Zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu o ogłoszenie upadłości
Postanowienie sądu I instancji w sprawie zabezpieczenia majątku dłużnika wydanego w postępowaniu zabezpieczającym po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości może być poddane zażaleniu. Sąd Najwyższy rozstrzygnął wątpliwości interpretacyjne dotyczące postępowania zabezpieczającego w kontekście ogłoszenia upadłości, wskazując na konieczność stosowania odpowiednich przepisów. Istniejące niejasności wynikają z niekompletności regulacji dotyczących postępowania zabezpieczającego w ustawie Prawo upadłościowe, co skutkuje koniecznością odwoływania się do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Tematyka: zabezpieczenia majątku dłużnika, ogłoszenie upadłości, postępowanie zabezpieczające, zażalenie, interpretacja przepisów, Sąd Najwyższy, Prawo upadłościowe, Kodeks postępowania cywilnego
Postanowienie sądu I instancji w sprawie zabezpieczenia majątku dłużnika wydanego w postępowaniu zabezpieczającym po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości może być poddane zażaleniu. Sąd Najwyższy rozstrzygnął wątpliwości interpretacyjne dotyczące postępowania zabezpieczającego w kontekście ogłoszenia upadłości, wskazując na konieczność stosowania odpowiednich przepisów. Istniejące niejasności wynikają z niekompletności regulacji dotyczących postępowania zabezpieczającego w ustawie Prawo upadłościowe, co skutkuje koniecznością odwoływania się do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości przysługuje zażalenie (art. 741 KPC w zw. z art. 37 zd. pierwsze i z art. 33 ust. 1 ustawy z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe, t.j. Dz U. z 2019 r. poz. 498, dalej jako: PrUpad). W ten sposób Sąd Najwyższy uchwałą z 11.4.2019 r. (III CZP 108/18) rozstrzygnął istotną wątpliwość interpretacyjną powstałą na gruncie Prawa upadłościowego w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2016 r. Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości oraz postępowanie upadłościowe to dwa odrębne postępowania sądowe. Dodatkowo w ustawie – Prawo upadłościowe uregulowano postępowanie zabezpieczające, które ma charakter pomocniczy w stosunku do postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Celem postępowania zabezpieczającego jest w tym przypadku zabezpieczenie majątku dłużnika w okresie od złożenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości do czasu jego prawomocnego rozstrzygnięcia. Regulacje prawne normujące postępowanie zabezpieczające zostały zawarte w art. 36–43 PrUpad i od czasu ich nowelizacji obowiązującej od 1.1.2016 r. budziły istotne wątpliwości interpretacyjne. Niejasności ogniskowały się wokół odpowiedzi na pytanie, czy w postępowaniu wszczętym w przedmiocie ogłoszenia upadłości po 1.1.2016 r. dopuszczalne jest zażalenie na postanowienie o zabezpieczeniu majątku dłużnika przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego. Praktyka sądów upadłościowych skłaniała się ku negatywnej odpowiedzi na tak postawione pytanie, czego potwierdzeniem było m.in. zaniechanie sporządzania uzasadnień rozstrzygnięć w tym przedmiocie. Wskazana niejasność wynikała z faktu, że regulacja postępowania zabezpieczającego w przepisach PrUpad nie jest zupełna. Potwierdzeniem tego jest art. 37 zd. pierwsze PrUpad., który w sprawach nieuregulowanych w tych przepisach nakazuje odpowiednie stosowanie przepisy ustawy z 17.11.1964 r. – Kodeksu postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1360 ze zm., dalej jako: KPC) o postępowaniu zabezpieczającym (z wyłączeniem jedynie art. 396 KPC). Reguła ta oznacza, że pierwszeństwo stosowania mają nie tylko przepisy art. 36–43 PrUpad, ale także pozostałe przepisy PrUpad dotyczące postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości, a dopiero w dalszej kolejności można sięgać do KPC. Rozstrzygnięcie zawarte w powołanej na wstępie uchwale w istocie wymagało więc ustalenia, czy kwestia zaskarżalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika jest sprawą, która została wyczerpującego uregulowana w przepisach PrUpad, czy też podstawy zaskarżalności należy poszukiwać w przepisach KPC na mocy odesłania z art. 37 zd. pierwsze PrUpad. Konkretniej chodziło o możliwość odpowiedniego zastosowania art. 741 KPC, który stanowi, że na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje zażalenie. Sąd Najwyższy przyjął drugi z przedstawionych wariantów interpretacyjnych. Stwierdził, że sprawa zaskarżalności wydawanych w I instancji postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika nie należy do spraw uregulowanych w rozumieniu art. 37 zd. pierwsze PrUpad – w ustawie – Prawo upadłościowe, wobec czego do postanowień tych znajduje zastosowanie art. 741 KPC. Uzasadniając swoje stanowisko SN dostrzegł, że wprawdzie wśród przepisów PrUpad regulujących postępowanie zabezpieczające art. 39 PrUpad wprost wyposaża dłużnika oraz wierzyciela prowadzącego egzekucję w legitymację do wniesienia zażalenia na postanowienie, lecz zakres zaskarżenia jest w tym przypadku ograniczony. Przepis ten odnosi się wyłącznie do zabezpieczenia majątku dłużnika przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego i uchylenie zajęcia rachunku bankowego, a przy tym obejmuje tylko postanowienia pozytywne (o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz o uchyleniu zajęcia rachunku bankowego) i nie dotyczy postanowień negatywnych (oddalających wniosek o zastosowanie takiego zabezpieczenia). Rozwiązanie to jest więc jedynie fragmentaryczne przez co – zdaniem SN – nie uprawnia ono do wnioskowania a contrario, że inne postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika nie są zaskarżalne zażaleniem. Rolą art. 39 ust. 3 zd. drugie PrUpad jest szczególne unormowanie legitymacji do wniesienia zażalenia przez zawężenie kręgu uprawnionych jedynie do dłużnika i wierzyciela, który prowadzi egzekucję. Wyprowadzanie z tego konkluzji, że na gruncie postępowania zabezpieczającego prowadzonego w trakcie postępowania o ogłoszenie upadłości inne postanowienia w sprawie zabezpieczenia są niezaskarżalne, pociągałoby za sobą zbyt daleko idące negatywne skutki. Zagadnienie, czy i w jaki sposób ma zostać zabezpieczony majątek dłużnika, w stosunku do którego złożono wniosek o ogłoszenie upadłości, ma bardzo istotne znaczenie, ponieważ zastosowanie albo odmowa zastosowania zabezpieczenia, w tym jego określonego sposobu, z jednej strony może wpływać na przyszłą efektywność postępowania upadłościowego, a z drugiej strony ingerować bardzo poważnie w sytuację majątkową dłużnika. Powołane względy skłoniły SN do przesądzenia, że postanowienia sądu upadłościowego w przedmiocie zabezpieczenia majątku, zarówno pozytywne (o zabezpieczeniu majątku dłużnika w określony sposób), jak i negatywne (odmawiające zabezpieczenia majątku dłużnika) powinny podlegać zaskarżeniu zażaleniem celem poddania ich kontroli instancyjnej. Uzupełniająco SN zwrócił także uwagę na art. 37 zd. drugie PrUpad, zgodnie z którym w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości wyłączone jest stosowanie art. 396 KPC. Przepis ten stanowi, że sąd pierwszej instancji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia do czasu rozstrzygnięcia zażalenia i że postanowienie w tym zakresie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Założeniem wyłączenia stosowania art. 396 KPC w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości musi być to, że wydawane w tym postępowaniu postanowienia sądu pierwszej instancji mogą podlegać zaskarżeniu zażaleniem. Nie może chodzić tu o zaskarżalność przedmiotowych postanowień tylko w wypadku, gdy mowa o postanowieniu o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz o uchyleniu zajęcia rachunku bankowego (art. 39 ust. 3 PrUpad). Gdyby tak było, to wyłączenie stosowania art. 396 KPC powinno być zamieszczone w art. 39 PrUpad, tj. przepisie dotyczącym określonego w tym przepisie zabezpieczenia, a nie w art. 37 PrUpad, który jest regulacją o charakterze ogólnym dla całego postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości dłużnika. Komentowaną uchwałę SN należy ocenić jednoznacznie pozytywnie. Praktyka obrotu gospodarczego uczy, że już samo ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego skutkuje powściągliwością ze strony kontrahentów co do dalszej współpracy z takim przedsiębiorcą, zaś nawet późniejsze oddalenie wniosku upadłościowego nie zawsze powoduje natychmiastowe przywrócenie dawnej renomy. Dodając do tego coraz dłuższy czas oczekiwania na rozpoznanie wniosku upadłościowego (nierzadko nawet pół roku), jak również często zbyt bezrefleksyjne uwzględniania wniosków o zabezpieczenie przez sądy upadłościowe, zagwarantowanie dłużnikowi prawa do zakwestionowana decyzji sądu w przedmiocie ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego było konieczne. Uchwała stanowi wyraz prawidłowej wykładni przepisów PrUpad i powinna skutkować zakończeniem sporów doktrynalnych oraz orzeczniczych na gruncie omawianej tematyki. III CZP 108/18
Uchwała Sądu Najwyższego w sprawie zaskarżalności postanowień dotyczących zabezpieczenia majątku dłużnika przynosi ważne wyjaśnienia dotyczące interpretacji przepisów. Decyzja SN stanowi istotne uzupełnienie regulacji prawnych, zapewniając możliwość kontroli instancyjnej postanowień sądowych w tym zakresie. Ostateczne rozstrzygnięcie sprzyja prawidłowej aplikacji prawa upadłościowego, eliminując wątpliwości dotyczące skutków zabezpieczeń majątkowych na dalsze postępowanie.