Pozew niebędący pozwem a niedopuszczalność drogi sądowej

Tematyka: pozew niebędący pozwem, niedopuszczalność drogi sądowej, art. 1861 KPC, ZmKPC19, postępowanie cywilne

Zasadnicza część nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego wejdzie w życie 7.11.2019 r. Jedną
z nowości jest art. 1861 KPC, przewidujący tryb postępowania z pismem wniesionym jako pozew, lecz
niezawierającym żądania rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej.
• Pismo wniesione jako pozew, lecz niezawierające żądania rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy
cywilnej, podlega zwrotowi wnoszącemu bez żadnych dalszych czynności, chyba że wyjątkowe okoliczności
uzasadniają nadanie mu biegu.
• Nowa regulacja obejmuje swym zakresem sytuacje, w których dotychczas pozew podlegał odrzuceniu na
podstawie art. 199 § 1 pkt 1 KPC, czyli ze względu na niedopuszczalność drogi sądowej.
Pozew niebędący pozwem
Celem nowelizacji, wprowadzonej ustawą z dnia 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2019 poz. 1469, dalej jako ZmKPC19), jest usprawnienie postępowania
cywilnego. Jako jeden ze sposobów na osiągnięcie tego celu przyjęto odciążenie sądów z konieczności zajmowania
się sprawami oczywiście niezasługującymi na podejmowanie w nich jakichkolwiek czynności. Ucieleśnieniem
wspomnianej koncepcji jest m.in. instytucja pozwu niebędącego pozwem. Chodzi o pisma, które pomimo, że
wniesione zostały jako pozew, nie zawierają żądania rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej.
Wprowadzony nowelą art. 1861 KPC dekretuje – w sposób stanowczy – że pismo takie przewodniczący zwraca
wnoszącemu bez żadnych dalszych czynności. Ustawa zastrzega przy tym, że wyjątkowe okoliczności mogą
uzasadniać nadanie pismu biegu.
Niedopuszczalność drogi sądowej
Dodanie do ustawy art. 1861 KPC skłania do refleksji nad przepisem, który w Kodeksie postępowania cywilnego
znajduje się od samego jego początku. Chodzi o art. 199, a konkretnie o § 1 pkt 1 tego artykułu, czyli odrzucenie
pozwu w razie niedopuszczalności drogi sądowej.
W literaturze zwykło się rozróżniać trwałą oraz czasową niedopuszczalność drogi sądowej. O czasowej
niedopuszczalności drogi sądowej mówi się wówczas, gdy z przepisów prawa wynika konieczność uprzedniego
podjęcia określonych czynności lub wyczerpania innego trybu zanim wystąpi się na drogę postępowania cywilnego.
Natomiast trwała niedopuszczalność drogi sądowej dotyczy spraw, które nie mają charakteru sprawy cywilnej.
Sprawa może mieć charakter sprawy cywilnej w ujęciu materialnym lub formalnym. W pierwszym przypadku chodzi
o sprawę, która zmierza do udzielenia ochrony prawnej w zakresie stosunku cywilnoprawnego, czyli stosunku
osobistego, rodzinnego lub majątkowego, którego stronami są równoprawne podmioty. Sprawami cywilnymi w ujęciu
formalnym są sprawy, którym przymiot ten przysługuje na mocy postanowień ustawy (np. sprawy z zakresy
ubezpieczeń społecznych).
Zwrot czy odrzucenie pozwu
Przedstawione wyżej rozważania pozwalają dostrzec, że zakresy zastosowania art. 186 1 KPC oraz art. 199 § 1 pkt 1
KPC nie są wobec siebie rozłączne. Wydaje się wręcz, że pierwszy z zakresów zawiera się w drugim. Zawsze
bowiem brak żądania rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej będzie powodował niedopuszczalność
drogi sądowej. Podobna zależność nie zachodzi natomiast w drugą stronę. Nie każda niedopuszczalność drogi
sądowej będzie wynikać z braku żądania rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej. Niedopuszczalność
czasowa bierze się przecież z zupełnie innych przyczyn.
Mamy zatem do czynienia z kolizją norm prawnych. Czy więc pozew niezawierający żądania rozstrzygnięcia sporu
o charakterze sprawy cywilnej sąd powinien zwracać, czy odrzucać? W sukurs przychodzą nam dwie reguły
kolizyjne: chronologiczna oraz zakresowa. Pierwsza nakazuje stosować normę ustanowioną później, zaś druga
poleca stosować normę bardziej szczegółową. Obie reguły przemawiają więc za stosowaniem art. 186 1 KPC
i zwracaniem pozwów, które nie dotyczą sprawy cywilnej. Z kolei odrzuceniu będą jedynie podlegać pozwy
zawierające sprawę objętą czasową niedopuszczalnością drogi sądowej.
Zmiana (nie)potrzebna?

Jak wspomniano na wstępie, celem nowelizacji jest usprawnienie procesu cywilnego. Czy wprowadzenie art. 186 1
KPC rzeczywiście przyczyni się do osiągnięcia tego celu? Tak, choć nieznacznie. Niezależnie od tego czy sąd
odrzuciłby pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 KPC, czy też zwrócił zgodnie z art. 1861 KPC, powodowi służyć
będzie zażalenie. W obu przypadkach, na wniosek powoda, sąd będzie zobowiązany sporządzić uzasadnienie
rozstrzygnięcia. Nowa regulacja pozwala jedynie pominąć postępowanie naprawcze, czyli uniknąć konieczności
wzywania powoda do usunięcia braków pozwu poprzez doprecyzowanie żądania (przynajmniej wydaje się, że tak
należy interpretować sformułowanie „bez żadnych dalszych czynności”, mimo że wezwanie do usunięcia braków
powinno raczej poprzedzać zwrot, a nie być podejmowane jako dalsza czynność; przeciwne odczytanie ww.
sformułowania całkowicie pozbawiałoby nową regulację racji bytu). Ten sam efekt można było osiągnąć dodając do
art. 199 KPC przepis pozwalający sądowi pominąć postępowanie naprawcze w przypadku stwierdzenia
niedopuszczalności drogi sądowej. Dlatego o ile intencje prawodawcy były słuszne, o tyle ich odzwierciedlenie
w tekście prawnym mogłoby być lepsze.

Jak wspomniano na wstępie, celem nowelizacji jest usprawnienie procesu cywilnego. Czy wprowadzenie art. 186 1 KPC rzeczywiście przyczyni się do osiągnięcia tego celu? Tak, choć nieznacznie. Niezależnie od tego czy sąd odrzuciłby pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 KPC, czy też zwrócił zgodnie z art. 1861 KPC, powodowi służyć będzie zażalenie. W obu przypadkach, na wniosek powoda, sąd będzie zobowiązany sporządzić uzasadnienie rozstrzygnięcia. Nowa regulacja pozwala jedynie pominąć postępowanie naprawcze, czyli uniknąć konieczności wzywania powoda do usunięcia braków pozwu poprzez doprecyzowanie żądania (przynajmniej wydaje się, że tak należy interpretować sformułowanie „bez żadnych dalszych czynności”, mimo że wezwanie do usunięcia braków powinno raczej poprzedzać zwrot, a nie być podejmowane jako dalsza czynność; przeciwne odczytanie ww. sformułowania całkowicie pozbawiałoby nową regulację racji bytu). Ten sam efekt można było osiągnąć dodając do art. 199 KPC przepis pozwalający sądowi pominąć postępowanie naprawcze w przypadku stwierdzenia niedopuszczalności drogi sądowej. Dlatego o ile intencje prawodawcy były słuszne, o tyle ich odzwierciedlenie w tekście prawnym mogłoby być lepsze.