Klauzula generalna po zmianach w KPC

Jednym z celów ustawy z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw jest przeciwdziałanie nadużyciu prawa procesowego, które prowadzi do przewlekłości postępowania cywilnego. Główną instytucją służącą przeciwdziałaniu nadużyciu prawa procesowego przez strony postępowania jest wprowadzenie klauzuli generalnej. Nowelizacja wprowadza sankcje za nadużycie prawa procesowego.

Tematyka: klauzula generalna, ustawy, Kodeks postępowania cywilnego, nadużycie prawa procesowego, sankcje, art. 2262 KPC

Jednym z celów ustawy z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw jest przeciwdziałanie nadużyciu prawa procesowego, które prowadzi do przewlekłości postępowania cywilnego. Główną instytucją służącą przeciwdziałaniu nadużyciu prawa procesowego przez strony postępowania jest wprowadzenie klauzuli generalnej. Nowelizacja wprowadza sankcje za nadużycie prawa procesowego.

Jednym z celów ustawy z 4.7.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1469) jest przeciwdziałanie nadużyciu prawa procesowego, które
prowadzi do przewlekłości postępowania cywilnego. Główną instytucją służącą przeciwdziałaniu nadużyciu
prawa procesowego przez strony postępowania ma być wprowadzenie klauzuli generalnej.
Główne założenia:
• Wprowadzenie do kodeksu postępowania cywilnego pojęcia nadużycia prawa procesowego.
• Nowelizacja wprowadza sankcje za nadużycie prawa procesowego.
Wprowadzenie do KPC pojęcia nadużycia prawa procesowego
W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano typowe, zdaniem projektodawcy sytuacje, w których dochodzi do
nadużycia przez stronę jej uprawnień procesowych:
1) wnoszenie jako pozwu pisma niezawierającego żądania rozpoznania sprawy sądowej,
2) wnoszenie pozwu oczywiście bezzasadnego,
3) wnoszenie szeregu wniosków o wyłączenie sędziego,
4) wnoszenie szeregu zażaleń w tym samym lub zbliżonym przedmiocie,
5) wnoszenie szeregu wniosków o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię wyroku
W obecnym systemie prawnym, brak jest przepisów dających sądowi środki prawne, które skutecznie będą
przeciwdziałać tego rodzaju zachowaniom. Ten brak stanowi, zdaniem projektodawcy, oczywistą wadę, wskutek
której sąd nie jest w stanie zapobiec sytuacji, gdy na wskutek działań jednej strony postępowania zostaje naruszone
prawo pozostałych stron do rozpoznania sprawy w rozsądnym czasie (casus łańcucha zażaleń i łańcucha wniosków
o wyłączenie sędziego), prawo do rzetelnego procesu (casus pozwu pozornego), prawo innych obywateli do
sprawnego działania wymiaru sprawiedliwości (casus pisma niebędącego pozwem).
Tym sytuacją ma zapobiec wprowadzenie w projektowanym art. 41 KPC klauzuli generalnej. W myśl art. 41 KPC
z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno
czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego).
Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy ocena, że dana czynność strony stanowi nadużycie uprawnienia
procesowego, winna opierać na ustaleniu celu, który strona chce osiągnąć, podejmując daną czynność, i na ocenie,
czy cel ten jest usprawiedliwiony w świetle procesowego przeznaczenia danej instytucji – czyli, innymi słowy, czy cel
działania strony in concreto jest zgodny z celem danej instytucji procesowej in abstracto. Oczywiście, zdaniem
projektodawcy, należy brać pod uwagę nie cel przez stronę deklarowany – przecież strona nigdy nie przyzna, że
zmierza do zwłoki czy do szykany – lecz rzeczywisty, o którym świadczy przewidywany wynik danej czynności
w okolicznościach danej sprawy, nie tylko prawnych, ale przede wszystkim faktycznych.
Nowelizacja wprowadza sankcje za nadużycie prawa procesowego
Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu ustawy procesowe skutki zastosowania klauzuli generalnej, w postaci
odpowiedniej sankcji, należy ograniczyć do sytuacji określonych w przepisach szczególnych. Istota sankcji wadliwej
czynności winna wynikać z charakteru danej sytuacji procesowej. W obecnym stanie wiedzy na ten temat nie sposób
bowiem wskazać jednolitej sankcji, która byłaby odpowiednia dla wszystkich możliwych do wyobrażenia przypadków
nadużycia prawa procesowego.
Sankcje za nadużycie prawa procesowego określone zostały w art. 2262 § 2 KPC. W myśl art. 2262 § 1 KPC ilekroć
zachowanie strony w świetle okoliczności sprawy wskazuje na nadużycie przez nią prawa procesowego, sąd poucza
ją o możliwości zastosowania wobec niej środków, o których mowa w § 2. Przepis § 2art. 2262 KPC stanowi
natomiast, że w przypadku gdy sąd stwierdzi nadużycie przez stronę prawa procesowego, może w orzeczeniu
kończącym postępowanie w sprawie:
1) stronę nadużywającą skazać na grzywnę;





2) niezależnie od wyniku sprawy, odpowiednio do spowodowanej tym nadużyciem prawa procesowego zwłoki w jej
rozpoznaniu, włożyć na stronę nadużywającą obowiązek zwrotu kosztów w części większej, niż wskazywałby wynik
sprawy, a nawet zwrotu kosztów w całości;
3) na wniosek strony przeciwnej:
a) przyznać od strony nadużywającej koszty procesu podwyższone odpowiednio do spowodowanego tym
nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy, nie więcej jednak niż dwukrotnie,
b) podwyższyć stopę odsetek zasądzonych od strony, której nadużycie spowodowało zwłokę w rozpoznaniu sprawy,
za czas odpowiadający tej zwłoce, z tym że stopa może zostać podwyższona nie więcej niż dwukrotnie; przepisów
o maksymalnej dopuszczalnej wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie nie stosuje się.
Ponieważ fakt nadużycia często da się ustalić dopiero na tle całokształtu okoliczności sprawy, sankcje można
stosować dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie. Sankcje te mogą być stosowane kumulatywnie.







Sankcje za nadużycie prawa procesowego określone zostały w art. 2262 § 2 KPC. Ponieważ fakt nadużycia często da się ustalić dopiero na tle całokształtu okoliczności sprawy, sankcje można stosować dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie. Sankcje te mogą być stosowane kumulatywnie.