Umowa dowodowa w nowelizacji KPC

5.7.2019 r. przekazano Prezydentowi do podpisu ustawę o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Wprowadza ona nową instytucję - umowę dowodową, która umożliwia stronom wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu gospodarczym. Autorzy projektu podkreślają, że umowa dowodowa może przyczynić się do sprawniejszego rozwiązania sporu przez ograniczenie zakresu postępowania dowodowego.

Tematyka: umowa dowodowa, postępowanie gospodarcze, dowody, ustalenie faktów, sąd, prawda materialna

5.7.2019 r. przekazano Prezydentowi do podpisu ustawę o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 3137). W ustawie, w postępowaniu gospodarczym, ma się
pojawić nieznana do tej pory w polskim porządku prawnym, umowa dowodowa.
Zgodnie z przepisem art. 4588 KPC:
§ 1. Strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu gospodarczym w sprawie
z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa).
§ 2. Umowę dowodową zawiera się na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. W przypadku
wątpliwości uważa się, że umowa późniejsza utrzymuje w mocy te postanowienia umowy wcześniejszej, które da się
z nią pogodzić.
§ 3. Umowa dowodowa zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważna.
§ 4. Zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na
którym powołano się na umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – najpóźniej w następnym piśmie
procesowym albo na najbliższym posiedzeniu.
§ 5. Objęcie umową dowodu przeprowadzonego przed sądem przed jej zawarciem nie pozbawia go mocy
dowodowej.
§ 6. Sąd nie dopuści z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową.
§ 7. Fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na
podstawie twierdzeń stron, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli ustalenia wymaga rozmiar
należnego świadczenia, przepis art. 322 stosuje się odpowiednio.
Do tej pory w postępowaniu cywilnym występowały dwa rodzaje umów procesowych, a mianowicie:
o właściwość sądu (art. 46 § 1 KPC) i o jurysdykcję (art. 1104–1105 KPC). Autorzy projektu ustawy stanęli na
stanowisku, że dzisiejszy poziom profesjonalizmu w obrocie gospodarczym pozwala na poszerzenie zakresu
autonomii stron w procesie poprzez dodanie kolejnej umowy procesowej: umowy dowodowej (Uzasadnienie, s.
106).
Niemniej zauważono także, że wprowadzenie kolejnego czynnika wpływającego na przebieg procesu niewątpliwie
niesie za sobą ryzyko komplikacji z prowadzeniem spraw, w których czynnik ten się pojawi. „Mogą się pojawić wątki
uboczne związane z kwestionowaniem istnienia umowy, jej waloru prawnego, treści itd. Jednakże, mimo wszystkich
problemów, których może nastręczać umowa stron regulująca przeprowadzenie dowodów przed sądem, wydaje się
nie budzić wątpliwości, że strony winny mieć prawo ograniczenia zakresu postępowania dowodowego poprzez
wyłączenie określonych rodzajów dowodów. Uwydatni to zasadę, że to strony są gospodarzami procesu i może
przyczynić się do sprawniejszego rozwiązania sporu – a po to właśnie, nie dla samego prowadzenia, prowadzi się
postępowanie dowodowe. Proporcje między możliwymi korzyściami a stratami wydają się przeważać na korzyść tych
pierwszych zwłaszcza w sprawach gospodarczych, gdzie profesjonalizm stron i szerokie korzystanie z fachowej
pomocy prawnej także w obrocie pozasądowym pozwalają zminimalizować ryzyko problemów związanych z umową
dowodową” (Uzasadnienie, s. 106).
Ustawodawca ograniczył zakres umowy dowodowej do możliwości wyłączenia dowodów określonego
rodzaju. „Aby zapobiec nadużywaniu pozycji przez silniejszą stronę umowy, należy ograniczyć zakres umowy
dowodowej do określonego stosunku prawnego – by wiązały strony i sąd najwyżej w jednej lub kilku sprawach, a nie
we wszystkich sprawach prowadzonych między tymi samymi stronami” (Uzasadnienie, s. 106; zobacz: G. Kamieński,
Zmiany w postępowaniu dowodowym w nowelizacji KPC; G. Kamieński, Obowiązek wyszczególnienia faktów, którym
strona zaprzecza w nowelizacji KPC; G. Kamieński, Uściślenie wymagań odnośnie wniosku dowodowego
w nowelizacji KPC).
Wydaje się, że celem ustawodawcy było przekazanie części uprawnień gospodarza procesu z sądu gospodarczego
na strony postępowania. Wynika to z faktu, że sąd orzekający nie będzie mógł dopuścić z urzędu dowodu
wyłączonego umową dowodową. Stąd też wprowadzoną zmianę należy ocenić bardzo krytycznie. Zwrócić można
uwagę na fakt, że na podstawie umowy dowodowej zawartej przez strony postępowania może zostać niemożliwe
przeprowadzenie dowodu kluczowego dla rozstrzygnięcia sprawy.

Choć w przepisie art. 4588 § 7 KPC wskazano, że fakty, które mogłyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi na
mocy umowy dowodowej sąd będzie mógł natomiast ustalić wyłącznie na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod
uwagę całokształt okoliczności sprawy, zaś jeżeli wątpliwości będzie budziło ustalenie rozmiaru należnego
świadczenia, sąd będzie mógł zastosować art. 322 KPC, tj. zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej
na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy, to jednak nie niweluje to możliwych zagrożeń z tym związanych.
W określonych sytuacjach umowa dowodowa utrudni lub uniemożliwi dotarcie do prawdy materialnej. Stoi to
z oczywistą sprzecznością ze znowelizowanym przepisem art. 3 KPC, gdzie podkreślono powrót do tzw. zasady
prawdy materialnej, a więc do obowiązku nałożonego na sądy do ustalenia stanu faktycznego danej sprawy.

Ustawa wprowadzająca umowę dowodową budzi jednak kontrowersje. Ograniczenie możliwości sądu w ustalaniu faktów oraz ryzyko uniemożliwienia dotarcia do prawdy materialnej są głównymi obawami związanymi z tą nową instytucją.