Zakres sądowej kontroli decyzji organu rentowego

Zasada, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie, nie oznacza, że sąd ubezpieczeń społecznych jest związany materialnoprawną podstawą wskazaną w decyzji organu rentowego. Kontrola zaskarżonej decyzji nie ogranicza się do zbadania prawidłowości kwalifikacji prawnej przyjętej przez organ rentowy, ale polega na zbadaniu materialnoprawnej podstawy roszczenia zawartego w odwołaniu, odnoszącej się do stanu prawnego z dnia wydania decyzji. - orzekł Sąd Najwyższy.

Tematyka: sąd ubezpieczeń społecznych, kontrola decyzji organu rentowego, rozpoznanie sprawy sądowej, Sąd Najwyższy, przesłanki prawo do świadczenia

Zasada, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie, nie oznacza, że sąd ubezpieczeń społecznych jest związany materialnoprawną podstawą wskazaną w decyzji organu rentowego. Kontrola zaskarżonej decyzji nie ogranicza się do zbadania prawidłowości kwalifikacji prawnej przyjętej przez organ rentowy, ale polega na zbadaniu materialnoprawnej podstawy roszczenia zawartego w odwołaniu, odnoszącej się do stanu prawnego z dnia wydania decyzji. - orzekł Sąd Najwyższy.

Zasada, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej
wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie - art. 4779 KPC, art. 47714 KPC, nie
oznacza, że sąd ubezpieczeń społecznych jest związany materialnoprawną podstawą wskazaną w decyzji
organu rentowego. Kontrola zaskarżonej decyzji nie ogranicza się do zbadania prawidłowości kwalifikacji
prawnej przyjętej przez organ rentowy, ale polega na zbadaniu materialnoprawnej podstawy roszczenia
zawartego w odwołaniu, odnoszącej się do stanu prawnego z dnia wydania decyzji - orzekł Sąd Najwyższy.
Opis stanu faktycznego
Decyzją z 5.1.2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił K. N. prawa do emerytury.
Ubezpieczona złożyła odwołanie od tej decyzji. Wyrokiem z 19.4.2017 r., sygn. akt VI U (...), Sąd Okręgowy – Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G. – w sprawie, jak to wskazano w komparycji wyroku, z odwołania K. N. od
decyzji z 5.1.2017 r. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w G. o przyznanie emerytury –
zmienił zaskarżoną decyzję ZUS z 5.1.2017 r. znak: (...) w ten sposób, że zobowiązał pozwanego do ustalenia
wysokości emerytury K.N. przy zastosowaniu 24% części kwoty bazowej (części socjalnej) obowiązującej w dniu
25.11.2016 r. Powyższy wyrok Sądu Okręgowego ZUS zaskarżył apelacją.
Wyrokiem z 9.1.2018 r., sygn. akt III AUa (...), Sąd Apelacyjny w (...) – w sprawie, jak to ujęto w komparycji wyroku,
z wniosku K.N. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. o przeliczenie emerytury – oddalił
apelację. Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego organ rentowy zaskarżył skargą kasacyjną. Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w (...) do ponownego rozpoznania.
Z uzasadnienia Sądu Najwyższego
W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd ocenia prawidłowość decyzji organu rentowego według stanu
istniejącego w dacie wydania decyzji. Mimo, że sąd ubezpieczeń społecznych rozpoznaje sprawę merytorycznie na
nowo, to jednak jako organ kontrolny wobec organu rentowego ma obowiązek odniesienia się do stanu rzeczy
istniejącego w dacie wydania decyzji. Z tej przyczyny obowiązująca w "klasycznym" procesie cywilnym reguła
wyrażona w art. 316 § 1 KPC, zgodnie z którą sąd bierze pod uwagę stan rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy,
doznaje wyjątku w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, ze względu na jego
szczególny, odwoławczy charakter. Zasada, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot
rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie - art. 4779 KPC,
art. 47714 KPC, nie oznacza, iż sąd ubezpieczeń społecznych jest związany materialnoprawną podstawą wskazaną
w decyzji organu rentowego. Kontrola zaskarżonej decyzji nie ogranicza się do zbadania prawidłowości kwalifikacji
prawnej przyjętej przez organ rentowy, ale polega na zbadaniu materialnoprawnej podstawy roszczenia zawartego
w odwołaniu, odnoszącej się do stanu prawnego z dnia wydania decyzji.
W przedstawionym aspekcie wyrok Sądu I instancji powinien odnosić się do treści decyzji ZUS z 5.1.2017 r.
znak: (...). Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, że ani w aktach sprawy, ani w aktach ubezpieczeniowych ZUS, nie ma
tej decyzji, co uniemożliwia precyzyjne zweryfikowanie przedmiotu sprawy. Z odpowiedzi organu rentowego
z 23.1.2017 r. na odwołanie ubezpieczonej od decyzji ZUS z 5.1.2017 r. wynika, że przedmiotem sporu w niniejszej
prawie jest decyzja organu rentowego o odmowie przyznania K.N. prawa do emerytury. Również ustalenia Sądu
I instancji wskazują, że decyzja z 5.1.2017 r. dotyczyła odmowy prawa do emerytury. Taki też przedmiot sprawy
został wskazany w komparycji wyroku tego Sądu, jednak sentencja wyroku nie odnosi się do przyznania prawa do
emerytury, ale zobowiązuje ZUS do przeliczenia części socjalnej emerytury.
Wyrok Sądu II instancji oddalił apelację ZUS w sprawie przeliczenia emerytury. W uzasadnieniu tego judykatu Sąd
Apelacyjny stwierdził, że nie były kwestionowane ustalenia faktyczne, z których wynika, że ubezpieczona, urodzona
22.10.1953 r., wystąpiła w dniu 8.12.2008 r. do ZUS z wnioskiem o ustalenie prawa do emerytury w wieku
obniżonym. W wyniku rozpatrzenia tego wniosku organ rentowy w decyzji z 31.12.2008 r. przyznał K.N. prawo do
emerytury na podstawie art. 29 w zw. z art. 46 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (aktualny t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm.; dalej jako: EmRentyFUSU). Wypłata
świadczenia została zawieszona z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia. Ponowne ustalenie wysokości i wznowienie
wypłaty emerytury nastąpiło od 1.1.2009 r. na podstawie decyzji z 12.1.2009 r. W związku z kontynuowaniem
zatrudnienia po przyznaniu prawa do emerytury, na wnioski ubezpieczonej organ rentowy dokonywał przeliczeń
świadczenia na podstawie art. 112 EmRentyFUSU.
ZUS w decyzji z 29.4.2014 r. przyznał wnioskodawczyni (na jej wniosek) prawo emerytury na podstawie art. 24 ust. 1
EmRentyFUSU od 22.2.2014 r. tj. od osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego. Emerytura ustalona w tej



decyzji została zawieszona z uwagi na fakt, że była w niższej wysokości od dotychczas pobieranego. Organ rentowy
kontynuował wypłatę świadczenia dotychczas pobieranego.
Na wniosek ubezpieczonej organ rentowy w decyzji z 25.10.2016 r. dokonał przeliczenia emerytury na podstawie art.
112 i 26 EmRentyFUSU świadczenie w dalszym ciągu pozostało zawieszone z uwagi na fakt, że okazało się mniej
korzystne. W dniu 24.11.2016 r. ubezpieczona wystąpiła z wnioskiem o wycofanie wniosku złożonego w organie
rentowym o ponowne ustalenie wysokości emerytury, dlatego decyzją z 19.12.2016 r. organ rentowy umorzył
postępowanie. W dniu 25.11.2016 r. K.N. wystąpiła z wnioskiem o ustalenie prawa do emerytury. Wskazała
dodatkowo, iż wnosi o przyznanie emerytury według starych zasad po przepracowaniu 30 miesięcy. ZUS w decyzji
z 5.1.2017 r. odmówił wnioskodawczyni prawa do emerytury z art. 27 EmRentyFUSU, gdyż nie jest ona osobą
urodzoną przed 1.1.1949 r.
Sąd Najwyższy uznał, że przy takich ustaleniach faktycznych Sąd pierwszej instancji oraz Sąd Apelacyjny były
zobligowane do odniesienia się do rozstrzygnięcia decyzji ZUS dotyczącego odmowy przyznania emerytury, jako
podstawy późniejszego ewentualnego przeliczenia wysokości emerytury. Jednak wyroki te nie odnoszą się w ogóle
do tak przedstawionej decyzji ZUS (nie zawierają orzeczenia w sprawie prawa do emerytury z art. 27
EmRentyFUSU). W wyrokach tych pominięto treść art. 27 ust. 1 i 2 EmRentyFUSU, a zwłaszcza warunek dotyczący
urodzenia przed 1.1.1949 r.
Ponieważ nie ma w aktach sprawy spornej decyzji ZUS z 5.1.2017 r. nie można ustalić, czy decyzja ZUS dotyczyła
(wywołującej wątpliwości) subsumcji art. 53 ust. 1, 3 i 4 EmRentyFUSU. Z ustaleń Sądów również nie wynika, aby
wyżej wskazana decyzja ZUS dotyczyła ustalenia wysokości emerytury. W tym kontekście rozstrzygnięcie Sądów
mogło dodatkowo wykraczać poza treść decyzji ZUS, co stanowiłoby naruszenie procedury w sprawach
ubezpieczeniowych. Sąd nie może bowiem – co do zasady - orzekać o roszczeniu, które nie było przedmiotem
decyzji organu rentowego.
Sąd Apelacyjny w swej ocenie prawnej skoncentrował się na decyzji z 31.12.2008 r. dotyczącej emerytury
wcześniejszej z art. 29 w zw. z art. 46 EmRentyFUSU, uznając, że jest możliwe jej przeliczenie po przepracowaniu
30 miesięcy, zaś w tej ocenie pominął decyzję z 29.4.2014 r. w sprawie przyznania wnioskodawczyni prawa do
emerytury w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat i 4 miesiące (emerytury na podstawie
art. 24 ust. 1 EmRentyFUSU) oraz podstawę prawną wypłaty jednego z dwóch świadczeń (na przykład art. 95 ust. 1
EmRentyFUSU).
W analizowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy słusznie przypomniał, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono
odwołanie, ale nie oznacza to, że sąd ubezpieczeń społecznych jest związany materialnoprawną podstawą
wskazaną w decyzji organu rentowego. Tym samym kontrola zaskarżonej decyzji polega na zbadaniu
materialnoprawnej podstawy roszczenia zawartego w odwołaniu, odnoszącej się do stanu prawnego z dnia wydania
decyzji.
Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą, postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ma charakter
rozpoznawczy, a nie tylko kontrolny. Oznacza to, że sąd samodzielnie ocenia przesłanki warunkujące prawo do
świadczenia. Wynika to z faktu, że od momentu wniesienia odwołania do sądu ubezpieczeń społecznych
rozpoznawana sprawa staje się sprawą cywilną, podlegającą rozstrzygnięciu wedle reguł właściwych dla tej kategorii.
W jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy podkreślił, że „Jego zasadność ocenia się na podstawie właściwych przepisów
prawa materialnego i dlatego postępowanie sądowe skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa
materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych, spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania
administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania. Sąd ubezpieczeń społecznych
ocenia zasadność roszczeń odwołującego się, a nie formalną legalność postępowania przed organem rentowym”
(wyrok SN z 17.3.2016 r., III UK 84/15). W świetle powyższego, choć bezpośrednim przedmiotem postępowania jest
decyzja organu rentowego, to sąd ubezpieczeń wyjaśnia istotę sprawy dotyczącą prawa, zobowiązania albo
roszczenia strony, co znajduje właściwe zwieńczenie w kompetencji tego sądu do oddalenia odwołania, jeżeli nie
ma podstaw do jego uwzględnienia, a co wynika z przepisu art. 47714 § 1 KPC) albo zmiany zaskarżonej decyzji
w całości lub w części i orzeczenia co do istoty sprawy, o czym mowa w przepisie art. 47714 § 2 KPC.
Wyrok SN z 23.5.2019 r., III UK 134/18







Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ma charakter rozpoznawczy, a nie tylko kontrolny. Sąd samodzielnie ocenia przesłanki warunkujące prawo do świadczenia, co wynika z faktu, że od momentu wniesienia odwołania do sądu ubezpieczeń społecznych rozpoznawana sprawa staje się sprawą cywilną, podlegającą rozstrzygnięciu wedle reguł właściwych dla tej kategorii.