Jurysdykcja w sprawach dotyczących małoletniego dziecka

Sąd orzekający w sprawach dotyczących małoletniego dziecka musi uwzględnić kwestie jurysdykcji w przypadku rozwodu, odpowiedzialności rodzicielskiej oraz zobowiązań alimentacyjnych. Trybunał uznał, że sąd posiadający jurysdykcję w sprawie rozwodu może również orzekać w sprawie alimentów, jeśli spełnia określone warunki. Kryteria jurysdykcji są alternatywne i równorzędne, dając pierwszeństwo wyborowi wierzyciela alimentacyjnego.

Tematyka: jurysdykcja, małoletnie dziecko, rozwód, odpowiedzialność rodzicielska, zobowiązania alimentacyjne, Trybunał Europejski, rozporządzenie Nr 4/2009, dobro dziecka

Sąd orzekający w sprawach dotyczących małoletniego dziecka musi uwzględnić kwestie jurysdykcji w przypadku rozwodu, odpowiedzialności rodzicielskiej oraz zobowiązań alimentacyjnych. Trybunał uznał, że sąd posiadający jurysdykcję w sprawie rozwodu może również orzekać w sprawie alimentów, jeśli spełnia określone warunki. Kryteria jurysdykcji są alternatywne i równorzędne, dając pierwszeństwo wyborowi wierzyciela alimentacyjnego.

Sąd orzekający w przedmiocie rozwodu, który stwierdził brak swojej jurysdykcji do rozstrzygnięcia żądania
dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej, może jednak rozstrzygać odnośnie zobowiązania
alimentacyjnego, pod warunkiem, że jest on również sądem zwykłego miejsca pobytu pozwanego lub sądem,
przed którym ten pozwany wdał się w spór.
Stan faktyczny
R. i. P (obywatele rumuńscy) zawarli związek małżeński w sierpniu 2015 r. w Rumunii. W listopadzie 2015 r.
w Belfaście, gdzie mieszkali przed separacją, urodziło im się dziecko. Po separacji w 2016 r. P. (ojciec) powrócił do
Rumunii, natomiast R. (matka) została z dzieckiem w Belfaście. Pozwem z września 2016 r. R. wystąpiła przeciwko
P. do sądu w Konstancy (Rumunia), domagając się rozwiązania małżeństwa, ustalenia miejsca zamieszkania
dziecka przy niej, zezwolenia na wyłączne wykonywanie władzy rodzicielskiej oraz zasądzenia od P. alimentów na
rzecz dziecka. P. zakwestionował jurysdykcję sądu w Konstancy, w którym złożono pozew.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 3 lit. a) i d) oraz art. 5 rozporządzenia Rady (WE) Nr 4/2009 z 18.12.2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa
właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (Dz. Urz.
z 2009 r. L Nr 7, s. 1) należy interpretować w ten sposób, że jeżeli do sądu państwa członkowskiego wniesiono trzy
połączone żądania, dotyczące, odpowiednio, rozwodu rodziców małoletniego dziecka, odpowiedzialności
rodzicielskiej względem tego dziecka oraz zobowiązania alimentacyjnego wobec niego, sąd orzekający
w przedmiocie rozwodu, który stwierdził brak swojej jurysdykcji do rozstrzygnięcia żądania dotyczącego
odpowiedzialności rodzicielskiej, posiada jednak jurysdykcję do wydania orzeczenia w przedmiocie żądania
dotyczącego zobowiązania alimentacyjnego w odniesieniu do tego dziecka, jeżeli jest on również sądem zwykłego
miejsca pobytu pozwanego oraz sądem, przed którym ów wdał się w spór, czy też jedynie sąd posiadający
jurysdykcję do rozpoznania żądania dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej może orzec w przedmiocie żądania
dotyczącego zobowiązania alimentacyjnego względem tego dziecka?
Stanowisko TS
W art. 3 rozporządzenia Nr 4/2009 ustanowiono ogólne kryteria przyznania jurysdykcji sądom państw członkowskich
orzekającym w sprawach zobowiązań alimentacyjnych. Trybunał wskazał, że te kryteria są alternatywne, o czym
świadczy użycie spójnika „lub” po przedstawieniu każdego z nich. Wierzyciel alimentacyjny może zatem wnieść
swoje żądanie bądź do sądu zwykłego miejsca pobytu pozwanego zgodnie z art. 3 lit. a), bądź do sądu własnego
zwykłego miejsca pobytu zgodnie z art. 3 lit. b), bądź – zgodnie z art. 3 lit. c) i d), gdy żądanie dotyczące
zobowiązania alimentacyjnego jest związane z powództwem głównym dotyczącym statusu osoby, jak w sprawie
o rozwód (lit. c) lub odpowiedzialności rodzicielskiej (lit. d) – do sądu posiadającego jurysdykcję do rozpoznania,
odpowiednio, jednego z tych powództw. Ponadto, w art. 5 rozporządzenia Nr 4/2009 przewidziano jurysdykcję sądu
państwa członkowskiego, przed którym pozwany wda się w spór, chyba że pozwany stawi się wyłącznie w celu
podniesienia zarzutu braku tej jurysdykcji. Trybunał stwierdził, że ze sformułowania „niezależnie od jurysdykcji
wynikającej z innych przepisów niniejszego rozporządzenia” wynika, że w tym artykule przewidziano podstawę
jurysdykcji mającą zastosowanie domyślnie, jeżeli nie mają zastosowania w szczególności kryteria z art. 3 tego
rozporządzenia.
Trybunał uznał, że w rozpatrywanej sprawie sąd zwykłego miejsca pobytu pozwanego, do którego to sądu zwrócił
się wierzyciel alimentacyjny, posiada jurysdykcję do orzekania w przedmiocie żądania dotyczącego zobowiązań
alimentacyjnych względem dziecka na podstawie art. 3 lit. a) rozporządzenia Nr 4/2009. Na podstawie art. 5 tego
rozporządzenia posiada on również jurysdykcję jako sąd, przed którym ów pozwany wdał się w spór, nie
podnosząc zarzutu braku jurysdykcji.
W ocenie TS okoliczność, że sąd stwierdził brak swojej jurysdykcji do rozpoznania powództwa dotyczącego
wykonywania odpowiedzialności rodzicielskiej względem małoletniego dziecka, nie przesądza kwestii jego
jurysdykcji do rozpoznania żądań dotyczących zobowiązań alimentacyjnych względem tego dziecka, jeżeli
jurysdykcja ta może opierać się – jak w sprawie w postępowaniu głównym – na art. 3 lit. a) rozporządzenia Nr
4/2009 lub na jego art. 5.
Trybunał wskazał, że powyższy wniosek znajduje potwierdzenie w systematyce rozporządzenia Nr 4/2009.
W rozdziale II rozporządzenia Nr 4/2009, zatytułowanym „Jurysdykcja”, zawarto przepisy mające zastosowanie do
wskazania sądu posiadającego jurysdykcję w sprawach zobowiązań alimentacyjnych, które to przepisy mają



charakter wyczerpujący. Trybunał wskazał, że w sytuacji gdy sąd, do którego wniesiono żądanie z zakresu
zobowiązań alimentacyjnych względem dziecka, nie ma jurysdykcji do rozpoznania powództwa dotyczącego
odpowiedzialności rodzicielskiej wobec tego dziecka, należy przede wszystkim ustalić, czy ten sąd posiada
jurysdykcję do orzekania na innej podstawie na mocy tego rozporządzenia (postanowienie CV, C-85/18 PPU, pkt 55).
Ponadto TS podkreślił, że rozporządzenie Nr 4/2009 nie przewiduje możliwości, aby posiadający jurysdykcję na mocy
jego przepisów sąd, do którego prawidłowo wniesiono powództwo, mógł uznać się za niewłaściwy na rzecz sądu,
który jego zdaniem jest lepiej umiejscowiony do rozpoznania sprawy, na co w sprawach z zakresu odpowiedzialności
rodzicielskiej pozwala art. 15 rozporządzenia Nr 2201/2003.
W ocenie TS powyższa wykładnia jest również zbieżna z celem rozporządzenia Nr 4/2009. Rzecznik generalny
podkreślił w pkt 59 i 61 opinii, że to rozporządzenie zawiera kryteria jurysdykcji, które są alternatywne i równorzędne,
dając pierwszeństwo wyborowi powoda.
Odnosząc się do rozpatrywanej sytuacji TS stwierdził, że pierwotny wybór rodzica reprezentującego małoletnie
dziecko będące wierzycielem alimentacyjnym, polegający na łącznym wniesieniu wszystkich żądań do tego samego
sądu, napotyka w odniesieniu do żądania dotyczącego odpowiedzialności rodzicielskiej na przeszkodę w postaci
podniesionego przez pozwanego zarzutu braku jurysdykcji oraz orzeczenia tego sądu stwierdzającego brak
jurysdykcji na podstawie art. 12 rozporządzenia Nr 2201/2003. Ryzyko konieczności wnoszenia żądań dotyczących
zobowiązań alimentacyjnych i odpowiedzialności rodzicielskiej do dwóch rożnych sądów może spowodować, że
rodzic ten – ze względu na dobro dziecka – będzie wolał wycofać swoje pierwotne żądanie dotyczące zobowiązań
alimentacyjnych wniesione do sądu orzekającego w sprawie rozwodu, aby sąd posiadający jurysdykcję w sprawie
odpowiedzialności rodzicielskiej posiadał ją również do rozstrzygnięcia żądania dotyczącego zobowiązań
alimentacyjnych. Jednak ten rodzic może zdecydować – ze względu na dobro dziecka – o pozostawieniu
pierwotnego żądania dotyczącego zobowiązań alimentacyjnych w sądzie orzekającym w sprawie rozwodu, jeżeli sąd
ten jest również sądem zwykłego miejsca pobytu pozwanego. Taki wybór wierzyciela alimentacyjnego może mieć
różne powody, w tym możliwości stosowania prawa państwa siedziby sądu, w niniejszej sprawie prawa rumuńskiego,
łatwości wysławiania się w języku ojczystym, ewentualnie niższych kosztów postępowania, posiadania przez sąd,
przed którym wytoczono powództwo, informacji o zdolności płatniczej pozwanego oraz ewentualnego zwolnienia
z exequatur.
Reasumując TS orzekł, że art. 3 lit. a) i d) oraz art. 5 rozporządzenia Nr 4/2009 należy interpretować w ten
sposób, że jeżeli do sądu państwa członkowskiego wniesiono powództwo obejmujące trzy żądania,
dotyczące, odpowiednio, rozwodu rodziców małoletniego dziecka, odpowiedzialności rodzicielskiej
względem tego dziecka oraz zobowiązania alimentacyjnego wobec niego, sąd orzekający w przedmiocie
rozwodu, który stwierdził brak swojej jurysdykcji do rozstrzygnięcia żądania dotyczącego odpowiedzialności
rodzicielskiej, posiada jednak tę jurysdykcję do wydania orzeczenia w przedmiocie żądania dotyczącego
zobowiązania alimentacyjnego w odniesieniu do tego dziecka, jeżeli jest on również sądem zwykłego miejsca
pobytu pozwanego lub sądem, przed którym ów wdał się w spór, nie podnosząc zarzutu braku jurysdykcji
tego sądu.
W przedstawionym wyroku TS dokonał wykładani przepisów art. 3 oraz art. 5 rozporządzenia Nr 4/2009 odnosząc się
do kwestii ustalenia sądu właściwego w przypadku żądania zarówno rozwodu rodziców małoletniego dziecka, jak
i odpowiedzialności rodzicielskiej względem tego dziecka, a także zobowiązania alimentacyjnego wobec niego.
Z uzasadnienia tego wyroku wynika, że sąd krajowy rozstrzygając kwestie jurysdykcji powinien przede wszystkim
uwzględnić dobro dziecka, w tym korzyści wynikające z koncentracji sporów dotyczących skutków finansowych
rozkładu pożycia rodziców dla dzieci (zob. szerzej analizę orzecznictwa w tym zakresie przedstawioną przez
rzecznika generalnego M. Szpunara w opinii z 29.7.2019 r. do tego wyroku).
Wyrok TS z 5.9.2019 r., R (obligation alimentaire), C-468/18







Trybunał Europejski wskazał, że sąd mający jurysdykcję do rozstrzygnięcia żądania alimentacyjnego względem dziecka może orzekać nawet jeśli nie ma jurysdykcji w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej. Decyzje sądów powinny brać pod uwagę dobro dziecka i unikać konieczności składania żądań do różnych sądów. Rozporządzenie Nr 4/2009 precyzuje kryteria jurysdykcji w sprawach alimentacyjnych.