krajowy stwierdzi z urzędu naruszenie tego przepisu, jest on zobowiązany, nie
czekając na to, że konsument zgłosi zmierzający ku temu wniosek, wyciągnąć wszelkie konsekwencje wynikające
z danej sytuacji zgodnie z prawem krajowym, z zastrzeżeniem poszanowania zasady kontradyktoryjności.
Trybunał orzekł, że art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz art. 10 ust. 2 dyrektywy 2008/48 należy
interpretować w ten sposób, że w przypadku gdy, w okolicznościach takich jak rozpatrywane
w postępowaniu głównym, sąd krajowy ma poważne wątpliwości co do zasadności roszczenia opartego na
wekslu własnym, który służy zabezpieczeniu wierzytelności wynikającej z umowy kredytu konsumenckiego,
oraz gdy ten weksel własny początkowo został wystawiony przez wystawcę jako weksel własny in blanco,
a następnie uzupełniony przez remitenta, ten sąd powinien z urzędu zbadać, czy postanowienia uzgodnione
między stronami mają nieuczciwy charakter, i w tym zakresie może zażądać od przedsiębiorcy
przedstawienia pisemnego zapisu tych postanowień, tak aby móc zapewnić poszanowanie praw
konsumentów wynikających z tych dyrektyw.
Niniejszy wyrok jest już kolejnym dotyczącym polskiego postępowania nakazowego (por. wyroki w sprawie Profi
Credit (C- 176/17) oraz postanowienie w sprawie PKO Bank Polski (C-632/17). W niniejszym wyroku Trybunał
szczegółowo wyjaśnił jakie obowiązki, w związku z powstaniem wątpliwości odnośnie roszczenia wekslowego, ciążą
na sądzie krajowym z urzędu, w tym do zażądania przedstawienia dokumentów spornej umowy i porozumienia
wekslowego. Ponadto TS przypomniał, że sądy krajowe mają obowiązek dokonywania wykładni zgodnej (prounijnej
wykładni).
Wyrok TS z 7.11.2019 r., Profi Credit Polska, C-419/18 i C-483/18

Trybunał orzekł, że sąd krajowy ma obowiązek badać, czy warunki umowne są zgodne z dyrektywami dotyczącymi umów konsumenckich. Rozpoznając spory, sąd powinien sprawdzić, czy konsument otrzymał pełne informacje dotyczące zabezpieczenia roszczeń za pomocą weksla in blanco. Decyzje powinny być zgodne z zasadą kontradyktoryjności.