Postępowanie w sprawie umorzenia zobowiązań pracownika
Pracownik będący obywatelem państwa członkowskiego podlega przepisom dotyczącym umorzenia zobowiązań. Sąd odrzucił wniosek o umorzenie zobowiązań ze względu na brak jurysdykcji sądów duńskich. Trybunał wskazał, że ograniczenia swobody przepływu pracowników są zakazane na mocy art. 45 TFUE.
Tematyka: umorzenie zobowiązań, pracownik, swoboda przemieszczania się, ograniczenia, art. 45 TFUE
Pracownik będący obywatelem państwa członkowskiego podlega przepisom dotyczącym umorzenia zobowiązań. Sąd odrzucił wniosek o umorzenie zobowiązań ze względu na brak jurysdykcji sądów duńskich. Trybunał wskazał, że ograniczenia swobody przepływu pracowników są zakazane na mocy art. 45 TFUE.
Pracownik będący obywatelem państwa członkowskiego, który mieszka w innym państwie członkowskim, podlega przepisom państwa pochodzenia dotyczącym umorzenia zobowiązań. Stan faktyczny A jest obywatelem duńskim zamieszkałym w Szwecji, który pracuje w Danii, gdzie podlega również nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu zgodnie z przepisami duńskimi. A złożył do duńskiego sądu wniosek o umorzenie zobowiązań. Wniosek dotyczył długów powstałych od 1999 r. w stosunkach z duńskimi wierzycielami, z których jeden był osobą prawną prawa publicznego, a pozostałe osobami fizycznymi. Sąd odrzucił wniosek ze względu na brak jurysdykcji sądów duńskich do rozpoznania kwestii postępowania w sprawie umorzenia zobowiązań wszczętego przez A, który w rozumieniu prawa duńskiego nie prowadzi działalności gospodarczej w Danii oraz nie ma tam miejsca zamieszkania. Pytania prejudycjalne - Czy wykładni art. 45 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie regulacji krajowej państwa członkowskiego taka jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, która uzależnia uzyskanie decyzji o umorzeniu zobowiązań od spełnienia wymogu zamieszkiwania przez dłużnika lub jego pobytu w tym państwie członkowskim (dalej jako: wymóg zamieszkania)? - Czy wykładni art. 45 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że wymaga on od sądu krajowego odstąpienia od stosowania wymogu zamieszkania przewidzianego w regulacji krajowej, takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, niezależnie od tego, czy postępowanie w sprawie umorzenia zobowiązań, również przewidziane w tym przepisie, potencjalnie prowadzi do zagrożenia wierzytelnościom posiadanym przez jednostki na mocy tego przepisu? Stanowisko TS Ograniczenie swobody przepływu pracowników Trybunał wskazał, że ogół postanowień TFUE dotyczących swobody przepływu osób służy ułatwieniu obywatelom państw członkowskich wykonywania wszelkiego rodzaju działalności zawodowej na obszarze Unii oraz stoi na przeszkodzie działaniom, które mogłyby stawiać ich w niekorzystnej sytuacji, gdyby zamierzali wykonywać działalność gospodarczą na obszarze innego państwa członkowskiego (wyrok Radziejewski, C-461/11, pkt 29). Zatem przepisy krajowe zabraniające pracownikom będącym obywatelami państwa członkowskiego opuszczenia ich państwa pochodzenia w celu skorzystania ze swobody przemieszczania się lub przepisy krajowe zniechęcające ich do tego stanowią ograniczenie tej swobody, nawet jeżeli są stosowane niezależnie od obywatelstwa zainteresowanych pracowników (wyrok Radziejewski, pkt 30). W ocenie TS przepisy krajowe, takie jak będące przedmiotem postępowania głównego, uzależniające uzyskanie decyzji o umorzeniu zobowiązań od spełnienia wymogu zamieszkania, mogą zniechęcać niewypłacalnego pracownika do skorzystania z przysługującego mu prawa do swobodnego przepływu (wyrok Radziejewski, pkt 31). W rezultacie TS uznał, że te przepisy stanowią ograniczenie swobody przepływu pracowników, zakazane co do zasady na mocy art. 45 TFUE, w zakresie, w jakim uzależniają złożenie wniosku o umorzenie zobowiązań od spełnienia wymogu zamieszkania. Ograniczenie takie można dopuścić jedynie wtedy, gdy służy ono zasługującemu na ochronę i zgodnemu z Traktatem celowi oraz jest uzasadnione nadrzędnymi względami interesu ogólnego. W takim przypadku konieczne jest także, aby jego stosowanie było adekwatne (odpowiednie) dla zapewnienia realizacji rozpatrywanego celu i nie wykraczało poza to, co jest niezbędne do jego osiągnięcia (wyrok Jacob i Lennertz, C-174/18, pkt 44). Trybunał wskazał, że państwo członkowskie ma prawo kontrolować sytuację finansową i osobistą dłużnika przed wydaniem na jego korzyść decyzji prowadzącej do umorzenia wszystkich lub części jego zobowiązań (wyrok Radziejewski, pkt 46). Ten zasługujący na ochronę cel może oznaczać, że sąd krajowy rozpatrujący taki wniosek dokonuje oceny na podstawie uprzednio ustalonych kryteriów, opracowanych w świetle okoliczności panujących w państwie członkowskim miejsca złożenia danego wniosku. Jednakże jeżeli środkiem do osiągnięcia tego celu jest ustalenie rozpatrywanego wymogu zamieszkania wyłącznie w dniu złożenia wniosku o umorzenie zobowiązań, to zdaniem TS, taki wymóg nie może zostać uznany za adekwatny (odpowiedni) dla zagwarantowania osiągnięcia tego celu (wyrok Radziejewski, pkt 47). Zgodnie z orzecznictwem TS ustawodawstwo krajowe jest właściwe do zapewnienia realizacji wytyczonego celu, tylko jeśli odzwierciedla ono rzeczywiste dążenie do jego osiągnięcia w sposób spójny i systematyczny (wyroki: Hartlauer, C-169/07, pkt 55; Grupo Itevelesa i in., C-168/14, pkt 76). Zdaniem TS w rozpatrywanej sprawie, w której ocena dokonywana przez właściwy sąd krajowy opiera się na kryteriach uwzględniających sytuację społeczną i finansową dłużnika oraz jego rodziny nie tylko w chwili złożenia wniosku o umorzenie zobowiązań, lecz również na późniejszym etapie, do czasu wydania orzeczenia przez ten sąd, spójne podejście oznaczałoby obowiązkowe odrzucenie wniosku o korektę długu w przypadku przeniesienia miejsca zamieszkania wnioskodawcy z Danii do innego państwa członkowskiego w trakcie postępowania, zanim właściwy sąd ostatecznie rozpatrzy ten wniosek. Trybunał stwierdził, że z akt niniejszej sprawy wynika – z zastrzeżeniem dokonania przez sąd odsyłający odpowiednich ustaleń – że przeniesienie miejsca zamieszkania dłużnika z Danii do innego państwa członkowskiego w trakcie postępowania w sprawie umorzenia zobowiązań lub po jego zakończeniu nie powoduje natychmiastowego pozbawienia tego dłużnika prawa do skorzystania ze środka w postaci umorzenia zobowiązań. Trybunał wskazał również, że te przepisy przewidują uchylenie postanowienia o umorzeniu zobowiązań jedynie w przypadku, gdy dłużnik działał w sposób oszukańczy lub w sposób ciężki uchybił zobowiązaniom nałożonym na niego w tym postanowieniu, a nie w przypadku, gdy jedynie przeniósł swoje miejsce zamieszkania za granicę. Trybunał wskazał, że rozpatrywane przepisy przewidują, że osoba prowadząca w rozumieniu prawa duńskiego działalność gospodarczą na terytorium duńskim może złożyć wniosek o umorzenie zobowiązań do sądu upadłościowego właściwym miejscowo dla prowadzenia tej działalności również bez spełnienia wymogu zamieszkania. W tych okolicznościach TS stwierdził, że wymóg zamieszkania w Danii ustanowiony w przepisach rozpatrywanych w postępowaniu głównym nie może jako taki zostać uznany za spójną i systematyczną realizację celu, jakim jest kontrola przez państwo członkowskie sytuacji finansowej i osobistej dłużnika przed wydaniem na jego korzyść decyzji prowadzącej do umorzenia wszystkich lub części jego zobowiązań. Zdaniem TS uzależnienie umorzenia zobowiązań od przekazania przez dłużnika, mającego miejsce zamieszkania w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie złożenia wniosku o umorzenie zobowiązań, wiarygodnych informacji dotyczących jego sytuacji społecznej i finansowej oraz sytuacji finansowej jego rodziny, a także sytuacji społecznej w państwie miejsca zamieszkania, stanowiłoby, gdyby informacje te były wymagane przez sąd krajowy, środek mniej restrykcyjny niż bezwzględny zakaz składania takiego wniosku. Trybunał stwierdził, że – jak potwierdził duński rząd na rozprawie – duńskie przepisy prawne przewidują, iż sąd może odmówić wydania postanowienia o umorzeniu zobowiązań, jeżeli uzna, iż sytuacja społeczno-finansowa dłużnika nie może być określona z wystarczającą dokładnością, co mogłoby wystąpić w przypadku przeniesienia miejsca zamieszkania tego dłużnika z Danii do innego państwa członkowskiego. W ocenie TS ustanowienie wymogu zamieszkania, takiego jak przewidziany w przepisach rozpatrywanych w postępowaniu głównym, wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia ww. celu. Bezpośrednia skuteczność Trybunał podkreślił, że art. 45 TFUE nadaje jednostkom prawa, na które mogą się one powołać przed sądami i które sądy krajowe mają obowiązek chronić (wyrok ITC, C-208/05, pkt 67). Zgodnie z zasadą pierwszeństwa w przypadku niemożności dokonania wykładni uregulowania krajowego w sposób zgodny z wymogami określonymi w unijnym prawie każdy sąd krajowy orzekający w ramach swoich kompetencji, jako organ państwa członkowskiego, jest zobowiązany odstąpić od stosowania przepisu prawa krajowego sprzecznego z bezpośrednio skutecznym unijnym przepisem w ramach zawisłego przed tym sądem sporu (wyrok Popławski, C-573/17, pkt 58, 61). Reasumując TS orzekł, że wykładni art. 45 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie normie jurysdykcyjnej przewidzianej w przepisach państwa członkowskiego, takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, która uzależnia uzyskanie decyzji o umorzeniu zobowiązań od spełnienia wymogu zamieszkiwania przez dłużnika lub jego pobytu w tym państwie członkowskim. Ponadto, wykładni art. 45 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że wymaga on od sądu krajowego odstąpienia od stosowania wymogu zamieszkania przewidzianego przez krajową normę jurysdykcyjną, taką jak norma rozpatrywana w postępowaniu głównym, niezależnie od tego, czy postępowanie w sprawie umorzenia zobowiązań, również przewidziane w tym przepisie, potencjalnie prowadzi do zagrożenia wierzytelnościom posiadanym przez jednostki na mocy tego przepisu. Trybunał odniósł się do wielokrotnie rozstrzyganej przez niego kwestii ograniczeń swobody przemieszczania się pracowników. W uzasadnieniu TS dokonał szczegółowej analizy warunków, w których krajowe środki ograniczające tę podstawową swobodę są jednak zgodne z prawem UE. Warto zwrócić uwagę, że rozpatrywana przez TS sprawa nie odnosi się do rozporządzenia Nr 2015/848 ponieważ jego przepisy stosują się jedynie do postępowań upadłościowych, które zostały wszczęte od dnia 26.6.2017 r., czyli już po złożeniu przez A wniosku o umorzenie zobowiązań. Wyrok TS z 11.7.2019 r., A, C-716/17
Trybunał stwierdził, że przepisy uzależniające umorzenie zobowiązań od zamieszkiwania w danym państwie stanowią ograniczenie swobody przepływu pracowników. Konieczne jest, aby takie ograniczenia były uzasadnione i adekwatne do celu oraz nie wykraczały poza konieczne środki.