Jurysdykcja wyłączna a powództwo w sprawie zakwestionowania podziału kwoty uzyskanej z licytacji sądowej nieruchomości

Powództwo w sprawie zakwestionowania podziału kwoty uzyskanej z licytacji sądowej nieruchomości ma na celu stwierdzenie wygaśnięcia wierzytelności w drodze potrącenia z wzajemną wierzytelnością dłużnika oraz bezskuteczności zabezpieczenia rzeczowego zapewniającego wykonanie tej wierzytelności, nie jest objęte jurysdykcją wyłączną. Sprawa dotyczy konkubinatu E. i C., zakupu domu w Austrii, powództwa o odszkodowanie, przymusowej sprzedaży nieruchomości, skargi pauliańskiej i sprzeciwu wobec podziału.

Tematyka: jurysdykcja wyłączna, powództwo, licytacja sądowa, nieruchomość, wygaśnięcie wierzytelności, potrącenie, zabezpieczenie rzeczowe, konkubinat, odszkodowanie, przymusowa sprzedaż, skarga pauliańska, Trybunał Sprawiedliwości, rozporządzenie Nr 1215/2012

Powództwo w sprawie zakwestionowania podziału kwoty uzyskanej z licytacji sądowej nieruchomości
mające na celu stwierdzenie wygaśnięcia wierzytelności w drodze potrącenia z wzajemną wierzytelnością
dłużnika oraz bezskuteczności zabezpieczenia rzeczowego zapewniającego wykonanie tej wierzytelności, nie
jest objęte jurysdykcją wyłączną.
Stan faktyczny
Mieszkający w Rzymie E. i C. żyli w konkubinacie do 2014 r. W 2010 r. nabyli dom w Villach (Austria). W księgach
wieczystych jedynie C. została wpisana jako właściciel. Następnie w kilku spółkach (daje jako: N.R.) zamówione
zostały prace remontowe tego budynku. Ponieważ wynagrodzenie za wykonanie tych prac nie zostało w całości
uiszczone, N.R. wytoczyli powództwo o odszkodowanie przeciwko C. Pierwszy wyrok, wydany na korzyść N.R. na
początku 2014 r., w następstwie wytoczenia powództwa o odszkodowanie stał się wykonalny dopiero po wpisaniu
zabezpieczenia rzeczowego na rzecz B., tak że zabezpieczenia dla N.R. ustanowione na nieruchomości C.
wynikające z wykonania tego wyroku znajdowały się na dalszej pozycji. Następnie B. złożył w sądzie w Villach
wniosek o przeprowadzenie przymusowej sprzedaży odnośnej nieruchomości. Z zawartej w księdze wieczystej
kolejności wierzycieli wynika, że cena 280 000 EUR, na którą została wyceniona ta nieruchomość przypadała prawie
w całości B. na podstawie zabezpieczenia rzeczowego wpisanego w tej księdze na jego korzyść. W celu uniknięcia
takiego podziału kwoty uzyskanej z licytacji sądowej N.R. złożyli w sądzie w Klagenfurcie (Austria) skargę pauliańską
przeciwko B. i C. Postanowieniem, które stało się prawomocne w lipcu 2017 r., ten sąd, stwierdzając brak swojej
jurysdykcji ze względu na znajdujące się poza terytorium Austrii miejsce zamieszkania B. i C., odrzucił tę skargę.
Ponadto w trakcie rozprawy N.R. wnieśli, na podstawie § 213 austriackiego kodeksu procedur egzekucyjnych (dalej
jako: EO), sprzeciw wobec podziału w odniesieniu do B. Po wniesieniu tego sprzeciwu N.R. wytoczyli przed sądem
w Villach, na podstawie EO, powództwo w sprawie zakwestionowania podziału. W celu uzasadnienia jurysdykcji tego
sądu N.R. powołali się na art. 24 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012
z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych
i handlowych (Dz. Urz. L Nr 351 z 2012 r., s. 1).
Pytania prejudycjalne
Czy art. 24 pkt 1 i 5 rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że wniesione przez wierzyciela
powództwo w sprawie zakwestionowania podziału kwoty uzyskanej z licytacji sądowej nieruchomości, zmierzające do
stwierdzenia wygaśnięcia wierzytelności w drodze potrącenia z wzajemną wierzytelnością dłużnika, oraz
bezskuteczności zabezpieczenia rzeczowego zapewniającego wykonanie tej ostatniej wierzytelności, jest objęte
jurysdykcją wyłączną sądów państwa członkowskiego, w którym położona jest odnośna nieruchomość, lub sądów
miejsca przymusowego wykonania orzeczenia?
Stanowisko TS
Jurysdykcja sądów państwa, w którym nieruchomość jest położona
W odniesieniu do przewidzianej w art. 24 pkt 1 rozporządzenia Nr 1215/2012 jurysdykcji sądów państwa, w którym
nieruchomość jest położona, Trybunał przypomniał, że nie obejmuje ona wszystkich spraw, które dotyczą praw
rzeczowych na nieruchomości, lecz tylko te spośród nich, które należą do zakresu zastosowania rozporządzenia
Nr 1215/2012 i zaliczają się do spraw, które jednocześnie zmierzają z jednej strony do określenia granic lub
składu nieruchomości, własności, posiadania lub istnienia innych praw rzeczowych na nieruchomości,
a z drugiej strony do zapewnienia osobom, którym te prawa przysługują, ochrony związanych z nimi
uprawnień (wyrok Weber, C ‑ 438/12, pkt 42). Dlatego też dla ustalenia jurysdykcji sądu państwa członkowskiego,
w którym nieruchomość jest położona, nie wystarcza okoliczność, że powództwo ma związek z prawem rzeczowym
na nieruchomości lub z nieruchomością. W ocenie TS powództwo powinno raczej opierać się na prawie rzeczowym,
a nie na prawie obligacyjnym (wyrok Schmidt, C ‑ 417/15, pkt 34).
W odniesieniu do podstawy sprzeciwu zmierzającej do zakwestionowania wygaśnięcia wierzytelności B. w drodze
potrącenia TS stwierdził, że za pomocą takiego żądania N.R. zmierzają w istocie do zakwestionowania istnienia
wierzytelności, która została wobec nich podniesiona przy dokonywaniu podziału ceny uzyskanej z licytacji sądowej.
Tymczasem chociaż istnienie wierzytelności służyło jako podstawa do ustanowienia zabezpieczenia rzeczowego
i późniejszej egzekucji, to jednak to żądanie dokonania potrącenia nie opiera się na prawie rzeczowym. Kwestia, czy
wierzytelność B. względem jego dłużnika wygasła w drodze potrącenia, nie jest zatem związana ze względami

pozwalającymi na przyznanie wyłącznej jurysdykcji sądom miejsca, w którym nieruchomość jest położona,
a mianowicie koniecznością przeprowadzenia weryfikacji, dochodzeń i ekspertyz na miejscu (wyrok Komu i in., C
‑ 605/14, pkt 31).
Odnosząc się do podstawy sprzeciwu, za pomocą której N.R. kwestionują zasadność aktu notarialnego
sporządzonego w 13.6.2014 r. dla B. i C. w przedmiocie uznania długu, który to akt posłużył jako podstawa egzekucji,
oraz żądają stwierdzenia bezskuteczności tego aktu względem nich, TS uznał, że badanie takiej argumentacji nie
wymaga oceny faktów lub stosowania zasad i praktyk locus rei sitae, mogących uzasadniać jurysdykcję sądu
państwa członkowskiego, w którym położona jest nieruchomość. Otóż taka podstawa sprzeciwu, którą sąd odsyłający
zrównał ze skargą pauliańską, opiera się na wierzytelności, a więc prawie osobistym przysługującym wierzycielowi
wobec jego dłużnika, i ma na celu utrzymanie gwarancji zaspokojenia wierzyciela, jaką dla wierzyciela stanowi
majątek dłużnika (wyrok Feniks, C ‑ 337/17, pkt 40). W konsekwencji TS uznał, że badanie kwestii, czy przesłanki
tego rodzaju powództwa zostały spełnione, nie zakłada dokonania weryfikacji ściśle związanej z miejscem położenia
nieruchomości, która uzasadniałaby wyłączną jurysdykcję sądów państwa członkowskiego, w którym ta
nieruchomość jest położona.
Jurysdykcja sądów państwa, na którego terytorium powinno nastąpić lub nastąpiło wykonanie orzeczeń
Zgodnie z art. 24 pkt 5 rozporządzenia Nr 1215/2012 w postępowaniach, których przedmiotem jest wykonanie
orzeczeń, jurysdykcję mają jedynie – niezależnie od miejsca stron – sądy państwa członkowskiego, na którego
terytorium wykonanie powinno nastąpić lub nastąpiło. Na podstawie orzecznictwa TS zakresem stosowania art. 24
pkt 5 rozporządzenia Nr 1215/2012 objęte są powództwa, które służą rozstrzygnięciu sporów dotyczących
użycia środków przymusu, ograniczenia lub zajęcia rzeczy ruchomych bądź nieruchomości w celu
zapewnienia skutecznego wykonania orzeczeń i dokumentów (wyrok Reichert i Kockler, C ‑ 261/90, pkt 28).
Odnosząc się do podniesionej przez N.R. podstawy sprzeciwu zmierzającej do stwierdzenia, że wierzytelność B
wygasła w drodze potrącenia, TS stwierdził, że badanie zasadności takiego żądania odbiega od kwestii dotyczących
przymusowego wykonania jako takiego. Tymczasem, jak wynika z orzecznictwa TS strona nie może powoływać się
na jurysdykcję, którą przepis ten przyznaje sądom miejsca wykonania orzeczenia, w celu wniesienia sprawy do tych
sądów, w drodze wyjątku, w przedmiocie sporu podlegającego sądom innego państwa członkowskiego (wyrok
AS‑ Autoteile Service, 220/84, pkt 17).
Analizując podstawę sprzeciwu zrównanego przez sąd odsyłający ze skargą pauliańską, TS wskazał, że za pomocą
tej podstawy sprzeciwu N.R. nie kwestionują, samych w sobie, czynów organów odpowiedzialnych za egzekucję, co
oznacza, że powództwo takie nie wykazuje stopnia bliskości, jaki jest wymagany, aby uzasadnić
zastosowanie zasady wyłącznej jurysdykcji przewidzianej w art. 24 pkt 5 rozporządzenia Nr 1215/2012.
Jurysdykcja sądów państwa miejsca wykonania danego zobowiązania
Zgodnie z art. 7 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Nr 1215/2012 w sprawach dotyczących umowy osoba, która ma miejsce
zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może zostać pozwana w innym państwie członkowskim przed
sądy miejsca wykonania danego zobowiązania. Z orzecznictwa TS wynika, że skarga pauliańska, jeżeli jest
wytoczona w oparciu o wierzytelność wynikającą ze zobowiązań podjętych poprzez zawarcie umowy, jest objęta
zakresem pojęcia „spraw dotyczących umowy” w rozumieniu art. 7 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Nr 1215/2012 (wyrok
Feniks, pkt 44). Trybunał stwierdził, że „miejscem wykonania danego zobowiązania” w niniejszej sprawie jest –
zgodnie z przepisem art. 7 pkt 1 lit. b) tego rozporządzenia – miejsce w państwie członkowskim, w którym zgodnie
z tymi umowami te prace remontowe zostały wykonane, tj. Austria.
Reasumując TS orzekł, że art. 24 pkt 1 i 5 rozporządzenia Nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że
wytoczone przez wierzyciela powództwo w sprawie zakwestionowania podziału kwoty uzyskanej z licytacji
sądowej nieruchomości, zmierzające do stwierdzenia, po pierwsze, wygaśnięcia wierzytelności w drodze
potrącenia z wzajemną wierzytelnością dłużnika, oraz po drugie, bezskuteczności zabezpieczenia
rzeczowego zapewniającego wykonanie tej wierzytelności, nie jest objęte jurysdykcją wyłączną sądów
państwa członkowskiego, w którym położona jest odnośna nieruchomość, ani sądów miejsca
przymusowego wykonania orzeczenia.
Rozpatrując pytanie prejudycjalne TS przede wszystkim podkreślił, że przepisy rozporządzenia Nr 1215/2012
dotyczące jurysdykcji wyłącznej, jako wyjątki, powinny być interpretowane ściśle. Dlatego jurysdykcji sądów państwa,
w którym nieruchomość jest położona podlegają tylko sprawy należące do zakresu zastosowania rozporządzenia Nr
1215/2012 oraz jednocześnie zmierzające z jednej strony do określenia granic lub składu nieruchomości, własności,
posiadania lub istnienia innych praw rzeczowych na nieruchomości, a z drugiej strony do zapewnienia osobom,
którym te prawa przysługują, ochrony związanych z nimi uprawnień. Również jurysdykcją sądów państwa, na którego
terytorium powinno nastąpić lub nastąpiło wykonanie orzeczeń objęte są wyłącznie powództwa, które służą
rozstrzygnięciu sporów dotyczących użycia środków przymusu, ograniczenia lub zajęcia rzeczy ruchomych bądź
nieruchomości w celu zapewnienia skutecznego wykonania orzeczeń i dokumentów.

Wyrok TS z 10.7.2019 r., Reitbauer i in., C-722/17

Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że wytoczone przez wierzyciela powództwo nie podlega jurysdykcji wyłącznej sądów państwa członkowskiego, gdzie znajduje się nieruchomość, ani sądów miejsca przymusowego wykonania orzeczenia. Rozpatrując pytanie prejudycjalne, TS podkreślił, że przepisy dotyczące jurysdykcji wyłącznej powinny być interpretowane ściśle. Wyrok TS z 10.7.2019 r., Reitbauer i in., C-722/17.