TSUE: Badanie abuzywności porozumienia wekslowego z urzędu

7.11.2019 r. zapadł wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o istotnym znaczeniu dla polskiego postępowania wekslowego. Orzeczenie to dotyczyło abuzywności porozumienia wekslowego z urzędu oraz wprowadza istotną zmianę w możliwości badania umów w postępowaniach wekslowych. Sprawa Profi Credit Polska S.A. (Profi Credit II) stanowiła uzupełnienie dwóch wcześniejszych orzeczeń TSUE, dotyczących polskiego modelu postępowania nakazowego i obowiązków sądu krajowego w kontroli umów z konsumentami.

Tematyka: TSUE, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, porozumienie wekslowe, weksel in blanco, abuzywność, Profi Credit Polska, postępowanie wekslowe, konsument, umowa kredytu, badanie umowy, ochrona konsumentów

7.11.2019 r. zapadł wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o istotnym znaczeniu dla polskiego postępowania wekslowego. Orzeczenie to dotyczyło abuzywności porozumienia wekslowego z urzędu oraz wprowadza istotną zmianę w możliwości badania umów w postępowaniach wekslowych. Sprawa Profi Credit Polska S.A. (Profi Credit II) stanowiła uzupełnienie dwóch wcześniejszych orzeczeń TSUE, dotyczących polskiego modelu postępowania nakazowego i obowiązków sądu krajowego w kontroli umów z konsumentami.

7.11.2019 r. zapadł wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o istotnym znaczeniu dla polskiego
postępowania wekslowego w sprawach opartych na wekslu własnym in blanco wystawionym przez
konsumenta w połączonych sprawach C-419/18 i C-483/18 Profi Credit Polska S.A. (Profi Credit II).
Omawiane orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) stanowi uzupełnienie dwóch
wcześniejszych orzeczeń TSUE: pierwszego, z 13.9.2018 r., w sprawie C 176/17 - tzw. sprawa Profi Credit
I i drugiego, z 18.11.2018 r., w sprawie C-632/17 (PKO Bank Polski). Trybunał stwierdził wówczas, że polski model
postępowania nakazowego nie pozwala konsumentom na skuteczne kwestionowanie nakazów zapłaty. Uniemożliwia
on badanie, czy umowa nie zawiera postanowień niedozwolonych i czy przedsiębiorca wykonał prawidłowo
obowiązki informacyjne. Omawiane orzeczenie dotyczy natomiast innych niedostatków polskiego postępowania
wekslowego, związanych z obowiązkami sądu krajowego w zakresie aktywnej kontroli umów zawieranych
z konsumentami. W obowiązującym stanie prawnym w prawie polskim weksel stanowi samodzielną podstawę
wydania nakazu zapłaty, a sąd, decydując o jego wykonalności, nie musi sprawdzać, co jest w umowie i czy
rzeczywiście jest podstawa do egzekucji wpisanej na wekslu sumy. Sąd sprawdza to jedynie wówczas, gdy sam
konsument kwestionuje nakaz zapłaty.
Stan faktyczny
Profi Credit Polska to spółką z siedzibą w Polsce, która zajmuje się udzielaniem kredytów. Spółka zawarła z każdym
z dłużników umowę o kredyt konsumencki, którego spłata była zagwarantowana poprzez wystawienie weksla
własnego niezupełnego zwanego „wekslem in blanco”. Na wekslu początkowo nie było wpisanej żadnej kwoty.
W związku z niewykonaniem zobowiązań umownych przez kredytobiorców spółka, która jest również remitentem tych
weksli, wypełniła je, wpisując odpowiednią kwotę. W 2016 r. I latach kolejnych spółka występowała do Sądu
Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe i Sądu Okręgowego w Opolu z żądaniami zapłaty kwot wskazanych
w wekslach.
We wszystkich tych sporach dochodzenie przez spółkę wierzytelności odbywało się wyłącznie na podstawie stosunku
opartego na wekslach własnych (stosunek wekslowy). Spółka nie przedstawiła sądowi umów o kredyt. Jedynie
w jednej sprawie, dzięki pozwanemu, sąd otrzymał takową umowę. Ustanawiała ona stosunek prawny leżący
u podstaw zobowiązania wekslowego (stosunek podstawowy). W innych sprawach pozwani nie zajęli stanowiska.
Sąd zdecydował wówczas, że rozpatrzy sprawy w postępowaniu zwyczajnym, a nie, jak wnosiła spółka,
w postępowaniu nakazowym.
Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie postanowił w omawianej sprawie ustalić, czy zgodnie
z dyrektywą Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz.
UE z 1993 r. L Nr 95) i dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z 23.4.2008 r. w sprawie umów
o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.Urz. UE z 2008 r. L Nr 133) przedsiębiorca,
który jest kredytodawcą, może zagwarantować spłatę wierzytelności wynikającej z umowy o kredyt konsumencki
wobec kredytobiorcy będącego konsumentem w drodze wystawionego przez niego weksla własnego in blanco.
Zdaniem sądu bowiem „po wystawieniu weksla własnego powstaje zobowiązanie abstrakcyjne. Z przepisów
krajowych wynika, że w wypadku żądania zapłaty na podstawie weksla własnego zakres kontroli sądowej jest
ograniczony do stosunku wekslowego i nie może rozciągać się na stosunek podstawowy znajdujący się
u źródła stosunku wekslowego. Zdaniem tego sądu brak możliwości zbadania z urzędu, czy warunki umowy
stanowiącej stosunek podstawowy leżący u podstaw zobowiązania z weksla można uznać za nieuczciwe, nie wynika
z granic postępowania, lecz jedynie ze szczególnej wartości dowodowej weksla własnego jako zabezpieczenia
obejmującego zobowiązanie dłużnika”.
Ponadto sąd zwrócił uwagę, że, zgodnie z art. 10 i art. 103 ustawy z 28.4.1936 r. - Prawo wekslowe (t.j. Dz.U. z 2016
r. poz. 160 ze zm.; dalej jako: PrWeksl), weksel własny in blanco wiąże się z zawarciem porozumienia
określającego sposób uzupełnienia weksla własnego (porozumienie wekslowe). Oznacza to, że „dłużnikowi
przysługuje (...) zarzut” w stosunku do pierwszego wierzyciela, „wypełnienia weksla niezgodnie z treścią
porozumienia, w czym m.in. przejawia się osłabienie abstrakcyjnego charakteru tego weksla”. W związku z tym,
według Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Południe „w postępowaniach dotyczących zobowiązań wekslowych
sąd krajowy nie ma zatem podstawy prawnej do badania z urzędu stosunku podstawowego, chyba że strona
pozwana podnosi zarzuty, których skutkiem byłoby rozszerzenie sporu, tak aby obejmowało ono również stosunek
podstawowy”.
Warto podkreślić, że sąd zastanawiał się także nad zakresem swojej właściwości z urzędu w ramach omawianej
sprawy. Po pierwsze miał wątpliwości, czy orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące


uprawnień i obowiązków sądu krajowego rozpatrującego spory objęte zakresem stosowania dyrektywy 93/13,
a w szczególności obowiązku badania z urzędu nieuczciwego charakteru warunku zawartego w umowie poddanej
ocenie, znajdzie zastosowanie także w przypadku postanowień umowy zawartej przez konsumenta w sporze,
w którym przedsiębiorca dochodzi wykonania swojej wierzytelności na podstawie weksla własnego in blanco. Po
drugie sąd rozważał zastosowanie w omawianej sprawie zasady dyspozycyjności, zawartej w art. 321 § 1 KPC.
Zgodnie z tą zasadą bowiem sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać
ponad żądanie.
Pytania prejudycjalne
1.   Czy art. 3 ust. 1, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 oraz dyrektywa 2008/48, w tym w szczególności jej
     art. 10, art. 14, art. 17 ust. 1 i art. 19, stoją na przeszkodzie takiemu unormowaniu prawa krajowego, które
     pozwala na zabezpieczenie wierzytelności kredytodawcy będącego przedsiębiorcą wobec kredytobiorcy
     będącego konsumentem za pomocą weksla własnego niezupełnego (in blanco)?
2.   Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nakładają one na sąd
     rozpoznający sprawę w procesie, o którym mowa w pytaniu pierwszym, obowiązek zbadania z urzędu, czy
     postanowienia umowy kształtującej stosunek podstawowy dla zobowiązania wekslowego nie zawierają
     nieuczciwych warunków umownych, także wtedy, gdy będący powodem przedsiębiorca opiera swoje roszczenie
     wyłącznie na stosunku wekslowym?”.
3.   Czy przepisy dyrektywy 93/13, zwłaszcza art. 3 ust. 1 i 2, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1, oraz przepisy dyrektywy
     2008/48, zwłaszcza art. 22 ust. 3, należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie takiemu
     rozumieniu przepisów art. 10 PrWeksl w zw. z art. 17 PrWeksl, które nie pozwala na działanie sądowi z urzędu
     w sytuacji, gdy ma on silne i uzasadnione przekonanie oparte na materiałach niepochodzących od stron sprawy,
     że umowa stanowiąca źródło stosunku podstawowego jest przynajmniej częściowo nieważna, a powód dochodzi
     swojego roszczenia z weksla in blanco, pozwany zaś nie zgłasza zarzutów i zachowuje się biernie?”.
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Powyższe pytania sprowadzić można do dwóch kwestii. Pierwsza z nich dotyczy tego, czy weksel in blanco może
stanowić zabezpieczenie roszczeń konsumenta w świetle prawa unijnego, które przecież nakazuje sądowi badanie
z urzędu, czy umowa nie zawiera klauzul abuzywnych oraz czy przedsiębiorca prawidłowo wykonał obowiązki
informacyjne wobec konsumenta. Druga kwestia dotyczy tego, czy sąd może w takiej sprawie odmówić wydania
nakazu zapłaty na podstawie weksla i tym samym doprowadzić do zbadania umowy konsumenckiej leżącej u jego
podstaw.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdził w tej sprawie, że sam sposób zabezpieczenia wierzytelności
konsumenckich leży poza zakresem prawa unijnego. W związku z tym nie ma więc przeszkód, by weksel in
blanco mógł być zabezpieczeniem roszczeń wobec konsumenta. Jednocześnie zaś Trybunał zauważył, że
okoliczności związane z roszczeniem wekslowym budzą wątpliwości sądu. Dlatego też, w opinii Trybunału, sąd
miał obowiązek odmówić wydania weksla i zażądać od spółki przestawienia umowy kredytowej lub
porozumienia wekslowego w celu weryfikacji, czy nie zawierają one klauzul niedozwolonych.
Orzeczenie to wprowadza dość istotną zmianę w dotychczasowym stanie prawnym. Pozwala bowiem na badanie
abuzywności porozumienia wekslowego z urzędu, nie zaś dopiero na wniosek pozwanego, co znacząco poprawia
sytuację konsumenta i pozwala na jego efektywniejszą obronę.
W wyroku Trybunał Sprawiedliwości wyraźnie wskazał, że „w wypadku gdy w okolicznościach takich jak
rozpatrywane w postępowaniu głównym sąd krajowy ma poważne wątpliwości co do zasadności roszczenia opartego
na wekslu własnym, który służy zabezpieczeniu wierzytelności wynikającej z umowy kredytu konsumenckiego, oraz
gdy ten weksel własny początkowo został wystawiony przez wystawcę jako weksel in blanco, a następnie
uzupełniony przez remitenta, sąd ten powinien z urzędu zbadać, czy postanowienia uzgodnione między stronami
mają nieuczciwy charakter, i w tym zakresie może zażądać od przedsiębiorcy przedstawienia pisemnego zapisu tych
postanowień, tak aby móc zapewnić poszanowanie praw konsumentów wynikających z tych dyrektyw”.
Wyrok TSUE z 7.11.2019 r. w połączonych sprawach C-419/18 i C-483/18, Profi Credit Polska S.A. (Profi Credit
II)







Wyrok TSUE z 7.11.2019 r. pozwala na skuteczne badanie abuzywności porozumienia wekslowego z urzędu, co poprawia sytuację konsumentów i umożliwia efektywniejszą obronę. Trybunał wskazał, że sąd powinien zbadać postanowienia umowy w celu ochrony praw konsumentów. Orzeczenie to ma istotne znaczenie dla prawa wekslowego i stosunków między konsumentami a przedsiębiorcami.