Zmiany dotyczące właściwości przemiennej sądu w postępowaniu cywilnym

Dotychczasowe przepisy dotyczące właściwości miejscowej sądów pozwalały na nadużywanie właściwości przemiennej w sprawach przeciwko konsumentom w postępowaniu cywilnym. Ustawa z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wprowadza istotne zmiany w tym zakresie. Nowela KPC przewiduje ograniczenie stosowania właściwości przemiennej w procesie cywilnym w sprawach przeciwko konsumentowi, co ma na celu zrównoważenie obciążenia sądów 'wielkomiejskich' i 'prowincjonalnych'.

Tematyka: zmiany, właściwość przemienna, postępowanie cywilne, sąd, Kodeks postępowania cywilnego, konsumenci, przedsiębiorcy, miejsce zamieszkania, umowa, roszczenia, sąd miejsca wykonania, sąd zamieszkania, ochrona dóbr osobistych, czynności bankowe, transgraniczne, jurysdykcja

Dotychczasowe przepisy dotyczące właściwości miejscowej sądów pozwalały na nadużywanie właściwości przemiennej w sprawach przeciwko konsumentom w postępowaniu cywilnym. Ustawa z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw wprowadza istotne zmiany w tym zakresie. Nowela KPC przewiduje ograniczenie stosowania właściwości przemiennej w procesie cywilnym w sprawach przeciwko konsumentowi, co ma na celu zrównoważenie obciążenia sądów 'wielkomiejskich' i 'prowincjonalnych'.

Dotychczasowe przepisy dotyczące właściwości miejscowej sądów pozwalały na nadużywanie właściwości
przemiennej w sprawach przeciwko konsumentom w postępowaniu cywilnym. Ustawa z 4.7.2019 r. o zmianie
ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469; dalej jako:
ZmKPC19) wprowadza istotne zmiany do ustawy z 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (t.j.: Dz.U.
z 2018 r. poz. 1360 ze zm., dalej jako: KPC) w tym zakresie.
• Omawiana nowela KPC przewiduje ograniczenie stosowania właściwości przemiennej w procesie cywilnym
w sprawach przeciwko konsumentowi.
• Nowelizacja ma na celu zmianę procedur tak, aby zrównoważyć obciążenie sądów „wielkomiejskich”
i „prowincjonalnych”.
• Wprowadzając zmiany w zakresie właściwości miejscowej sądu ustawodawca miał na celu likwidację
uprzywilejowanej pozycji przedsiębiorców w stosunku do konsumentów.
• Jednocześnie nowelizacja KPC          umożliwia   szersze    zastosowanie     właściwości   przemiennej   w sprawach
o roszczenia z umów.
• Zmiany w KPC dotyczą art. 31 § 1 i 2, art. 34 § 1-3, art. 351 i art. 372 § 1 i 2 KPC.
• Nowelizacja KPC w zakresie wspomnianych wyżej przepisów weszła w życie 7.11.2019 r.
Dotychczasowa praktyka orzecznicza, przy obecnych zasadach ustalania właściwości miejscowej sądu, prowadzi do
dużego obciążenia sądów w wybranych dużych miastach w Polsce. Prowadzi to w tych sądach do wydłużenia się
czasu oczekiwania na rozstrzygnięcie sprawy, co stoi w sprzeczności z konstytucyjną zasadą równości praw
i dostępu do sądów. Okazuje się bowiem, że miejsce zamieszkania strony ma wpływ na szybkość rozpatrzenia
sprawy w sądzie. Sytuacja ta wynika ze skupienia się handlu i usług w większych polskich miastach. Wymiar
sprawiedliwości powinien więc, jak zauważył ustawodawca, skupić się na takich zmianach proceduralnych, aby
zapewnić stronom równy dostęp do sądów.
Drugim problemem, z którym musiał zmierzyć się wymiar sprawiedliwości w Polsce jest uprzywilejowana pozycja
przedsiębiorców w stosunku do konsumentów. Choć co do zasady, w dotychczasowym stanie prawnym, sądem
właściwym do rozpatrywania tego typu spraw był sąd właściwy dla konsumenta (art. 27 KPC), to duże
przedsiębiorstwa, korzystając ze wsparcia całych zespołów prawników, doprowadzały do sytuacji, w których sprawy
rozstrzygane były w sądach właściwych dla miejsca wykonania umowy, a więc zazwyczaj właściwych dla ich
siedziby. Było to możliwe dzięki wykorzystaniu zapisów art. 34 KPC o właściwości przemiennej w połączeniu
z przepisami art. 454 KPC.
Wyłączenie stosowania przepisów o właściwości przemiennej w sprawach przeciwko konsumentom. Jedną
z istotniejszych zmian, jakie wprowadza ZmKPC19 jest ograniczenie stosowania przepisów o właściwości
przemiennej w sprawach przeciwko konsumentom. Stosowne zapisy zawiera art. 31 § 2 KPC.
Ograniczenie podstawy ustalenia właściwości przemiennej w sprawach o roszczenia z umów
Ponadto omawiana nowelizacja KPC istotnie ogranicza podstawy ustalania właściwości przemiennej w sprawach
o roszczenia z umów. Co do zasady, powództwo o zawarcie umowy, ustalenie jej treści, o zmianę umowy oraz
o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu
niewykonania lub nienależytego wykonania umowy będzie można wytoczyć, tak jak dotychczas, przed sąd miejsca
jej wykonania (art. 34 § 1 KPC).
Nowelizacja KPC doprecyzowuje jednak w art. 34 § 2, że za miejsce wykonania umowy uważa się miejsce spełnienia
świadczenia charakterystycznego dla umów danego rodzaju. W szczególności chodzi tutaj o umowy sprzedaży
rzeczy ruchomych, w których za miejsce wykonania umowy uważać się będzie miejsce, do którego rzeczy te zgodnie
z umową zostały lub miały zostać dostarczone oraz umowy świadczenia usług, w których za miejsce wykonania
umowy uważać się będzie miejsce, w którym usługi zgodnie z umową były lub miały być świadczone.
Warto podkreślić, że w sytuacji powstania wątpliwości, co do miejsca wykonania umowy, stwierdza się je
dokumentem (art. 34 § 3 KPC).
Poszerzenie podstawy właściwości przemiennej


Ustawodawca zdecydował się też na poszerzenie podstawy właściwości przemiennej w sprawach cywilnych o dwie
kategorie spraw. Pierwsza z nich dotyczy spraw o ochronę dóbr osobistych naruszonych przy wykorzystaniu środków
masowego przekazu. W tego typu sprawach, zgodnie z art. 251 KPC, powództwo będzie można wytoczyć przed sąd
właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda. Druga kategoria spraw obejmuje powództwo o roszczenie
wynikające z czynności bankowej przeciwko bankowi, innej jednostce organizacyjnej uprawnionej do wykonywania
czynności bankowych lub ich następcom prawnym można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania
albo siedziby powoda (art. 372 § 1 KPC). Warto dodać, że powyższe obejmuje także powództwo przeciwko bankowi
hipotecznemu lub jego następcy prawnemu o roszczenie wynikające z czynności banku hipotecznego.
Warto wspomnieć, że pojęcia użyte w art. 372 KPC czerpią w przepisów ustawy z 29.8.1997 r. - Prawo bankowe (t.j.:
Dz.U. z 2018 r. poz. 2187 ze zm.; dalej jako: PrBank) i ustawy z 29.8.1997 r. o listach zastawnych i bankach
hipotecznych (t.j.: Dz.U. z 2016 r. poz. 1771 ze zm.; dalej jako: BankiHipU). Szczególnie warto zwrócić uwagę na
przepisy art. 5 ust. 1 PrBank w odniesieniu do czynności bankowych, jak również na Dział III, Rozdział 2 „Czynności
banku hipotecznego” BankiHipU.
Właściwość sądu w sprawach transgranicznych
Pamiętać należy, że omawiane zmiany w KPC nie mogą naruszać ustanowionej w art. 7 (i kolejnych) rozporządzenia
Parlamentu Europejskiego i Rady 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych
oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz.UE z 2012 r. L Nr 351) wyłącznej właściwości
sądu w sprawach transgranicznych. W tego typu sprawach dochodzi też, na zasadzie szczególności, do wyłączenia
stosowania norm KPC.
Omawiane zmiany przepisów art. 31 § 1 i 2, art. 34 § 1-3, art. 351 i art. 372 § 1 i 2 KPC weszły w życie 7.11.2019 r.







Omawiane zmiany w KPC mają na celu likwidację uprzywilejowanej pozycji przedsiębiorców w stosunku do konsumentów, zmianę procedur w zakresie właściwości miejscowej sądu oraz zapewnienie równego dostępu do sądów. Nowelizacja KPC weszła w życie 7.11.2019 r.