Przejście na inną osobę uprawnienia lub obowiązku w rozumieniu przepisu art. 788 § 1 KPC

Sądowy tytuł egzekucyjny wydany na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych może otrzymać klauzulę wykonalności na rzecz Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa bez konieczności udokumentowania przejścia uprawnienia dokumentem urzędowym. Sprawa dotyczy sukcesji uniwersalnej KOWR po ANR i interpretacji art. 788 § 1 KPC. Przepis ten ustanawia podwyższone wymagania dowodowe w przypadku zmian podmiotowych w tytule egzekucyjnym, co ma na celu wzmożenie ochrony praw w postępowaniu egzekucyjnym.

Tematyka: sądowy tytuł egzekucyjny, klauzula wykonalności, Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, sukcesja uniwersalna, ANR, KOWR, art. 788 § 1 KPC, art. 46 ust. 1 PWKOWRU, dokument urzędowy, Sąd Najwyższy

Sądowemu tytułowi egzekucyjnemu wydanemu na rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych można nadać
klauzulę wykonalności na rzecz Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa bez potrzeby wykazywania przejścia
uprawnienia objętego tym tytułem dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo
poświadczonym (art. 788 § 1 KPC w zw. z art. 46 ust. 1 ustawy z 10.2.2017 r. - Przepisy wprowadzające
ustawę o Krajowym Ośrodku Wsparcia Rolnictwa, Dz.U. z 2017 r. poz. 624 ze zm.; dalej jako: PWKOWRU) -
orzekł Sąd Najwyższy.
Opis stanu faktycznego
Postanowieniem z 7.3.2018 r. referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym we W. oddalił wniosek Krajowego Ośrodka
Wsparcia Rolnictwa w W. o nadanie klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty wydanemu przeciwko A.G.
w postępowaniu upominawczym przez Sąd Rejonowy we W. w sprawie o sygn. akt VII Nc (...) na rzecz KOWR jako
następcy prawnego pierwotnego wierzyciela - Agencji Nieruchomości Rolnych w W. W uzasadnieniu postanowienia
wskazano, że wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie, gdyż wnioskodawca nie przedłożył dokumentów, o których
mowa w art. 788 § 1 KPC. Skargę na postanowienie z 7.3.2018 r. wniósł wnioskodawca.
Sąd Rejonowy we W., rozpoznając skargę, powziął poważne wątpliwości prawne, którym dał wyraz występując do
Sądu Najwyższego z zagadnieniem prawnym: „Czy dopuszczalne jest nadanie klauzuli wykonalności w trybie art.
788 § 1 KPC na rzecz Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa sądowemu tytułowi egzekucyjnemu wydanemu na
rzecz Agencji Nieruchomości Rolnych?”
Z uzasadnienia Sądu Najwyższego
Artykuł 788 § 1 KPC ma zastosowanie do przypadków następstwa prawnego niezależnie od tego, czy chodzi
o sukcesję singularną, czy o sukcesję uniwersalną, jak również niezależnie od tego, czy następstwo wynika
z ustawy, czy z czynności prawnej; dotyczy następstwa prawnego po stronie wierzyciela lub po stronie dłużnika, do
którego doszło jeszcze w toku sprawy przed powstaniem tytułu egzekucyjnego albo już po jego powstaniu. Przepis
ten daje wyraz ogólniejszemu założeniu, że zmiany podmiotowe w zakresie uprawnień lub obowiązków objętych
sporem sądowym, do których doszło w toku postępowania i których nie uwzględnia treść tytułu egzekucyjnego, lub
które nastąpiły już po jego powstaniu, powinny mieć odzwierciedlenie w tytule wykonawczym. Ustawodawca nie
zdecydował się przekazać kompetencji do dokonywania ustaleń w tym zakresie, choćby wyłącznie na podstawie
dokumentów, organowi egzekucyjnemu, lecz uzależnił dopuszczalność wszczęcia egzekucji na rzecz aktualnego
wierzyciela lub przeciwko aktualnemu dłużnikowi od nadania na rzecz tego wierzyciela względnie przeciwko temu
dłużnikowi klauzuli wykonalności, powierzając podejmowanie odpowiedniej decyzji sądowi w ramach
sformalizowanego postępowania klauzulowego.
Zgodnie z art. 45 ust. 1 i 2 PWKOWRU, z 31.8.2017 r. zniesiona została Agencja Nieruchomości Rolnych (dalej jako:
"ANR"), a z dniem 1.9.2017 r. utworzony został KOWR. Według art. 46 ust. 1 PWKOWRU z dniem 1.9.2017 r. KOWR
z mocy prawa wstąpił we wszystkie prawa i obowiązki znoszonej ANR, w szczególności z tym dniem mienie ANR
stało się mieniem KOWR, a wierzytelności i zobowiązania ANR stały się wierzytelnościami i zobowiązaniami KOWR.
W zakresie zastosowania art. 46 ust. 1 PWKOWRU doszło więc do sukcesji uniwersalnej KOWR po zlikwidowanej
ANR. Chodzi o sukcesję mortis causa. Specyfiką tej regulacji ustanawiającej tę sukcesję jest to, że przepis ustawy
nie określa ogólnie i generalnie kategorii podmiotów, które podlegają likwidacji, oraz kategorii podmiotów, które stały
się następcami prawnym podmiotów podlegających likwidacji, lecz wskazuje konkretny, indywidualnie określony
podmiot, który został zlikwidowany (ANR), i konkretny, indywidualnie określony podmiot (KOWR), który stał się
ogólnym następcą prawnym zlikwidowanego podmiotu. Konsekwencją takiej indywidualnej regulacji jest to, że żaden
przepis prawa nie przewiduje stwierdzenia w jakikolwiek sposób przez jakikolwiek organ, że między zlikwidowaną
ANR a nowo utworzonym KOWR doszło do sukcesji uniwersalnej w odniesieniu do praw i obowiązków
przysługujących dotychczas ANR. Nie istnieje również żaden rejestr, w którym ujawnieniu podlegałaby likwidacja
ANR i utworzenie KOWR jako jej ogólnego następcy prawnego.
Przewidziane w art. 46 ust. 1 PWKOWRU następstwo ogólne KOWR po ANR w zakresie praw i obowiązków należy
kwalifikować jako przejście na inną osobę uprawnienia lub obowiązku w rozumieniu art. 788 § 1 KPC. Przesądza to
o tym, że w granicach działania art. 46 ust. 1 PWKOWRU zastosowanie może mieć art. 788 § 1 KPC. Przepis art.
788 § 1 KPC w zakresie wykazania przejścia na inną osobę uprawnienia lub obowiązku objętych tytułem
egzekucyjnym ustanawia podwyższone wymagania dowodowe, które uzasadnione są przedmiotem regulacji,
znaczeniem następstwa prawnego w zakresie uprawnień lub obowiązków dla biegu egzekucji oraz potrzebą

wzmożenia ochrony praw prywatnych w postępowaniu egzekucyjnym. Wymagania te stanowią odstępstwo od
dominującej w postępowaniu cywilnym zasady swobodnej oceny dowodów na rzecz formalnych reguł dowodzenia,
które oznaczają, że sąd może stosować tylko określone przez prawodawcę środki dowodowe i oceniać ich moc na
podstawie ściśle oznaczonych kryteriów.
Wymagania dowodowe, które ustanawia art. 788 § 1 KPC, spełniają funkcję gwarancyjną. Upraszczają one także
postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu na rzecz lub przeciwko następcy prawnemu.
Oznacza to, że ich znaczenie jest aktualne w takich sytuacjach, w których te funkcje mogą być realizowane
i w których istnieje konieczność realizacji tych funkcji. Jest tak w niemal każdym wypadku, w którym doszło do
następstwa prawnego w odniesieniu do uprawnienia lub obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym, bez
względu na to, czy chodzi o następstwo prawne pod tytułem ogólnym, czy też pod tytułem szczególnym, jak również
bez względu na to, czy do następstwa doszło na skutek czynności prawnej, czy też z mocy ustawy.
W wypadku następstwa prawnego z mocy ustawy (prawa) wyodrębnić można szczególną, zaistniałą w sprawie,
w której przedstawiono rozpatrywane zagadnienie prawne, sytuację, w której przepis prawa wskazuje konkretny,
indywidualnie określony podmiot, który uległ likwidacji, oraz inny konkretny, indywidualnie określony podmiot, który
z mocy prawa stał się następcą prawnym - pod tytułem ogólnym - zlikwidowanego poprzednika prawnego. W tej
sytuacji na podstawie przepisu prawa, przewidującego następstwo prawne, można dokonać ustalenia, że doszło ono
do skutku między konkretnymi, indywidualnie określonymi podmiotami. Nie ma potrzeby, aby przejście uprawnienia
lub obowiązku, objętego następstwem prawnym, ustalać na innej, dodatkowej podstawie. Przepis prawa jest wtedy
wystarczającą i zarazem najpewniejszą podstawą ustalenia, że uprawnienie lub obowiązek przeszły z jednego
konkretnego, indywidualnie określonego podmiotu na inny, konkretny, indywidualnie określony podmiot.
W rozpatrywanej sytuacji stosowanie wymagania dowodowego określonego w art. 788 § 1 KPC jest zbyteczne z tego
powodu, że przepis prawa daje większą pewność w kwestii zaistnienia następstwa prawnego, a tym samym
również większą gwarancję ochrony praw niż dowód z dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem
urzędowo poświadczonym. Odwołanie do przepisu prawa w celu ustalenia przejścia uprawnienia lub obowiązku
objętych tytułem egzekucyjnym jest również w takiej sytuacji, przy zachowaniu wspomnianej gwarancji ochrony praw,
najprostszym możliwym rozwiązaniem. Przesądza to także o tym, że nie ma potrzeby kreowania odpowiedniego
dokumentu wykazującego przejście uprawnienia lub obowiązku w drodze powództwa o ustalenie, że uprawnienie lub
obowiązek stwierdzone tytułem egzekucyjnym, przeszły - z mocy prawa - z jednego, konkretnego i indywidualnie
określonego w tym przepisie podmiotu, na inny, również konkretnie i indywidualnie określony w tym przepisie
podmiot.
Przepis art. 46 ust. 1 PWKOWRU uregulował sukcesję uniwersalną KOWR po ANR w zakresie praw i obowiązków.
Regulację tą należy zakwalifikować jako przejście na inną osobę uprawnienia lub obowiązku w rozumieniu przepisu
art. 788 § 1 KPC. Przepis ten stanowi, że j eżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu egzekucyjnego
lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz
lub przeciwko tej osobie, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym
z podpisem urzędowo poświadczonym. W analizowanej sprawie problematyczne jednak jest to, że niemożliwe jest
spełnienie warunku nadania klauzuli wykonalności na rzecz lub przeciwko następcy prawnemu w postaci wymagania
wykazania dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym przejścia uprawnienia lub
obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym. Wynika to z faktu, że ustawodawca nie rozwiązał tego problemu
ustawowo, zaś regulacja zawarta w art. 47 ust. 2 PWKOWRU, zgodnie z którą w sprawach sądowych lub
egzekucyjnych, w których stroną lub uczestnikiem była ANR, stroną lub uczestnikiem z dniem 1.9.2017 r. stał się
stosowanie do swej właściwości KOWR, nie może być uznana za przepis szczególny.
Sąd Najwyższy podjął jednak uchwałę, że sądowemu tytułowi egzekucyjnemu wydanemu na rzecz Agencji
Nieruchomości Rolnych można nadać klauzulę wykonalności na rzecz Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa bez
potrzeby wykazywania przejścia uprawnienia objętego tym tytułem dokumentem urzędowym lub prywatnym
z podpisem urzędowo poświadczonym. Podstawą takiego działania było zastosowanie wykładni celowościowej. Sąd
Najwyższy podkreślił, że stosowanie wymagania dowodowego określonego w art. 788 § 1 KPC jest zbyteczne, gdyż
przepis art. 47 ust. 2 PWKOWRU daje większą pewność w kwestii zaistnienia następstwa prawnego niż dowód
z dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym. Na tej podstawie Sąd Najwyższy
uznał, że nie ma potrzeby kreowania odpowiedniego dokumentu wykazującego przejście uprawnienia lub obowiązku
w drodze powództwa o ustalenie.
Uchwała SN z 14.6.2019 r., III CZP 4/19

Sąd Najwyższy uznał, że wymóg dowodowy art. 788 § 1 KPC jest zbyteczny w sytuacji sukcesji KOWR po ANR, gdyż art. 47 ust. 2 PWKOWRU dostarcza większej pewności w kwestii przejścia uprawnienia. Uchwała SN potwierdza, że klauzula wykonalności może być nadana bez dodatkowych dokumentów potwierdzających przejście uprawnienia.