Zażalenie poziome w nowelizacji KPC

Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadza zasadę rozpoznawania spraw incydentalnych przez sąd tej samej instancji, co ma na celu przyspieszenie postępowań i zmniejszenie obciążeń sądów. Zmiany te mają na celu skoncentrowanie się sądów na ocenie merytorycznej orzeczeń, a także redukcję kosztów i niedogodności organizacyjnych.

Tematyka: nowelizacja KPC, zażalenie poziome, postępowanie cywilne, sąd incydentalny, sąd II instancji, postępowanie odwoławcze, postępowanie egzekucyjne

Ustawa o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r.
poz. 1469) wprowadza do Kodeksu postępowania cywilnego zasadę rozpoznawania spraw incydentalnych
przez sąd tej samej instancji.
• Ponowna ocena kwestii incydentalnej nie powinna łączyć się z przeniesieniem sprawy do sądu wyższej
instancji.
• Wyraźne rozgraniczenie kwestii incydentalnych i postępowania głównego.
• Zmniejszenie obciążenia sądów wyższego szczebla kwestiami o charakterze formalnym lub finansowym ma
przyczynić się do skupienie się na ocenie merytorycznej orzeczeń sądów I instancji.
Niedostatki dotychczasowego modelu postępowania zażaleniowego w zakresie kontroli rozstrzygnięć sądu
w kwestiach incydentalnych
Dotychczasowy model postępowania zażaleniowego w zakresie kontroli rozstrzygnięć sądu w kwestiach
incydentalnych, które nie są jednocześnie rozstrzygające dla całego postępowania, nie do końca się sprawdza.
Zastrzeżenia budzi zwłaszcza kwestia przewlekłości postępowania zażaleniowego, które co do zasady, miało
stanowić jedynie postępowanie pomocnicze. Tymczasem czas jego trwania zaczyna być porównywalny do czasu
rozpatrywania apelacji. Ponadto, postępowanie zażaleniowe często bywa wykorzystywane przez strony do
przewlekania postępowania głównego. Kolejną ważną kwestią, na którą zwrócił uwagę ustawodawca jest
dotychczasowa konieczność zajmowania się przez sąd II instancji kwestiami incydentalnymi, o podobnej wadze
procesowej.
Jak podkreślono w uzasadnieniu do nowelizacji KPC, obecny model postępowania zażaleniowego ma trzy
warianty, w których postanowienie może zostać wydane przez trzy różne podmioty. Pierwszy z nich przewiduje, że
postanowienie wydaje referendarz sądowy i podlega ono kontroli w drodze skargi na postanowienie referendarza.
Drugi wariant dopuszcza wydanie postanowienia przez sąd I instancji i kontrolowane go w toku postępowania
zażaleniowego przez sąd II instancji. Ostatni, trzeci wariant zakłada natomiast, że postanowienie może zostać
wydane przez sąd II instancji i kontrolowane w drodze zażalenia do innego składu sądu II instancji. Jest to tzw.
zażalenie poziome. Warto zaznaczyć, że każdy z tych wariantów można zastosować do rozstrzygnięcia tego samego
zagadnienia. Zasadniczą różnicą pomiędzy nimi jest stopień ich skomplikowania i nakład pracy sędziów, niezbędny
do przeprowadzenia poszczególnych czynności. Ustawodawca uznał jednak, że dotychczasowa praktyka wyraźnie
wskazuje, że najefektywniejsze jest stosowanie zażalenia poziomego oraz wariantu postępowania zażaleniowego,
w którym w kwestiach incydentalnych orzekają referendarze sądowi.
Zasada rozpoznawania spraw incydentalnych przez sąd tej samej instancji
Ustawodawca uznał, że niezbędna jest nowelizacja omawianego wyżej postępowania zażaleniowego, tak, aby
przyspieszyć postępowania, zmniejszyć obciążenia sądów wyższego szczebla czy też zapobiec
rozstrzyganiu kwestii incydentalnych przez sądy II instancji. W związku z tym nowelizacja wprowadza do
postępowania cywilnego zasadę rozpoznawania spraw incydentalnych przez sąd tej samej instancji. Wyjątek
stanowić będą orzeczenia kończące postępowanie lub przerywające bieg postępowania w danym sądzie. Dzięki
temu wyraźnie rozgraniczone zostaną kompetencje sądów I i II instancji, tak, aby te ostatnie zajmowały się
merytoryczną kontrolą wyniku postępowania sądowego.
Warto podkreślić, że omawiane zmiany bazują na ugruntowanej już w praktyce instytucji zażalenia poziomego, której
dodatkową zaletą jest obniżenie kosztów postępowania. Ponadto, z uwagi na brak konieczności przesyłania akt
sądowych między sądami, instytucja ta wpływa też pozytywnie na redukcję niedogodności organizacyjnych.
Omawiane zmiany ujęte zostały w art. 394 § 1, art. 3941a i art. 3941b KPC.
Wyjątki od stosowania instytucji zażalenia poziomego
Nowelizacja sprawia, że co do zasady, w postępowaniach zażaleniowych w zakresie kontroli rozstrzygnięć sądu
w kwestiach incydentalnych, stosowana powinna być instytucja zażalenia pozimowego. Ustawodawca przewidział
jednak szczegółowe wyjątki od jej stosowania, które obejmują następujące kategorie spraw, które choć incydentalne,
często decydują o bycie lub toku sprawy:
• postanowienia, które kończą postępowanie w sprawie (umorzenie postępowania lub zwrot pozwu),

• postanowienia, które wiążą się z przeniesieniem postępowania do innego sądu,
• postanowienia, które powodują przerwę w toku postępowania (zawieszenie postępowania).
W powyższych kwestiach ustawodawca zdecydował, że ich kontrola podlegać będzie sądowi II instancji.
W sytuacji, gdy postanowienie należało będzie do obu grup naraz, ustawodawca przewidział stosowną regułę
kolizyjną, zgodnie z którą zażalenie rozpoznaje sąd II instancji. Identyczne rozwiązanie przewidziane zostało
w sytuacji, gdy w sądzie I instancji nie da się utworzyć składu do rozpoznania zażalenia (art. 394 § 1, art. 3941a i art.
3941b KPC).
Termin do wniesienia zażalenia
W związku ze zmianą zasad uzasadniania postanowień termin do wniesienia zażalenia należy ujednolicić na tydzień
od doręczenia postanowienia z uzasadnieniem, a jako wyjątek przewidzieć sytuację, gdy sąd odstąpił od
uzasadnienia zaskarżonego postanowienia po myśli proj. art. 357 § 6. Odpowiednią regulację zawiera proj. art. 394 §
2.
Postępowanie odwoławcze
Omawiana nowelizacja KPC przewiduje wprowadzenie instytucji zażalenia poziomego także do postępowania
odwoławczego. Tutaj także katalog postanowień podlegających takiemu zaskarżeniu został dokładnie określony
(art. 3942 KPC). Znalazło się w nim m.in. postanowienie o odrzuceniu apelacji, jak również postanowienia, których
przedmiotem jest: odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego,
zwrot kosztów procesu, o ile nie wniesiono skargi kasacyjnej, zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
z urzędu, skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie
przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka, odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka
od przymusowego sprowadzenia.
Warto zaznaczyć, że ustawodawca utrzymał zasadę, zgodnie z którą rozpoznanie zażalenia następuje na
posiedzeniu niejawnym. Dotyczy to sądów I i II instancji i następuje w składzie trzech sędziów. Do postępowania
zażaleniowego w dalszym ciągu zastosowanie znajdą odpowiednie przepisy o postępowaniu apelacyjnym (art. 396
i art. 397 KPC).
Postępowanie egzekucyjne
W związku z podrzędną pozycją postępowania egzekucyjnego wobec postępowania rozpoznawczego, ustawodawca
zdecydował, że również w tym postępowaniu wprowadzona zostanie instytucja zażalenia poziomego (art. 767 4 § 11
KPC).
Przewidywane korzyści wynikające z wprowadzenia omawianych zmian
Ustawodawca przewiduje, że omawiane zmiany przyniosą wymierne korzyści:
• rozgraniczenie kwestii incydentalnych i postępowania głównego,
• zmniejszenie obciążenia sądów wyższego szczebla, co umożliwi im skupienie się na ocenie merytorycznej
orzeczeń sądów I instancji,
• zwiększenie szybkości postępowania (odstąpienia od przekazywania akt między sądami).
Omawiane zmiany wejdą w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia nowelizacji.

Nowelizacja ta przewiduje również wprowadzenie instytucji zażalenia poziomego do postępowania odwoławczego i egzekucyjnego. Ustawodawca zakłada, że omawiane zmiany przyniosą korzyści w postaci szybszych postępowań, rozgraniczenia kwestii incydentalnych od postępowania głównego oraz zmniejszenia obciążeń sądów wyższego szczebla.