Ograniczenie zwrotów opłat sądowych w postępowaniu cywilnym po nowelizacji

Nowelizacja ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach w sprawach cywilnych wprowadza ważne zmiany w zakresie zwrotu opłat sądowych, m.in. ograniczenie zwrotu opłat w sprawach zakończonych uprawomocnieniem się nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym oraz zwrot opłat od pozwu w europejskim postępowaniu nakazowym. Nowe przepisy mają na celu zapobieganie marnotrawieniu publicznych pieniędzy.

Tematyka: nowelizacja, ustawy, koszty, sprawy cywilne, zwrot opłat, ograniczenie, postępowanie upominawcze, europejskie postępowanie nakazowe, minimalna wysokość, zwroty, sądy, przepisy, wejście w życie

Nowelizacja ustawy z 28.7.2005 r. o kosztach w sprawach cywilnych (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 785 ze zm.; dalej
jako: KSCU) wprowadza ważne zmiany w zakresie zwrotu opłat sądowych, zmierzające do ich ograniczenia,
także w przypadku europejskiego postępowania nakazowego.
• Ustawodawca zdecydował się na ograniczenie zwrotu opłat w sprawach zakończonych uprawomocnieniem się
nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym oraz ich zrównanie z innymi opłatami sądowymi.
• Zmiany obejmują także zwrot opłat od pozwu w europejskim postępowaniu nakazowym.
• Nowelizacja wprowadza także minimalną wysokość zwracanych opłat w celu zapobiegania marnotrawieniu
publicznych pieniędzy.
• Omawiane zmiany do KSCU wprowadza ustawa z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1469; dalej jako: ZmKPC19).
• Nowe przepisy weszły w życie 21.8.2019 r.
Odstąpienie od zasady zwracania opłat w sprawach zakończonych uprawomocnieniem się nakazu zapłaty
w postępowaniu upominawczym
Dotychczas powód, wnosząc pozew w postępowaniu upominawczym zobowiązany był do wniesienia opłaty sądowej
w pełnej wysokości. Dopiero po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty, sąd mógł zwrócić mu trzy czwarte opłaty od
pozwu. Miało to zachęcać powodów szerszego do wykorzystywania postępowania upominawczego.
Ustawodawca dostrzegł jednak, że w praktyce powyższy mechanizm ma pewne wady. Pierwsza z nich wiąże się
z brakiem instytucji pozwu w postępowaniu upominawczym, które dodatkowo, w aktualnym stanie prawnym, tak
naprawdę nie stanowi samodzielnego postępowania, a jedynie fazę procesu o zapłatę. Oczywiście w tą lukę
wkroczyła praktyka sądowa, co nie wyklucza konieczności dostosowania przepisów w tym zakresie.
Druga wada powyższego rozwiązania paradoksalnie wiąże się z jego popularnością. Szacuje się bowiem, że około
90% nakazów zapłaty w postępowaniu upominawczym uprawomocnia się. Oznacza to każdorazowo konieczność
zwrotu części opłaty, co najczęściej, przy opłacie wynoszącej 30 zł, kończyło się zwrotem 22 zł. Nie trudno obliczyć,
że wówczas proces kosztował 8 zł. Przy czym sam zwrot opłaty wymaga od sądu ogromnego nakładu pracy
i środków (koszty przelewów, wydanie polecenia przelewu, przygotowanie przelewu itp.).
Wreszcie trzecia wada omawianego rozwiązania tyczy się samej zasady zwrotu opłaty sądowej, która, jak zauważył
ustawodawca, powinna być raczej wyjątkiem. Ustawodawca uznał, że zasadą powinno być zachowanie całej opłaty
przez sąd, a wyjątkiem - jej zwrot. Dotychczas bowiem dochodziło do absurdalnych sytuacji, w których zwracane
powodowi kwoty były niższe niż koszty ich zwrotu, co było oczywistym marnotrawstwem środków publicznych.
Ponadto zwrot opłat bardzo obciążał organizacyjnie sądy i wymagał niewspółmiernie dużych nakładów środków
i pracy sądów.
Identyczne uwagi ustawodawca poczynił co do pozwu w europejskim postępowaniu nakazowym. Tutaj ustawodawca
również zdecydował się na wprowadzenie zwrotu opłaty jako wyjątku, a nie, jak dotychczas, jako zasady.
Zmiany te ustawodawca wprowadził do KSCU dzięki uchyleniu art. 79 ust. 1 pkt 2 lit. c i d KSCU. Efektem
wprowadzonych w omawianym zakresie zmian jest wzrost opłat sądowych w sprawach zakończonych
uprawomocnieniem się nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym.
Warto w tym miejscu przypomnieć, jakie wysokości zwrotów aktualnie obowiązują (od 21.8.2019 r.).
Całą uiszczoną opłatę z urzędu sąd zwraca stronie od (art. 79 ust. 1 pkt 1 KSCU):
• pisma zwróconego wskutek braków formalnych,
• pisma odrzuconego lub cofniętego, jeżeli odrzucenie lub cofnięcie nastąpiło przed wysłaniem odpisu pisma innym
stronom, a w braku takich stron - przed wysłaniem zawiadomienia o terminie posiedzenia,
• zażalenia na postanowienie w przedmiocie ukarania grzywną albo aresztem, zamiany grzywny na areszt albo
w przedmiocie przymusowego sprowadzenia, jeżeli zażalenie zostało uwzględnione w całości,

• zażalenia na postanowienie o przyznaniu wynagrodzenia biegłemu lub tłumaczowi, jeżeli zażalenie zostało
uwzględnione w całości,
• apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej w razie uwzględnienia środka zaskarżenia z powodu oczywistego naruszenia
prawa i stwierdzenia tego naruszenia przez sąd odwoławczy lub Sąd Najwyższy,
• skargi na orzeczenie referendarza sądowego, jeżeli została uwzględniona w sprawie, w której postępowanie
wszczęto z urzędu, a w pozostałych sprawach tylko w razie uwzględnienia skargi z powodu oczywistego naruszenia
prawa i stwierdzenia tego naruszenia przez sąd,
• skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w razie jej uwzględnienia,
• pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie
zakończyło się zawarciem ugody przed rozpoczęciem rozprawy przed sądem pierwszej instancji.
Trzy czwarte uiszczonej opłaty z urzędu sąd zwraca stronie od (art. 79 ust. 1 pkt 2 KSCU):
• pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli w toku
postępowania sądowego zawarto ugodę przed mediatorem po rozpoczęciu rozprawy,
• skargi kasacyjnej lub skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nieprzyjętej do
rozpoznania przez Sąd Najwyższy.
Połowę uiszczonej opłaty z urzędu sąd zwraca stronie od (art. 79 ust. 1 pkt 3 KSCU):
• pisma cofniętego przed rozpoczęciem posiedzenia, na które sprawa została skierowana,
• pozwu o rozwód lub separację w razie orzeczenia rozwodu lub separacji na zgodny wniosek stron bez orzekania
o winie - po uprawomocnieniu się wyroku, z zastrzeżeniem art. 26 ust. 2 KSCU,
• pisma wszczynającego postępowanie w pierwszej instancji oraz zarzutów od nakazu zapłaty, jeżeli postępowanie
w pierwszej instancji zakończyło się zawarciem ugody sądowej po rozpoczęciu rozprawy,
• pisma wszczynającego postępowanie w drugiej instancji, w której sprawa zakończyła się zawarciem ugody
sądowej.
Ponadto, sąd, zgodnie z art. 79 ust. 2 KSCU, z urzędu zwraca stronie całą uiszczoną opłatę od pozwu o rozwód lub
separację albo wniosku o separację w razie cofnięcia pozwu lub wniosku na skutek pojednania się stron w pierwszej
instancji. Przy czym, w razie pojednania się stron przed zakończeniem postępowania apelacyjnego, sąd zwraca
połowę uiszczonej opłaty od apelacji.
Minimalna wysokość zwracanych opłat
Nowelizacja KSCU wprowadza też istotną zmianę w zakresie wysokości zwracanych opłat, tak aby nie dochodziło do
zwrotu znikomych kwot, których koszty zwrotu przewyższają ich wartość. W tym celu ustawodawca wprowadził
zmiany do art. 80 ust. 1a KSCU, który wprost mówi, że nie zwraca się różnicy, jeżeli jest niższa niż koszt jej zwrotu.
Jednoznaczne wskazanie sądów dokonujących zwrotów
Warto także podkreślić, że ustawodawca zdecydował się także na precyzyjne wskazanie, które sądy będą
zobowiązane do dokonywanie opłat. Ustalenia te zawiera art. 80a KSCU. Jednocześnie art. 80 ust. 2 KSCU ulega
uchyleniu.
Zgodnie z tym pierwszym, zwrotów, o których mowa w art. 79 i art. 80 KSCU, dokonuje sąd, przed którym sprawa
toczyła się w pierwszej instancji, a sąd drugiej instancji – jeżeli opłatę pobrał. Jeżeli opłatę pobrał notariusz, zwrotu
dokonuje sąd, który rozpoznawał wniosek w pierwszej instancji.
Nowe przepisy weszły w życie 21.8.2019 r.

Nowelizacja KSCU wprowadza istotne zmiany w zakresie zwrotu opłat sądowych po uprawomocnieniu się nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym i pozwu w europejskim postępowaniu nakazowym. Minimalna wysokość zwracanych opłat ma zapobiec zwrotowi znikomych kwot. Precyzyjne wskazanie sądów dokonujących zwrotów oraz wejście nowych przepisów w życie 21.8.2019 r.