Klauzula generalna jako nowa instytucja polskiego procesu cywilnego
Planowana nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego ma na celu ograniczenie nadużyć prawa procesowego poprzez wprowadzenie klauzuli generalnej nadużycia prawa podmiotowego. Projektowany art. 41 KPC definiuje zasady dotyczące nadużyć uprawnień procesowych, wskazując konkretne przypadki nadużyć, takie jak wnoszenie pozwu bezzasadnego czy szereg wniosków mających na celu opóźnienie postępowania.
Tematyka: Klauzula generalna, nadużycie prawa procesowego, Kodeks postępowania cywilnego, art. 41 KPC, sankcje procesowe
Planowana nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego ma na celu ograniczenie nadużyć prawa procesowego poprzez wprowadzenie klauzuli generalnej nadużycia prawa podmiotowego. Projektowany art. 41 KPC definiuje zasady dotyczące nadużyć uprawnień procesowych, wskazując konkretne przypadki nadużyć, takie jak wnoszenie pozwu bezzasadnego czy szereg wniosków mających na celu opóźnienie postępowania.
Planowana nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego może znacząco wpłynąć na ograniczenie nadużyć prawa procesowego. Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk 3137) przewiduje wprowadzenie do KPC nowej instytucji - klauzuli generalnej nadużycia prawa podmiotowego. • Zakres zastosowania klauzuli będzie stosunkowo wąski, z uwagi na to, że będzie to nowa instytucja, wymagająca dopasowania do praktyki sądów i orzecznictwa. • Klauzulę generalną zawierał będzie projektowany art. 4 1 KPC. Nadużycia uprawnień procesowych Aktualna praktyka sądowa pokazuje, że strony często dopuszczają się nadużyć prawa procesowego w celu opóźnienia rozstrzygnięcia danej sprawy. Do najczęstszych sytuacji, w których dochodzi do nadużycia przez stronę jej uprawnień procesowych należy: • wnoszenie jako pozwu pisma niezawierającego żądania rozpoznania sprawy sądowej, • wnoszenie pozwu oczywiście bezzasadnego, • wnoszenie szeregu wniosków o wyłączenie sędziego, • wnoszenie szeregu zażaleń w tym samym lub zbliżonym przedmiocie, • wnoszenie szeregu wniosków o sprostowanie, uzupełnienie lub wykładnię wyroku. Powyższe czynności, mimo że podejmowane na podstawie i w granicach prawa procesowego, nie zmierzają jednak do osiągnięcia celu, w którym odpowiednie instytucje procesowe zostały ustanowione. Sąd nie dysponuje żadnymi środkami prawnymi, dzięki którym mógłby przeciwdziałać tego typu zachowaniom. Działania te godzą w prawo pozostałych stron do rozpoznania sprawy w rozsądnym czasie, prawo do rzetelnego procesu czy też naruszają prawo innych obywateli do sprawnego działania wymiaru sprawiedliwości. Klauzula generalna W związku z powyższym ustawodawca postanowił wprowadzić do prawa procesowego instytucję klauzuli generalnej, z powodzeniem wykorzystywaną w praktyce innych państw. Pozwala ona na syntetyczne określenie znamion nadużycia prawa procesowego, odwołując się do celu obowiązywania danej instytucji prawa procesowego. Oznacza to, że oceniając, czy dane zachowanie strony stanowi nadużycie prawa procesowego, należy ustalić cel, jaki dana strona chce osiągnąć, podejmując daną czynność. Należy także ocenić, czy cel ten jest usprawiedliwiony w świetle procesowego przeznaczenia danej instytucji. Ocenie powinien podlegać cel faktyczny danej strony, a nie cel przez nią deklarowany. Zgodnie z projektowanym art. 41 KPC klauzula generalna otrzyma następujące brzmienie: „Z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono (nadużycie prawa procesowego)”. Sankcje wobec strony nadużywającej prawa procesowego Choć klauzula generalna będzie miała charakter ogólny, to procesowe skutki jej zastosowania w postaci odpowiedniej sankcji, należało będzie dostosować do sytuacji określonych w przepisach szczególnych. Katalog sankcji, które sąd będzie mógł zastosować wobec strony nadużywającej prawa procesowego, określone zostały w projektowanym art. 2262 § 2 KPC. Należą do nich: • wymierzenie grzywny; • obciążenie dodatkową częścią bądź nawet całością kosztów procesu, a na wniosek strony przeciwnej; • obciążenie kosztami procesu podwyższonymi odpowiednio do spowodowanego nadużyciem zwiększenia nakładu pracy strony przeciwnej na prowadzenie sprawy; • podwyższenie stopy odsetek należnych od zasądzonego świadczenia odpowiednio do spowodowanej nadużyciem zwłoki w rozpoznaniu sprawy, za czas odpowiadający tej zwłoce. W związku z tym, że nadużycia często można ustalić dopiero na tle całokształtu okoliczności danej sprawy, sankcje za nadużycia prawa procesowego można będzie stosować dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie. Sankcje te będzie można stosować kumulatywnie.
Klauzula generalna ma umożliwić ocenę celu działań stron w kontekście prawa procesowego oraz wprowadzenie sankcji wobec stron nadużywających swoich uprawnień. Sankcje te będą stosowane w orzeczeniu kończącym postępowanie, a ich zakres obejmuje m.in. wymierzenie grzywny, obciążenie kosztami procesu czy podwyższenie stopy odsetek.