Wyłączenie sędziego w nowelizacji KPC

Rządowy projekt ustawy o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego ma na celu ograniczenie nadużywania wniosków o wyłączenie sędziego w celu opóźniania postępowań sądowych. Obecne rozwiązania nie sprawdziły się, dlatego proponuje się wprowadzenie sankcji dla nieuzasadnionych wniosków, takich jak pozostawienie ich bez dalszego biegu. Nowe przepisy przewidują procedurę wyłączenia sędziego podobną do tej stosowanej w postępowaniu karnym oraz konsekwencje dla sędziego osobiście zainteresowanego w danej sprawie.

Tematyka: nowelizacja, KPC, wyłączenie sędziego, nadużycie prawa, postępowanie cywilne, postępowanie karnem, sankcje, bezstronność sądu, interes sędziego

Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw
(druk 3137), skierowany 5.07.2019 r. do podpisu Prezydenta, przewiduje nowelizację Kodeksu postępowania
cywilnego w zakresie ograniczenia możliwości wnoszenia wniosków o wyłączenie sędziego,
wykorzystywanych do opóźniania postępowań.
Łańcuch wniosków o wyłączenie sędziego
Do obstrukcji postępowania sądowego strony wykorzystują czasem mechanizm składania łańcucha wniosków
o wyłączenie sędziego. Polega on na złożeniu pozbawionego podstaw wniosku o wyłączenie sędziego, a następnie
składaniu kolejnych wniosków, dotyczących wyłączenia tego samego sędziego. Powoduje to niemożność
podejmowania przez sąd rozstrzygnięć prawnych, ze względu na konieczność rozstrzygania kolejnych zażaleń
i odwołań. Mechanizm zapobiegający tego typu postępowaniu stron, wprowadzony do KPC w 2016 r., nie sprawdził
się, gdyż oparty został o założenie, że tego typu wnioskom nadawany jest bieg, mimo widocznego nadużycia prawa
procesowego. Ustawodawca zdecydował więc o konieczności zmian KPC w tym zakresie.
Przeciwdziałanie obstrukcji procesowej
Omawiana nowelizacja KPC ma więc na celu zapobieganie opisanym wyżej działaniom stron, zmierzającym do
opóźnienia postępowania, poprzez wykorzystanie sankcji, polegającej na pozostawieniu nieuzasadnionego
wniosku o wyłączenie sędziego bez dalszego biegu. Należy przy tym pamiętać, że wnioski o wyłączenie sędziego
mogą być też składane ustnie do protokołu posiedzenia. Wówczas jako sankcję stosować się będzie pouczenie
strony przez przewodniczącego o bezskuteczności tej czynności oraz braku jej wpływu na dalsze czynności sądu.
Nowelizacja przepisów w tym zakresie zastępuje dotychczasowe rozwiązania zawarte w art. 531 KPC, polegające na
odrzuceniu wniosku.
Nowelizacja odchodzi od praktyki rozpatrywania wniosku o wyłączenie sędziego w składzie trzech sędziów na rzecz
procedury wykorzystywanej w postępowaniu karnym. Zgodnie ze znowelizowanym art. 52 § 2 KPC, postanowienie
o wyłączeniu sędziego wydaje się po złożeniu wyjaśnienia przez sędziego, którego wniosek dotyczy. W przypadku
niezłożenia przez sędziego wyjaśnienia w terminie dwóch tygodni od dnia wpływu wniosku do właściwego sądu (a
jeśli wniosek był dotknięty brakami – od dnia ich usunięcia) wniosek podlega rozpoznaniu bez wyjaśnienia, chyba że
sąd uzna złożenie wyjaśnienia za konieczne.
Wyłączenie sędziego osobiście zainteresowanego w sprawie
Zmiany KPC dotyczą również konsekwencji wyłączenia sędziego, który jest osobiście zainteresowany w danej
sprawie. Ma to miejsce w sytuacjach określonych w art. 48 § 1 pkt 1–4 KPC czyli w sprawach, w których sędzia jest
stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub
obowiązki; w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do
czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia; w sprawach osób związanych z nim z tytułu
przysposobienia, opieki lub kurateli oraz w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą
prawnym jednej ze stron.
W omawianych sytuacjach, zgodnie z nowym art 481 KPC sprawa trafia do rozpoznania przez inny sąd.
W zamyśle ustawodawcy pozwoli to na wykluczenie wpływu osobistych zależności między wyłączonym sędzią
a pozostałymi sędziami danego sądu na rozstrzygnięcie danej sprawy. Rozwiązanie to gwarantować ma
bezstronność sądu.
Podkreślić należy, że powyższe rozwiązanie nie znajdzie zastosowania w sprawach rozpoznawanych
w postępowaniu wieczystoksięgowym i w postępowaniu rejestrowym, a także w sprawach z zakresu prawa
spadkowego, z wyjątkiem spraw o stwierdzenie nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego oraz o dział
spadku (art. 508 § 4 KPC).

Nowelizacja KPC dotycząca wyłączenia sędziego ma na celu skuteczniejsze przeciwdziałanie nadużyciom prawa procesowego, poprzez wprowadzenie sankcji dla nieuzasadnionych wniosków. Zmiany mają zapewnić sprawne i bezstronne funkcjonowanie sądów, eliminując wpływ osobistych zależności na decyzje sądowe. Nowe przepisy mają także zastosowanie do sytuacji, gdy sędzia jest osobiście zainteresowany w danej sprawie, zapewniając przeniesienie sprawy do innego sądu w celu zachowania obiektywizmu.