Szczególna właściwość miejscowa i rzeczowa sądu w procesie cywilnym po nowelizacji
Ustawa z lipca 2019 roku wprowadziła istotne zmiany dotyczące wyznaczania właściwości miejscowej i rzeczowej sądu w procesie cywilnym. Nowe przepisy umożliwiają sądowi zwrócenie się do Sądu Najwyższego o przekazanie sprawy do innego sądu, co jest istotne w sytuacjach, gdy standardowe zasady ustalania właściwości są niewystarczające. Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadza procedury znane z prawa karnego, co ma na celu usprawnienie i przyspieszenie postępowań sądowych.
Tematyka: ustawa, Kodeks postępowania cywilnego, nowelizacja, sąd, właściwość miejscowa, właściwość rzeczowa, Sąd Najwyższy, postępowanie cywilne, proces cywilny, zmiany prawne
Ustawa z lipca 2019 roku wprowadziła istotne zmiany dotyczące wyznaczania właściwości miejscowej i rzeczowej sądu w procesie cywilnym. Nowe przepisy umożliwiają sądowi zwrócenie się do Sądu Najwyższego o przekazanie sprawy do innego sądu, co jest istotne w sytuacjach, gdy standardowe zasady ustalania właściwości są niewystarczające. Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadza procedury znane z prawa karnego, co ma na celu usprawnienie i przyspieszenie postępowań sądowych.
Ustawa z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469; dalej jako: ZmKPC19) wprowadza warte odnotowania zmiany związane z wyznaczaniem właściwości miejscowej i rzeczowej sądu na gruncie ustawy z 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1460 ze zm.; dalej jako: KPC). • Nowelizacja wprowadza do procedury cywilnej możliwość zwrócenia się przez sąd właściwy do Sądu Najwyższego o przekazanie sprawy do rozpoznania innemu sądowi. • Zmiany dotyczą art. 441, 442 i 45 KPC. Ustawodawca zauważył, że w praktyce działania sądów bywają sprawy, których szczególne okoliczności sprawiają, że zasadne wydaje się przełamanie ogólnych zasad ustalania właściwości sądu. Często są to tak różne okoliczności, że trudno je jednoznacznie, zbiorczo określić. Zalicza się tu np. sprawy, w których lokalna społeczność może nie postrzegać sądu jako bezstronnego organu wymiary sprawiedliwości, w sytuacji gdy przed sądem staje lokalny polityk, ktoś należący do lokalnych władz lub ktoś z lokalnego biznesu. Bywają też sprawy, w których stroną jest pracownik lokalnego sądu. W tego typu sytuacjach dobrym rozwiązaniem jest wyznaczenie innego sądu do rozpoznania danej sprawy. Dotychczasowe regulacje polskiego procesu cywilnego nie pozwalały jednak na przeprowadzenie tego typu rozwiązań, co ustawodawca uznał za przestarzałe i nieodpowiednie do współczesnych potrzeb i standardów. W takich sytuacjach w okrężny i czasochłonny sposób sąd radził sobie z rozwiązaniem problemu. Dochodziło do złożenia przez wszystkich sędziów właściwego sądu oświadczeń o wyłączeniu, po czym dopiero sąd nad nim przełożony z powodu przeszkody polegającej na niemożności utworzenia składu orzekającego wyznaczał do orzekania w takiej sprawie inny sąd. Jak zaznaczył ustawodawca, „w większych sądach zebranie oświadczeń o wyłączeniu potrafi trwać miesiącami. Co więcej, jeżeli podsądny jest osobą znaną na szerszym obszarze (np. województwa) czy np. sędzią sądu okręgowego albo apelacyjnego, cała procedura z reguły wymaga kilkakrotnego powtórzenia – od nowa w każdym kolejno wyznaczanym sądzie. W takich przypadkach zwłokę niekiedy liczy się już w latach. A przecież wynik takich czynności, w postaci przekazania sprawy sądowi, w którym takich powiązań nie ma, jest oczywisty i z góry znany”. W związku z powyższym ustawodawca zdecydował się na sięgnięcie do rozwiązań znanych już procedurze karnej (art. 37 KPK). Nowelizacja KPC obejmuje wobec tego wprowadzenie do procedury cywilnej możliwości zwrócenia się przez sąd właściwy do Sądu Najwyższego o przekazanie sprawy do rozpoznania innemu sądów. Stosowne zapisy zawiera nowy art. 441 KPC, zgodnie z którym Sąd Najwyższy może przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu z sądem występującym, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości, w szczególności wzgląd na społeczne postrzeganie sądu jako organu bezstronnego. Co istotne, o przekazanie sprawy może wystąpić sąd właściwy. W sytuacji, gdy stroną jest Skarb Państwa, a państwową jednostką organizacyjną, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy to sąd ten z urzędu przedstawia akta sprawy sądowi nad nim przełożonemu, który przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu z sądem przedstawiającym. W sytuacji zaś, gdy stroną jest Skarb Państwa, a państwową jednostką organizacyjną, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, jest przełożony nad sądem właściwym do rozpoznania sprawy to sąd właściwy do rozpoznania sprawy z urzędu przedstawia akta sprawy temu sądowi przełożonemu, który przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu z sądem przekazującym, mającemu siedzibę poza obszarem właściwości sądu przekazującego (art. 442 KPC). Warto dodać, że w myśl znowelizowanego art. 45 KPC, w sytuacji, gdy na podstawie przepisów KPC nie można w świetle okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej, to Sąd Najwyższy oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo. Przy czym o oznaczenie sądu, przed który należy wytoczyć powództwo, może wystą̨pić sąd, do którego wpłynął pozew. Nowe przepisy obowiązują od 7.11.2019 r.
Nowe przepisy, obowiązujące od listopada 2019 roku, mają na celu poprawę efektywności i sprawności procesu cywilnego. Wprowadzenie możliwości zwrócenia się do Sądu Najwyższego o przekazanie sprawy do innego sądu pozwoli na skuteczniejsze i szybsze rozstrzyganie sporów, zwłaszcza w sytuacjach, gdy standardowe procedury ustalania właściwości są niewystarczające.