Skarga na orzeczenie referendarza sądowego w noweli KPC

Ustawa o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego wprowadziła liczne zmiany dotyczące postępowania zażaleniowego i katalogu rozstrzygnięć, poszerzając uprawnienia referendarzy sądowych oraz katalog orzeczeń podlegających skardze. Nowelizacja objęła również postępowanie nieprocesowe, umożliwiając składanie skargi na orzeczenie referendarza w sytuacjach odpowiadających zażaleniom lub apelacji.

Tematyka: Skarga na orzeczenie referendarza, postępowanie zażaleniowe, Kodeks postępowania cywilnego, referendarz sądowy, skarga, postępowanie nieprocesowe

Ustawa o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk 3137),
podpisana przez Prezydenta 24.7.2019 r., wprowadziła do Kodeksu postępowania cywilnego liczne zmiany
dotyczące postępowania zażaleniowego i katalogu rozstrzygnięć, od których służy zażalenie. Pociągnęło to
za sobą konieczność poszerzenia uprawnień referendarzy sądowych, a co za tym idzie, poszerzeniu uległ
także katalog orzeczeń referendarzy, od których służy skarga.
• Skargę na orzeczenie referendarza będzie można złożyć w tych przypadkach, w których na postanowienie
sądu służyłoby zażalenie (art. 39822 § 1 KPC).
• W postępowaniach nieprocesowych skarga przysługiwała będzie także w tych przypadkach, w których na
postanowienie sądu służyłaby apelacja (art. 5181 § 11 KPC).
Poszerzenie katalogu orzeczeń referendarzy sądowych, od których przysługuje zażalenie
Wspomniana na wstępie, obszerna nowelizacja KPC objęła m.in. zmiany przepisów dotyczących postępowania
zażaleniowego, a w szczególności katalogu rozstrzygnięć, od których stronom przysługuje zażalenie. Spowodowało
to również zmiany w katalogu orzeczeń wydawanych przez referendarzy sądowych, na które przysługuje zażalenie.
Ustawodawca uznał w związku z powyższym, że „skoro referendarz w tych sprawach działa loco sądu i jego
czynności mają walor czynności sądowych” to uzasadnione będzie dopuszczenie składanie przez strony skargi
na orzeczenia referendarza, w sytuacjach, w których na postanowienie sądu służyłoby zażalenie (art. 39822 § 1
KPC).
W postępowaniu nieprocesowym natomiast ustawodawca przewidział, że złożenie skargi na orzeczenie
referendarza możliwe będzie w niektórych sytuacjach, w których referendarze wydają postanowienia kończące
postępowanie podlegające zaskarżeniu apelacją lub wówczas, gdy na postanowienie sądu służyłaby apelacja (art.
5181 § 11 KPC).
Zasady postępowania ze skargą na orzeczenie referendarza sądowego
Do postępowania ze skargą na orzeczenie referendarza sądowego zastosowanie mają przepisy o zażaleniu (art.
39824 KPC). Ponadto, w art. 39822 KPC, ustawodawca określił dodatkowe, szczegółowe zasady właściwie dla
postępowania z tego typu skargami. Przewidują one m.in., że skargę strony powinny wnieść do sądu, w którym
referendarz sądowy wydał zaskarżone orzeczenie. Skarga powinna być wniesiona do sądu w terminie tygodnia od
dnia jego doręczenia. W sytuacji, gdy zażądano uzasadnienia tego orzeczenia, termin biegnie od dnia jego
doręczenia z uzasadnieniem. Zaskarżone orzeczenie referendarza traci moc z chwilą złożenia skargi. Jeżeli skarga
okaże się oczywiście zasadna, referendarz, który wydał zaskarżone orzeczenie, ma możliwość przychylenia się do
niej i wydania ponownego rozstrzygnięcia. Po utracie mocy orzeczenia referendarza sąd rozpoznaje sprawę jako sąd
I instancji. Jeżeli zaskarżenie postanowienia albo zarządzenia do sądu wyższego szczebla nie jest możliwe ze
względu na brak takiego sądu, środek zaskarżenia od orzeczenia sądu rozpoznaje ten sam sąd w innym składzie.
W sytuacji, gdy natomiast referendarz uzna, że skarga podlega odrzuceniu, przedstawia sprawę sądowi.
W przypadku uznania, że brak jest podstaw do odrzucenia skargi, sąd może od razu rozpoznać sprawę, o ile stan
sprawy na to pozwala.
Skarga od ponownego orzeczenia referendarza
W związku z tym, że powyżej opisany tryb postępowania ze skargą na orzeczenie referendarza, w którym on sam
może przychylić się do skargi na własne orzeczenie, może prowadzić do nadużyć, ustawodawca przewidział
zapobiegające temu rozwiązanie. Skargi na ponowne orzeczenie referendarza podlegać będą rozpatrzeniu na
ogólnych zasadach, a w sytuacji, gdy strona zaskarży to ponowne orzeczenie, ustawodawca nie przewidział już
kolejnej możliwości rozstrzygnięcia go przez referendarza. Skargę będzie rozpoznawał sąd (art. 398 22 § 4 KPC).
Odrzucenie skargi
Ustawodawca przewidział także sytuację, w której mogłoby dochodzić do nadużywania przez referendarzy instytucji
odrzucenia skargi. W związku z tym przewidział, art. 39822 § 6 KPC, że jeżeli referendarz sądowy uzna, że skarga
podlega odrzuceniu przedstawia sprawę sądowi. W przypadku uznania, że brak jest podstaw do odrzucenia skargi,
sąd może od razu rozpoznać sprawę, o ile stan sprawy na to pozwala.
Wyjątki od ogólnego trybu postępowania ze skargą na orzeczenie referendarza

W wyjątkowych sytuacjach, wniesienie skargi na postanowienie referendarza nie prowadzi do utraty mocy wydanego
przez niego postanowienia. Wyjątki te dotyczą sytuacji, gdy, po pierwsze, referendarz wydaje postanowienie
w przedmiocie kosztów sądowych lub kosztów procesu oraz odmowy ustanowienia pełnomocnika z urzędu (art. 39823
KPC), po drugie, gdy wydaje on postanowienie w postępowaniu egzekucyjnym (art. 7673a KPC). W tych sytuacjach
referendarz może bezpośrednio zastosować art. 395 § 2 KPC, a sąd rozpoznający skargę orzeka jako sąd drugiej
instancji. Oznacza to, że jeżeli zażalenie zarzuca nieważność postępowania lub jest oczywiście uzasadnione, sąd,
który wydał zaskarżone postanowienie, może na posiedzeniu niejawnym, nie przesyłając akt sądowi drugiej instancji,
uchylić zaskarżone postanowienie i w miarę potrzeby sprawę rozpoznać na nowo. Od ponownie wydanego
postanowienia przysługują środki odwoławcze na zasadach ogólnych.
Zasady rozpoznawania zażaleń na postanowienia wydawane przez te sądy apelacyjne w następstwie
zaskarżenia orzeczeń referendarzy
Omawiana nowelizacja KPC porządkuje też kwestie rozpoznawania zażaleń na postanowienia wydawane przez sądy
apelacyjne w następstwie zaskarżenia orzeczeń referendarzy. Sytuacja jest o tyle szczególna, że nad sądem
apelacyjnym nie ma sądu wyższego szczebla, do którego można by było wnieść stosowne zażalenie.
Ustawodawca skorzystał w tej sytuacji z instytucji instancji poziomej i wskazał, że w sytuacji, gdy „zaskarżenie
postanowienia do sądu wyższego szczebla nie jest możliwe ze względu na brak takiego sądu, środek zaskarżenia od
orzeczenia sądu rozpoznaje ten sam sąd w innym składzie (proj. art. 39822 § 5 KPC)”.

Postępowanie ze skargą na orzeczenie referendarza sądowego podlega przepisom o zażaleniu. Skarga powinna być wniesiona do sądu w terminie tygodnia od doręczenia orzeczenia. Referendarz ma możliwość przychylenia się do skargi i wydania ponownego rozstrzygnięcia. Skargi na ponowne orzeczenie referendarza rozpatrywane są przez sąd. Istnieją wyjątki od ogólnego trybu postępowania ze skargą na orzeczenie referendarza.