Wadliwość uzasadnienia wyroku

Nie każda wadliwość uzasadnienia wyroku może stanowić podstawę do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 KPC. Sąd Apelacyjny w Warszawie wyjaśnia, że istotne jest, aby wada uzasadnienia uniemożliwiała ustalenie stanu faktycznego i zastosowanych przepisów prawa materialnego. Publikacja analizuje wymogi konstrukcyjne uzasadnienia orzeczenia oraz wyjaśnia, że stwierdzenie naruszenia art. 328 § 2 KPC musi być poprzedzone ustaleniem istotnych braków w motywach rozstrzygnięcia.

Tematyka: wadliwość uzasadnienia wyroku, art. 328 § 2 KPC, Sąd Apelacyjny, naruszenie przepisów procesowych, konstrukcja uzasadnienia orzeczenia, przeniesienie własności nieruchomości, obowiązek złożenia oświadczeń, analiza uzasadnienia wyroku

Nie każda wadliwość uzasadnienia wyroku może stanowić podstawę do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 KPC. Sąd Apelacyjny w Warszawie wyjaśnia, że istotne jest, aby wada uzasadnienia uniemożliwiała ustalenie stanu faktycznego i zastosowanych przepisów prawa materialnego. Publikacja analizuje wymogi konstrukcyjne uzasadnienia orzeczenia oraz wyjaśnia, że stwierdzenie naruszenia art. 328 § 2 KPC musi być poprzedzone ustaleniem istotnych braków w motywach rozstrzygnięcia.

Nie każda wadliwość uzasadnienia wyroku może stanowić wystarczającą podstawę do formułowania zarzutu
naruszenia art. 328 § 2 KPC, ale tylko szczególnie istotna, czyli powodująca, że na podstawie uzasadnienia
zaskarżonego orzeczenia sąd odwoławczy nie byłby w stanie stwierdzić, jaki stan faktyczny sąd I instancji
ustalił i jakie przepisy prawa materialnego do jego oceny zastosował, a tego typu wadliwości uzasadnienie
nie zawiera. Stwierdzenie przez sąd II instancji naruszenia art. 328 § 2 KPC powinno być poprzedzone
ustaleniem, że pisemne motywy rozstrzygnięcia poddanego kontroli instancyjnej są tak wadliwe, iż nie
zawierają danych pozwalającej na jej przeprowadzenie- orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie.
Opis stanu faktycznego
W pozwie z 19.11.2014 r. A. i A. małżonkowie R. wnieśli o zobowiązanie ich córki - J.K. do złożenia oświadczenia
woli o powrotnym przeniesieniu własności nieruchomości darowanych pozwanej umowami z 28.8.2003 r.
i z 24.5.2007 r. W uzasadnieniu pozwu wskazali, że nastąpiło odwołanie darowizn z powodu rażącej niewdzięczności
osoby obdarowanej przejawiającej się w opuszczeniu przez pozwaną wraz z dziećmi domu rodzinnego,
pozostawieniu rodziców z kredytami i koniecznością spłat podatku VAT od zakupionych maszyn rolniczych oraz
nieinteresowaniu się ich zdrowiem oraz potrzebami.
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Wyrokiem z 28.9.2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo
i zasądził solidarnie od A. i A. R. (2) na rzecz J.K. tytułem kosztów procesu kwotę 3600 zł. Sąd Apelacyjny
w Warszawie zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zobowiązał J.K. do złożenia oświadczeń woli odpowiedniej
treści, zgodnie z żądaniem powództwa.
Z uzasadnienia Sądu
Odnosząc się do najdalej idącego zarzutu naruszenia art. 328 § 2 KPC Sąd Apelacyjny uznał stanowisko
przedstawione w tym zakresie w apelacji za nieuzasadnione. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, podzielany
także przez sąd rozpoznający przedmiotową apelację, zgodnie z którym naruszenie przepisu, określającego
wymagania, jakim winno odpowiadać uzasadnienie wyroku sądu (art. 328 § 2 KPC), może być ocenione jako
mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy w sytuacjach tylko wyjątkowych, do których zaliczyć można
takie, w których braki w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych i oceny prawnej są tak znaczne, że sfera
motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona bądź ujawniona w sposób uniemożliwiający poddanie jej
ocenie instancyjnej (por. wyrok SN z 18.3.2003 r., IV CKN 1862/00). Nie każda więc wadliwość uzasadnienia
wyroku może stanowić wystarczającą podstawę do formułowania zarzutu naruszenia art. 328 § 2 KPC, ale tylko
szczególnie istotna, czyli powodująca, że na podstawie uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia sąd odwoławczy nie
byłby w stanie stwierdzić, jaki stan faktyczny sąd I instancji ustalił i jakie przepisy prawa materialnego do jego oceny
zastosował, a tego typu wadliwości uzasadnienie nie zawiera (por. orzeczenia SN: z 16.10.2009 r., I UK 129/09;
z 30.9.2008 r., II UK 385/07 oraz z 26.11.1999 r., III CKN 460/98). Powyższe oznacza, że stwierdzenie przez sąd II
instancji naruszenia art. 328 § 2 KPC powinno być poprzedzone ustaleniem, iż pisemne motywy rozstrzygnięcia
poddanego kontroli instancyjnej są tak wadliwe, że nie zawierają danych pozwalającej na jej przeprowadzenie. Taka
sytuacja w sprawie niniejszej niewątpliwie nie występuje. Sąd Okręgowy wskazał bowiem podstawę faktyczną
rozstrzygnięcia, a więc fakty, które uznał za udowodnione i dowody, na których się oparł, a także wyjaśnił podstawę
prawną wydanego wyroku, przytaczając odpowiednie przepisy prawa materialnego. Analiza uzasadnienia
zaskarżonego orzeczenia prowadzi zatem do wniosku, że spełnia ono określone w tym przepisie wymagania
konstrukcyjne. Ewentualne uchybienia sądu w zakresie ustalenia podstawy faktycznej wyroku, jak również
odnoszące się do dokonanej oceny dowodów, czy oceny materialnoprawnej dochodzonego pozwem roszczenia, nie
mogą natomiast uzasadniać zarzutu naruszenia art. 328 § 2 KPC
W ocenie Sądu Apelacyjnego, strona skarżąca nie ma także racji podnosząc zarzut naruszenia art. 233 KPC.
Odmienny pogląd strony odnośnie do znaczenia dowodów i przedstawienie przez stronę odmiennych wniosków niż
wynikają z oceny dokonanej przez sąd I instancji, nie świadczą jeszcze o przekroczeniu swobodnej oceny dowodów
i nie stanowią skutecznej podstawy do zarzucenia sądowi naruszenia tego przepisu (por. wyrok SN z 4.10.2000 r., III
CSK 1238/00). Po analizie uzasadnienia wyroku sąd odwoławczy doszedł do przekonania, że reguły określające
swobodną ocenę dowodów, o której mowa w art. 233 § 1 KPC, nie zostały naruszone. Uzasadnienie apelacji w tym
zakresie sprowadza się do przekonania skarżącej o dokonaniu przez Sąd Okręgowy wadliwej oceny prawnej
ustalonego stanu faktycznego, zaś stwierdzenie, że wyjaśnienia powoda były ogólnikowe nie powinno być
utożsamiane z wadliwą oceną tego dowodu, zwłaszcza, że stał się on podstawą dokonanych ustaleń, toteż jego
wiarygodność nie została zanegowana.




Z punktu widzenia rozstrzygnięcia w przedmiocie apelacji powodów kluczowe znaczenie ma ocena, czy zachowania
pozwanej wobec rodziców stanowiły rażącą niewdzięczność w rozumieniu art. 898 § 1 KC.
Na wstępie tej części rozważań wskazać należy, że Sąd Apelacyjny, odmiennie niż sąd I instancji, uznał, iż
uwzględnienie powództwa o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli na skutek odwołania darowizny przez
darczyńcę z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego jest możliwe także wtedy, gdy określone zdarzenia
spełniające kryteria z art. 898 § 1 KC zaistniały już po złożeniu oświadczenia o odwołaniu darowizny (doręczeniu
pozwu), lecz przed zamknięciem rozprawy, a darczyńca w toku postępowania powoływał się na nie jako na podstawę
faktyczną powództwa. Stanowisko to, prezentowane w orzecznictwie sądów powszechnych (por. wyrok SA
w Warszawie z 3.10.2012 r., I ACa 1297/11 oraz wyrok SA w Szczecinie z 27.10.2015 r., I ACa 451/15) oparte jest
na trafnym założeniu, że przepisu art. 899 § 3 KC nie można wykładać nazbyt rygorystycznie, gdyż oznaczałoby to, iż
darczyńca, mimo że już raz wcześniej złożył oświadczenie o odwołaniu darowizny, za każdym kolejnym razem, kiedy
ujawniłyby się nowe dodatkowe postaci rażącej niewdzięczności obdarowanego, musiałby ponawiać składanie
takiego oświadczenia, co nie znajduje ani jurydycznego uzasadnienia w świetle treści art. 900 KC ani żadnego
racjonalnego wytłumaczenia. W okolicznościach sprawy niniejszej oznacza to, że podstawa faktyczna powództwa nie
ogranicza się do opisanych w pozwie przyczyn złożenia oświadczenia z 23.9.2014 r., ale także okoliczności
wskazanych w pismach z 24.8.2015 r. i z 7.1.2016 r., w których powołano się na zdarzenia późniejsze, skutkujące
złożeniem zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przez pozwaną przestępstw na szkodę powódki.
Jako, że sentencja wyroku uwzględniającego powództwo stanowić ma element umowy przeniesienia własności,
obowiązkiem sądu orzekającego stało się precyzyjne ustalenie treści oświadczenia, które pozwana ma
obowiązek złożyć. W tym celu Sąd Apelacyjny podjął inicjatywę zmierzającą do wyjaśnienia wątpliwości związanych
z oznaczeniem nieruchomości oraz ich powierzchnią. Doprecyzowania wymagało również oznaczenie beneficjentów
oświadczeń pozwanej. W pozwie wskazano bowiem, że przeniesienie własności poszczególnych nieruchomości ma
nastąpić na rzecz powodów bez jednoznacznego wskazania, iż własność dwóch z nich przejść ma na małżonków R.,
trzeciej na A.R. (1), a czwartej na A.R. (2) – stosownie do osób darczyńców wymienionych w umowach z 28.8.2003 r.
i z 24.5.2007 r. Dane zawarte w złożonych w toku postępowania apelacyjnego pismach procesowych powodów oraz
w załączonych do nich dokumentach pozwoliły na zebranie wszelkich informacji niezbędnych do rozpoznania sprawy
zgodnie z przekonaniem sądu II instancji co do spełnienia przesłanek z art. 898 § 1 KC i zasadności żądania
zobowiązania powódki, na podstawie art. 64 KC, do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie zwrotnego
przeniesienia własności spornych nieruchomości na powodów.
W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny stwierdził, że po stronie pozwanej istnieje obowiązek złożenia
oświadczeń o treści wskazanej w sentencji wyroku z 26.9.2019 r. To zaś skutkowało zmianą zaskarżonego
wyroku i uwzględnieniem apelacji wywiedzionej przez powodów, o czym orzeczono na podstawie art. 386 § 1
KPC.
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 KPC może znaleźć zastosowanie w tych wyjątkowych sytuacjach, w których treść
uzasadnienia orzeczenia sądu II instancji uniemożliwia całkowicie dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził
do wydania orzeczenia. Stanowisko to jest ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Przepisy Kodeksu
postępowania cywilnego nie zawierają szczególnego unormowania w zakresie treści uzasadnienia wyroku sądu II
instancji. Skoro jednak postępowanie apelacyjne jest merytorycznym sądzeniem sprawy (por. orzeczenie SN
z 26.4.1935 r., C III 479/34, a także wyrok SN z 24.4.1997 r., II CKN 125/97), to orzeczenie tego sądu musi opierać
się na jego własnych i samoistnych ustaleniach zarówno faktycznych, jak i prawnych. W literaturze i orzecznictwie
słusznie zatem zauważa się, że do konstrukcji uzasadnienia orzeczenia co do istoty sprawy sądu II instancji ma, na
podstawie art. 391 KPC, odpowiednie zastosowanie art. 328 § 2 KPC, w szczególności, gdy chodzi o podstawę
faktyczną tego orzeczenia oraz wyjaśnienie jego podstawy prawnej oraz wzajemnych powiązań tych elementów.
Uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej instancji rozstrzygającego istotę sprawy musi ponadto zawierać, zważywszy
na fakt, iż wydane zostaje w następstwie rozpoznania środka odwoławczego, przytoczenie zarzutów apelacyjnych i,
istotną z punktu widzenia konstrukcji uzasadnienia takiego orzeczenia, ocenę tych zarzutów (postanowienie SN
z 20.2.2003 r., II CKN 1138/00).
Wyrok SA w Warszawie z 26.9.2019 r., V ACa 545/18







Sąd Apelacyjny stwierdził obowiązek złożenia oświadczeń przez stronę pozwana w sprawie dotyczącej przeniesienia własności nieruchomości. Uzasadnienie wyroku wskazało na konieczność precyzyjnego określenia treści oświadczenia, co doprowadziło do zmiany zaskarżonego orzeczenia. Publikacja analizuje także zastosowanie art. 328 § 2 KPC w kontekście treści uzasadnienia wyroku sądu drugiej instancji.