Nowe uprawnienia sądu w zakresie komunikacji ze stronami
Omówienie nowych norm dotyczących komunikacji sądu ze stronami w kontekście ułatwienia procesu cywilnego oraz zakończenia większej ilości sporów ugodą. Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadza obowiązek uprzedzania stron o podstawie prawnej oraz pouczeń dla stron. Wprowadzone zmiany mają na celu standaryzację pouczeń, dostosowanie komunikacji do osób bez wykształcenia prawniczego oraz tłumaczenie wzorów pouczeń na języki obce.
Tematyka: nowe uprawnienia sądu, komunikacja sądu ze stronami, Kodeks postępowania cywilnego, pouczenia dla stron, wskazówki sędziego, uprzedzenie o podstawie prawnej, wyłączenie sędziego, proces cywilny, ułatwienia w procesie cywilnym, polubowne załatwienie sporów
Omówienie nowych norm dotyczących komunikacji sądu ze stronami w kontekście ułatwienia procesu cywilnego oraz zakończenia większej ilości sporów ugodą. Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadza obowiązek uprzedzania stron o podstawie prawnej oraz pouczeń dla stron. Wprowadzone zmiany mają na celu standaryzację pouczeń, dostosowanie komunikacji do osób bez wykształcenia prawniczego oraz tłumaczenie wzorów pouczeń na języki obce.
W niniejszym artykule omówiono nowe normy przyjęte w rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk 3137), skierowanym 5.7.2019 r. do podpisu Prezydenta, w zakresie komunikacji sądu ze stronami. Praktyka sądowa pokazuje, że należy dążyć do ułatwienia procesu cywilnego, zwłaszcza stronom nieposiadającym wykształcenia prawniczego, zaś sędziom dać instrument umożliwiający zakończenie większej ilości sporów ugodą. • Nowelizacja ustawy z 17.11.1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1360, ze zm., dalej jako KPC) wprowadza obowiązek uprzedzania strony o podstawie prawnej (art. 20514 KPC). • Wprowadzenie pouczeń dla stron o prawdopodobnym wyniku sprawy w świetle zgłaszanych w postępowaniu twierdzeń oraz dowodów przez sędziego (art. 2015 13 KPC). Pouczenia dla stron Na komunikację sądu ze stronami składają się cztery podstawowe punkty, mianowicie: pouczenia dla stron, wskazówki sędziego dla nich, jak również uprzedzenie o podstawie prawnej i zapewnienie o bezstronności uzasadniającej ewentualne wyłączenie sędziego od rozpoznania sprawy. Omówienie komunikacji sądu ze stronami sądu należy zacząć od pouczeń dla stron. Nowelizacja polega przede wszystkim na ustandaryzowaniu pouczeń, które udzielane są stronom w toku postępowania sądowego na piśmie. Projektodawcy postawili na przekaz jasny dla stron działających bez fachowych pełnomocników procesowych. Dlatego też w art. 5 KPC dodano § 2 i 3. Zgodnie z nimi minister sprawiedliwości obowiązany będzie określić w drodze rozporządzenia wzory pouczeń. W § 2 zaznaczono komunikatywność przekazu. Pouczenia redagowane będą w sposób jasny dla osób nieposiadających wykształcenia prawniczego. Jak czytamy w uzasadnieniu, redagowane będą z jednostkami naukowymi zajmującymi się dostosowaniem języka prawniczego do aparatu pojęciowego przeciętnego Polaka. W § 3 zaznaczono, że wzory pouczeń, których udzielania na piśmie wymaga KPC, zostaną przetłumaczone na języki obce wykorzystywane najczęściej w obrocie z zagranicą. Wzory te opublikowane zostaną na stronie internetowej ministerstwa sprawiedliwości. Wskazówki sędziego dla stron postępowania cywilnego Ustawodawca postanowił w nowelizacji KPC zawrzeć bardziej szczegółowe wytyczne dotyczące zakresu wskazówek, jakich sędzia może udzielać stronom postępowania cywilnego. Wyszedł tym samym naprzeciw oczekiwaniom społecznym związanym z poprawą wzajemnej komunikacji między stronami a sądem. Ponadto poszerzenie możliwości komunikacji między sądem a stronami ma walory praktyczne. Zdaniem ustawodawcy, „wyraźne artykułowanie wzajemnych oczekiwań powinno doprowadzić do sprawniejszego rozstrzygnięcia sporu, a tym samym, w skali globalnej, do poprawy funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości”. Warto zaznaczyć, że sędziowie zyskają nowe uprawnienie polegające na pouczaniu stron o prawdopodobnym wyniku sprawy w świetle zgłaszanych twierdzeń oraz dowodów. Zmiana ta wprowadzona zostanie art. 20513 KPC, zgodnie z którym w miarę potrzeby na posiedzeniu przewodniczący może pouczyć strony o prawdopodobnym wyniku sprawy w świetle zgłoszonych do tej chwili twierdzeń i dowodów. Podkreślenia wymaga fakt, że pouczenie o prawdopodobnym wyniku sprawy nie przesądza o jej ostatecznym rozstrzygnięciu. Wątpliwości mogą się w tym przypadku pojawić co do bezstronności sędziego. Jak zapewniają projektodawcy, nie będzie to świadczyć o bezstronności, o której mowa w zdaniu poprzednim, gdyż ma na celu ewentualną modyfikację twierdzeń oraz żądań pisma procesowego. Wywnioskować więc można, że wprowadzenie omawianych w niniejszym akapicie wskazówek sędziego dla stron ma być korzystne z punktu widzenia procesowego. Uprzedzenie o podstawie prawnej zapożyczone z postępowania karnego Uprzedzenie strony o podstawie prawnej będzie nową normą w KPC. Dodane zostanie w art. 20514 KPC, zgodnie z którym jeżeli w toku posiedzenia okaże się, że o żądaniu lub wniosku strony można rozstrzygnąć na innej podstawie prawnej, niż przez nią wskazana, uprzedza się o tym strony obecne na posiedzeniu. Zauważyć należy, że uprzedzanie stron o podstawie prawnej funkcjonuje już w polskim systemie prawnym. Należy zwrócić uwagę na art. 399 § 1 KPK, który przewiduje, że jeżeli w toku rozprawy okaże się, że nie wychodząc poza granice oskarżenia można czyn zakwalifikować według innego przepisu prawnego, sąd uprzedza o tym obecne na rozprawie strony. Zgodnie więc z podstawa prawną przywołaną w zdaniu poprzednim sędzia ma obowiązek uprzedzić stronę postępowania o możliwości zakwalifikowania czynu zarzucanego oskarżonemu z innego artykułu niż ten, który wskazany został przez stronę przeciwną w akcie oskarżenia. Postępowanie cywilne zaczerpnęło więc pomysł z procedury karnej, chcąc zapewnić tzw. lojalność sądu względem strony. Strona w procesie cywilnym uprzedzona więc zostanie, że żądane przez nią rozstrzygnięcie może być oparte na innej podstawie prawnej. Zdaniem projektodawców nowa norma prawna wprowadzona art. 20514 KPC nie ogranicza swobody sądu przy ustalaniu stanu prawnego. Wskazówki a wyłączenie sędziego W obecnie obowiązującym stanie prawnym faktem uzasadniającym wyłączenie sędziego było wyrażenie przez niego poglądu na sprawę przed ogłoszeniem wyroku lub postanowienia. W obecnym stanie prawnym świadczy to o jego bezstronności. W związku z tym, że do sądów w Polsce wpływa coraz więcej spraw, zaś sami sędziowie zobowiązani są do ich ugodowego rozwiązywania zmieniono pogląd na bezstronność sędziego. Do obecnie obowiązującego art. 49 KPC dodano więc § 2, zgodnie z którym sędzia zyska prawo do wyjaśniania wszelkich czynności sądu, jak również nakłaniania stron do ugodowego rozwiązania sprawy. Artykuł 49 KPC zyska następujące brzmienie: § 1. Niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 48 KPC, sąd wyłącza sędziego na jego żądanie lub na wniosek strony, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie. § 2. Za okoliczność, o której mowa w § 1, nie uważa się wyrażenia przez sędziego poglądu co do prawa i faktów przy wyjaśnianiu stronom czynności sądu lub nakłanianiu do ugody. Tak więc wyrażenie przez sędziego poglądu zmierzającego do ugodowego załatwienia sporu nie będzie już podstawą do wyłączenia sędziego w związku z brakiem bezstronności. Reasumując, w celu komunikacji sądu ze stronami w procesie cywilnym wprowadzone zostaną dwie całkowicie nowe normy, mianowicie wskazówki sędziego dla stron oraz uprzedzenie o podstawie prawnej. Zmianie ulegną również pouczenia, które zostaną uproszczone i wydawane będą w drodze rozporządzenia przez ministra sprawiedliwości. Na stronach internetowych ministerstwa będzie można znaleźć również ich przekład na języki obce. Nowe przepisy KPC dają sędziom więcej instrumentów do przekonania stron do polubownego załatwienia sporu.
Nowe przepisy KPC wprowadzają również bardziej szczegółowe wytyczne dla sędziów dotyczące udzielania wskazówek stronom oraz uprzedzania o podstawie prawnej. Dodatkowo zmienia się podejście do wyłączenia sędziego, umożliwiając mu wyjaśnianie czynności sądu i nakłanianie do ugody. Wprowadzone normy mają poprawić komunikację między stronami a sądem oraz ułatwić polubowne załatwienie sporów.