Zmiany dotyczące zabezpieczenia postępowania w procesie cywilnym wejdą w życie 7.11.2019

Ustawa z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego wprowadza nowe zasady dotyczące postępowania zabezpieczającego. Zmiany dotyczą m.in. trybu rozstrzygania o zabezpieczeniu oraz sposobu doręczania postanowień. Nowelizacja wprowadza także instytucję zażalenia poziomego w postępowaniach zabezpieczających.

Tematyka: Zmiany Kodeks postępowania cywilnego, postępowanie zabezpieczające, tryb rozstrzygania, doręczanie postanowień, zażalenie poziome, obowiązywanie zmian, 7.11.2019

Ustawa z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
2019 poz. 1469, dalej jako ZmKPC19) wprowadza zmiany związane z przebiegiem postępowania
zabezpieczającego w postępowaniu cywilnym.
• Nowelizacja ustawy z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1360, ze zm., dalej
jako KPC) dopuszcza wydawanie postanowień rozstrzygających o zabezpieczeniu roszczeń i o kwestiach z tym
związanych także na posiedzeniach niejawnych.
• Omawiane zmiany w KPC przewidują także zmiany zasad doręczania postanowień rozstrzygających co do wniosku
o zabezpieczenie.
• Ustawodawca ograniczył możliwość rozpoznawania zażaleń na postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia
jedynie do przypadków nieważności postępowania.
Ostatnia obszerna nowelizacja KPC wprowadza zmiany w wielu aspektach postępowania cywilnego, w tym także
w zakresie przebiegu postępowania zabezpieczającego. Nie mają one charakteru rewolucyjnego, a raczej
porządkujący i usprawniający i wynikają z dotychczasowej praktyki sądów.
Zmiany dotyczące trybu rozstrzygania o zabezpieczeniu
Aktualnie rozstrzygnięcie, co do wniosku o zabezpieczenie może zapaść zarówno po przeprowadzeniu rozprawy, jak
i na posiedzeniu niejawnym, podczas gdy rozstrzygnięcie co do uchylenia lub ograniczenia zabezpieczenia sąd może
wydać jedynie po przeprowadzeniu rozprawy.
Praktyka sądowa wskazuje jednak, że często czas potrzebny na przeprowadzenie rozprawy jest zbyt długi, co
wpływa niekorzystnie na zabezpieczenie postępowania. I choć ustawodawca zauważył, że „waga rozstrzygnięcia
sądu odnośnie zabezpieczenia niewątpliwie jest na tyle duża, że uzasadnia rozpoznanie wniosku go dotyczącego na
rozprawie” należy uelastycznić przepisy w tym zakresie. Nie zawsze bowiem, zdaniem ustawodawcy, sąd musi
rozstrzygać kwestie ustanowienia zabezpieczenia po przeprowadzeniu rozprawy. Dopuścił tym samym możliwość
oceny całokształtu sprawy przez sąd i rozpoznania jej także na posiedzeniu niejawnym (uchylony art. 375 KPC).
Co do kwestii rozstrzygania co do uchylenia lub ograniczenia zabezpieczenia, gdy może dojść do uszczuplenia
uprawnień uprawnionego, ustawodawca zdecydował, że należy uprawnionemu dać możliwość ich obrony. W tym
celu sąd zobowiązany będzie do wysłuchania uprawnionego (art. 742 § 2 KPC). Ustawodawca przyjął ponadto, że
w takiej sytuacji zbędne jest wysłuchanie obowiązanego.
Zmiany związane ze sposobem doręczania postanowień dotyczących zabezpieczenia
Dotychczasowa praktyka w zakresie doręczania stronom postępowania zabezpieczającego postanowienia
o udzieleniu zabezpieczenia, określona przepisami art. 740 KPC, doprowadziła do powstania odmiennych praktyk
w zakresie doręczania stronom postanowień odmownych (postanowień oddalających wniosek o zabezpieczenie).
Ustawodawca uznał, że należy wprowadzić jednolite przepisy w tym zakresie i zlikwidować rozbieżności, tak aby nie
dochodziło do sytuacji, w których postanowienia te są czasem doręczane także obowiązanemu, a czasem nie.
Zmiany w tym zakresie wprowadza art. 740 § 1 KPC, zgodnie z którym postanowienia oddalające wniosek
o zabezpieczenie doręczane będą tylko uprawnionemu.
Podsumowując powyższe, wydane na posiedzeniu niejawnym postanowienie o odmowie udzielenia zabezpieczenia,
jak również postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia, które podlega wykonaniu przez organ egzekucyjny oraz
dalsze postanowienia dotyczące tego zabezpieczenia, zgodnie z art. 740 § 1 KPC, sąd doręcza tylko uprawnionemu,
chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Doręczenia obowiązanemu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia
dokonuje organ egzekucyjny równocześnie z przystąpieniem do wykonania postanowienia.
Nowelizacja KPC wprowadza także restrykcyjne zmiany mające na celu zapobieganie ukrywaniu, zbywaniu lub
obciążaniu przez obowiązanego mienia objętego zabezpieczeniem, a zwłaszcza nieruchomości. Chodzi tutaj
zwłaszcza o przepisy dotyczące obciążenia nieruchomości hipoteką przymusową. Zabezpieczenia tego typu
dokonuje sąd wieczystoksięgowy poprzez wpis hipoteki przymusowej na wniosek uprawnionego. Aby wpis był
skuteczny musi zostać dokonany zanim obowiązany zdąży zbyć lub obciążyć nieruchomość. Dlatego też
wspomniany wyżej przepis art. 740 KPC § 1 dotyczy także doręczania postanowień o udzieleniu zabezpieczenia
poprzez obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową. Ponadto, zgodnie z art. 740 § 4, doręczenia

obowiązanemu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia dokonuje sąd prowadzący księgę wieczystą
równocześnie z doręczeniem orzeczenia w przedmiocie wniosku o wpis hipoteki.
Zasady rozpoznawania zażalenia na postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia
Omawiana nowelizacja KPC wprowadziła do postępowania cywilnego tzw. instytucję zażalenia poziomego, zgodnie
z którą rozpoznawanie spraw incydentalnych powierza się sądom tej samej instancji. Wyjątek stanowią tylko
orzeczenia kończące postępowanie lub przerywające bieg postępowania w danym sądzie. Dzięki temu nastąpiło
wyraźne rozgraniczenie kompetencji sądów I i II instancji, tak, aby te ostatnie zajmowały się merytoryczną kontrolą
wyniku postępowania sądowego.
Konsekwencją wprowadzenia powyższej instytucji okazała się konieczność określenia, czy zażalenia na
postanowienia wydawane w postępowaniu zabezpieczającym rozpoznaje sąd wyższego szczebla, czy sąd, który
wydał zaskarżone postanowienie.
Ustawodawca uznał, że postępowanie zabezpieczające, jako postępowanie służebne wobec postępowania
rozpoznawczego, powinno także korzystać z instytucji zażalenia poziomego. Tym samym zdecydował, że
rozpoznawania zażaleń wydanych w postępowaniu zabezpieczającym będzie dokonywał ten sam sąd w innym
składzie (nowy art. 3941a § 1 KPC).
Jednocześnie ustawodawca ograniczył możliwość rozpoznawania zażaleń na postanowienia w przedmiocie
zabezpieczenia jedynie do przypadków nieważności postępowania (nowy 741 § 2 i 3 KPC), tak aby zwłoka
w przypadku uchylenia postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania nie stawała się zbyt duża.
Okres obowiązywania zmian
Nowe przepisy zaczną obowiązywać od 7.11.2019 r.

Nowe przepisy KPC mają na celu usprawnienie postępowania cywilnego poprzez wprowadzenie klarownych zasad dotyczących zabezpieczenia postępowania. Ograniczenie możliwości zażaleń na postanowienia w tej kwestii ma przeciwdziałać nadmiernym opóźnieniom i zapewnić bardziej efektywne rozstrzyganie sporów.