Nadużycie prawa procesowego w zarysie

Nowelizacja KPC dokonana ustawą z 4.7.2019 r. uwypukliła postulat przeciwdziałania nadużyciu prawa procesowego poprzez wprowadzenie konkretnych rozwiązań prawnych. Autor podzielił kwestie dotyczące nadużyć na różne rodzaje działań, takie jak wnoszenie pozwu oczywiście bezzasadnego czy zażaleń. Nadużycie praw procesowych oznacza podejmowanie działań zgodnych z prawem, jednak nie wynikających z zamiaru osiągnięcia celu przewidzianego przez konkretne rozwiązanie prawne.

Tematyka: nadużycie prawa procesowego, nowelizacja KPC, pozwu oczywiście bezzasadnego, zażalenia, wnioski o sprostowanie wyroku, sankcje, zmiany w prawie procesowym

Nowelizacja KPC dokonana ustawą z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469) uwypukliła postulat przeciwdziałania nadużyciu prawa
procesowego poprzez wprowadzenie bądź uszczegółowienie konkretnych rozwiązań prawnych.
Projektodawca podzielił poszczególne rozwiązania na następujące kwestie:
• wnoszenie jako pozwu pisma niezawierającego żądania rozpoznania sprawy sądowej,
• wnoszenie pozwu oczywiście bezzasadnego,
• wnoszenie szeregu wniosków o wyłączenie sędziego,
• wnoszenie szeregu zażaleń w tym samym lub zbliżonym przedmiocie,
• wnoszenie szeregu wniosków o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię wyroku.
Ogólnie rzecz ujmując, nadużycie praw procesowych oznacza podejmowanie przez stronę postępowania działań
zgodnych z prawem, jak np. złożenie wniosku o wyłączenie sędziego, jednakże działania te nie do końca wynikają
z zamiaru osiągnięcia efektu, dla którego konkretne rozwiązanie prawne zostało przewidziane. Sytuacja taka
podobna jest i opiera się niewątpliwie na koncepcji nadużycia praw podmiotowych, uregulowanej w art. 5 KC, który
stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Wskazane unormowanie wymienia tzw.
klauzule generalne, czyli reguły pozaprawne, które jednak ze względu na swoją doniosłość etyczną i społeczną
muszą być uwzględniane w procesie wykładni i stosowania prawa. Konieczne zatem było wprowadzenie do KPC
instytucji opierającej się na tej samej idei, co uczyniono dodając art. 4 1 KPC, zgodnie z którym z uprawnienia
przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku
niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego).
Pismo niezawierające żądania rozpoznania sprawy sądowej
Istotą pozwu jest to, że zawiera żądanie rozpoznania przez sąd sprawy cywilnej. Oczywiste jest przy tym, że samo
formalne nazwanie pisma „pozwem” nie oznacza automatycznie, że pismo takie spełnia wszystkie wymagania
konieczne do uznania go za pozew. Samo jednak skierowanie takiego dokumentu powoduje po stronie sądu
obowiązek doszukiwania się w nim konkretnego żądania. Stan procedury cywilnej przed nowelizacją nie dawał
sądowi środków prawnych mogących skutecznie przeciwdziałać tego rodzaju zachowaniom nawet, gdy nadużycie
prawa procesowego było jaskrawe. Obecnie zaś, po wprowadzeniu art. 186 1 KPC, niejako skorelowanego z art. 394
§ 1 pkt 1 KPC, nie każde pismo wniesione do sądu wymaga nadania biegu, bowiem przewodniczący po uznaniu,
że z pisma nie wynika żądanie rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej, zwraca je wnoszącemu
bez żadnych dalszych czynności, chyba że wyjątkowe okoliczności uzasadniają nadanie mu biegu. Jest jasne, że
ocena taka wymaga kontroli instancyjnej, dlatego możliwe jest zażalenie na zarządzenie o zwrocie takiego pisma.
Pozew oczywiście bezzasadny
Za pozew oczywiście bezzasadny należy uznać taki, którego treść pozwala przewidywać, że w żadnym wypadku nie
ma on szans uwzględnienia, wobec czego nadawanie mu biegu jest stratą czasu wymiaru sprawiedliwości. Ocenę,
czy powództwo jest oczywiście bezzasadne, sąd winien powziąć na podstawie całokształtu okoliczności – jeżeli
z treści pozwu i załączników oraz okoliczności dotyczących sprawy, a także faktów znanych powszechnie
i urzędowo, wynika oczywista bezzasadność powództwa, sąd może oddalić powództwo na posiedzeniu
niejawnym, nie doręczając pozwu osobie wskazanej jako pozwany ani nie rozpoznając wniosków złożonych wraz
z pozwem. W uzasadnieniu, które jest doręczane powodowi z urzędu, sąd przedstawia argumentację, która
przemawiała za uznaniem pozwu za oczywiście bezzasadny.
Wniosek o wyłączenie sędziego
Praktyka procesowa pokazuje, że strony niejednokrotnie wykorzystują możliwość wyłączenia sędziego do
sparaliżowania całego postępowania. Z przyczyn czysto technicznych dochodzi bowiem do braku możliwości
merytorycznego zajęcia się sprawą. Z tego powodu ustawodawca wprowadził opcję polegającą na pozostawieniu
wniosku bez dalszego biegu. Artykuł 531 KPC przewiduje nową regulację zastępującą dotychczasową sankcję,
która wymagała wydania postanowienia o odrzuceniu wniosku. Wprowadzona sankcja dotyczy tzw. wniosku
niedopuszczalnego, czyli opartego wyłącznie na okolicznościach związanych z rozstrzygnięciem przez sąd
o dowodach bądź złożonego po raz kolejny co do tego samego sędziego z powołaniem tych samych okoliczności.

Szereg zażaleń
Sztandarowym przykładem nadużycia praw procesowych jest kierowanie przez strony zażaleń w zasadzie w każdej
sytuacji. Najbardziej problematyczne jest kierowanie prawnie niedopuszczalnych zażaleń, które i tak muszą zostać
przez sąd rozpoznane. Prowadzi to do przedłużenia procesu i sprawnego funkcjonowania sądów. Zapobieżenie
takiemu łańcuchowi zażaleń wymagało wprowadzenia sankcji pozostawienia zażalenia w aktach sprawy bez
dalszych czynności. Istotą tej sankcji jest powstrzymanie się przez sąd od podjęcia w zasadzie jakichkolwiek
czynności w przypadku zażalenia wniesionego jedynie dla zwłoki. Definicyjnie jest to drugie i dalsze zażalenie
wniesione przez tę samą stronę na to samo postanowienie lub zażalenie na postanowienie wydane w wyniku
czynności wywołanych wniesieniem przez tę samą stronę wcześniejszego zażalenia (art. 394 3 § 2 KPC). Jedyną
czynnością wykonywaną przez sąd w takim przypadku jest zawiadomienie strony, która wniosła zażalenie,
o pozostawieniu go w aktach sprawy bez dalszych czynności.
Wnioski o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię wyroku
O ile powyższe nadużycia mają miejsce w toku postępowania sądowego i wstrzymują faktyczny jego bieg, o tyle
kierowanie wniosków o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię wyroku ma miejsce po zakończeniu postępowania.
Takie działanie, mimo że nie jest w stanie wpłynąć na formalny wynik sprawy, można faktycznie zablokować
uzyskanie przez wygrywającą stronę tytułu wykonawczego, a tym samym doprowadzić do odwlekania w czasie
uzyskania zaspokojenia roszczenia, a w skrajnych przypadkach - jego wyegzekwowania. Dlatego obecnie
niedopuszczalny jest wniosek o sprostowanie wyroku złożony jedynie dla zwłoki w postępowaniu (art. 3501 KPC). Za
wniosek złożony jedynie dla zwłoki w postępowaniu uważa się drugi i dalszy wniosek złożony przez tę samą stronę
co do tego samego wyroku, chyba że okoliczności sprawy wykluczają tę ocenę. Wniosek taki analogicznie do
powyżej zaprezentowanych rozwiązań również pozostawia się w aktach sprawy bez dalszych czynności.
Wskazać także należy, że sankcje, które sąd może zastosować wobec strony nadużywającej, mogą polegać na
wymierzeniu grzywny, obciążeniu dodatkową częścią bądź całością kosztów procesu, a także na obciążeniu
kosztami odpowiednio podwyższonymi lub podwyższeniu stopy odsetek należnych od zasądzonego świadczenia.
Zmiany weszły w życie 7.11.2019 r.

Sankcje możliwe do zastosowania wobec stron nadużywających prawa procesowego mogą obejmować wymierzenie grzywny, obciążenie kosztami procesu, a także podwyższenie stopy odsetek od zasądzonego świadczenia. Zmiany wprowadzone przez nowelizację weszły w życie 7.11.2019 r.