Czynności stron i sądu służące przygotowaniu rozstrzygnięcia – organizacja postępowania

Ustawa z lipca 2019 r. wprowadziła zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego dotyczące organizacji postępowania, zwracając uwagę na konieczność uregulowania czynności organizacyjno-technicznych przed rozprawą. Projektowane przepisy mają na celu przyspieszenie postępowania i zapobieżenie przewlekłości. Organizacja postępowania oraz planowanie są kluczowe dla efektywnego procesu sądowego.

Tematyka: Kodeks postępowania cywilnego, organizacja postępowania, planowanie postępowania, efektywność postępowań sądowych, przewlekłość postępowań, rozprawa sądowa

Ustawa z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw
(druk sejmowy Nr 3137) wyodrębnia w Kodeksie postępowania cywilnego rozdział dotyczący organizacji
postępowania.
Główne założenia:
• postępowanie sądowe ma podlegać planowaniu;
• podstawą planu ma być znajomość stanowisk wszystkich stron;
• rozprawa powinna być prowadzona tylko w razie rzeczywistej potrzeby.
Projektodawca w nowelizowanym Kodeksie postępowania cywilnego zwrócił uwagę na konieczność odrębnego
uregulowania czynności organizacyjno-technicznych koniecznych do przeprowadzenia przed rozprawą. W tym celu
wprowadzono nowy rozdział 2a „Organizacja postępowania” w Dziele 1 Tytułu IV KPC. W ocenie projektodawcy
zbieraniu materiału procesowego oraz organizacji postępowania powinno służyć postępowanie przygotowawcze.
W obecnie obowiązującym KPC normy regulujące te zagadnienia znajdują się w rozdziałach „Pozew” i „Rozprawa”.
Projektowane przepisy rozdziału „Organizacja postępowania” poza organizacją postępowania sensu stricto określają
także zasady i sposoby gromadzenia materiału procesowego.
W dotychczasowym stanie prawnym organizacja postępowania narzucona jest sądowi i sędziemu. Przepis art. 206 §
1 KPC, co do zasady wymaga od sędziego, by zawsze kierował sprawę na rozprawę i zaplanował rozprawę, znając
tylko stanowisko i żądania jednej strony – powoda. Z mocy dotychczasowego art. 207 § 1 KPC uzyskanie stanowiska
pozwanego przed rozprawą jest opcjonalne i zależy od jego woli.
Wprowadzone zmiany zdaniem projektodawcy mają na celu przyspieszenie postępowania i zapobieżenie jego
przewlekłości.
Postępowanie sądowe powinno podlegać planowaniu.
Zdaniem projektodawcy postępowanie sądu ze sprawą nie może pozostać, jak w istocie dotychczas, pozostawione
przypadkowi. I sąd, i strony winny wiedzieć zawczasu, które czynności spośród żądanych przez strony będą
prowadzone oraz gdzie i kiedy to nastąpi. W tym celu, w myśl projektowanego art. 2054 § 1 po złożeniu odpowiedzi
na pozew, a także, gdy odpowiedź na pozew nie została złożona, ale wyrok zaoczny nie został wydany,
przewodniczący wyznacza posiedzenie przygotowawcze i wzywa na nie strony. Strona ma obowiązek udziału
w posiedzeniu przygotowawczym i przedstawienia wszystkich twierdzeń i dowodów. Posiedzenie przygotowawcze
służy rozwiązaniu sporu bez potrzeby prowadzenia dalszych posiedzeń, zwłaszcza rozprawy. Jeżeli nie uda się
rozwiązać sporu, na posiedzeniu przygotowawczym sporządza się z udziałem stron plan rozprawy. Posiedzenie
przygotowawcze odbywa się według przepisów o posiedzeniu niejawnym. W toku posiedzenia przygotowawczego
zachowanie szczegółowych przepisów postępowania nie jest konieczne, jeżeli przyczyni się to do osiągnięcia celów
tego posiedzenia. Plan rozprawy zawiera rozstrzygnięcia, co do wniosków dowodowych stron, zastępując w tym
zakresie postanowienie dowodowe. W miarę potrzeby plan rozprawy może również zawierać:
1) dokładne określenie przedmiotów żądań stron, w tym rozmiar dochodzonych świadczeń wraz z należnościami
ubocznymi;
2) dokładnie określone zarzuty, w tym formalne;
3) ustalenie, które fakty i oceny prawne pozostają między stronami sporne;
4) terminy posiedzeń i innych czynności w sprawie;
5) kolejność i termin przeprowadzenia dowodów oraz roztrząsania wyników postępowania dowodowego;
6) termin zamknięcia rozprawy lub ogłoszenia wyroku;
7) rozstrzygnięcia innych zagadnień, o ile są niezbędne do prowadzenia postępowania.
Spory, co do poszczególnych zagadnień objętych planem rozprawy rozstrzyga przewodniczący. Plan rozprawy
podpisują strony. Odmowę złożenia podpisu przez stronę odnotowuje się w planie. Przewodniczący zatwierdza plan

rozprawy. Plan rozprawy stanowi załącznik do protokołu posiedzenia przygotowawczego. Do planu rozprawy stosuje
się odpowiednio przepisy o zarządzeniu. Plan rozprawy z urzędu doręcza się stronom.
Podstawą planu powinna być znajomość stanowisk wszystkich stron.
Według projektowanego art. 2051 § 1 KPC następuje istotna zmiana, mianowicie wniesienie odpowiedzi na pozew
jest obligatoryjne, a termin jej wniesienia określony jest przez przewodniczącego i nie może być krótszy niż dwa
tygodnie. Uchybienie zakreślonemu terminowi skutkuje zwrotem odpowiedzi na pozew. Sankcją niewniesienia przez
pozwanego odpowiedzi na pozew jest natomiast wydanie przez sąd wyroku zaocznego (nowe brzmienie art. 339 § 1
KPC).
Niezależnie od wniesienia odpowiedzi na pozew, jak wynika z art. 2053 § 1 KPC, przewodniczący – tak jak ma to
miejsce obecnie – może w uzasadnionych przypadkach, w szczególności w sprawach zawiłych lub obrachunkowych,
zarządzić wymianę przez strony pism przygotowawczych oznaczając porządek składania pism, terminy, w których
pisma należy złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. Przewodniczący może zobowiązać stronę, by
w piśmie przygotowawczym podała wszystkie twierdzenia i dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy pod rygorem
utraty prawa do ich powoływania w toku dalszego postępowania. W takim przypadku twierdzenia i dowody zgłoszone
z naruszeniem tego obowiązku podlegają pominięciu, chyba że strona uprawdopodobni, iż ich powołanie w piśmie
przygotowawczym nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. Przewodniczący zarządza zwrot
pisma przygotowawczego złożonego z uchybieniem terminu albo bez zarządzenia. Te ostatnie przepisy oznaczają
powrót do koncepcji prekluzji w gromadzeniu materiału dowodowego. Stronę zastępowaną przez adwokata,
radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej przewodniczący może
zobowiązać do wskazania w piśmie przygotowawczym także podstaw prawnych jej żądań i wniosków, w miarę
potrzeby ograniczając zakres tego wskazania.
Rozprawa powinna być prowadzona tylko w razie rzeczywistej potrzeby
Według założeń projektodawcy rozprawa powinna być prowadzona tylko w razie rzeczywistej potrzeby, a jeżeli
w ostateczności do rozprawy dojdzie, to powinna się ona odbyć na jednym terminie posiedzenia, ewentualnie na kilku
terminach następujących zaraz po sobie – bez wielomiesięcznych odstępów. W myśl projektowanego art. 2061
rozprawę należy przygotować tak, aby nie było przeszkód do rozstrzygnięcia sprawy na pierwszym posiedzeniu na
nią wyznaczonym. Więcej posiedzeń niż jedno wyznacza się tylko w razie konieczności, zwłaszcza, gdy
przeprowadzenie wszystkich dowodów na jednym posiedzeniu nie jest możliwe. W takim przypadku posiedzenia
powinny odbywać się w kolejnych dniach, a jeżeli nie jest to możliwe – tak, aby upływ czasu pomiędzy kolejnymi
posiedzeniami nie był nadmierny. W celu rozwiązania sporu bez potrzeby wyznaczania rozprawy na posiedzeniu
przygotowawczym przewodniczący powinien skłaniać strony do pojednania oraz dążyć do ugodowego rozwiązania
sporu, w szczególności w drodze mediacji. W tym celu przewodniczący może poszukiwać ze stronami ugodowych
sposobów rozwiązania sporu, wspierać je w formułowaniu propozycji ugodowych oraz wskazywać sposoby i skutki
rozwiązania sporu, w tym skutki finansowe. Rozprawa stanie się więc kulminacją postępowania sądu w sprawie.

Zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego mają na celu zwiększenie efektywności postępowań sądowych poprzez wprowadzenie organizacji postępowania oraz planowania. Rozprawa powinna być prowadzona tylko w razie rzeczywistej potrzeby, co ma przyczynić się do skrócenia czasu trwania procesów sądowych i poprawy jakości sprawiedliwości.