Członek zarządu jako pracownik
Członek zarządu może być uznany za pracownika, jeżeli jego stosunek pracy opiera się na podporządkowaniu pracodawcy. Publikacja dotyczy sytuacji, w której członkowie zarządu spółek z grupy Arcadia, P.B. i C.H., związani umowami o pracę, zostali pozwani odszkodowania za szkody w wyniku oszustw. Spór dotyczył jurysdykcji sądowej oraz kwalifikacji umowy jako 'indywidualna umowa o pracę'. TS orzekł, że umowa z osobą zarządzającą spółką nie kreuje stosunku podporządkowania, więc nie może być uznana za umowę o pracę.
Tematyka: członek zarządu, pracownik, umowa o pracę, podporządkowanie, jurysdykcja, Konwencja z Lugano II, TS, Arcadia, P.B., C.H.
Członek zarządu może być uznany za pracownika, jeżeli jego stosunek pracy opiera się na podporządkowaniu pracodawcy. Publikacja dotyczy sytuacji, w której członkowie zarządu spółek z grupy Arcadia, P.B. i C.H., związani umowami o pracę, zostali pozwani odszkodowania za szkody w wyniku oszustw. Spór dotyczył jurysdykcji sądowej oraz kwalifikacji umowy jako 'indywidualna umowa o pracę'. TS orzekł, że umowa z osobą zarządzającą spółką nie kreuje stosunku podporządkowania, więc nie może być uznana za umowę o pracę.
Członek zarządu może być uznany za pracownika, jeżeli jego stosunek pracy opiera się na podporządkowaniu pracodawcy. Stan faktyczny Arcadia London, Arcadia Singapore i Arcadia Switzerland są spółkami prowadzącymi działalność w zakresie handlu ropą naftową i pochodnymi ropy naftowej. Spółki te wchodzą w skład grupy Arcadia, której 100% udziałów należy do Farahead Holdings Ltd. P.B. i C.H. są obywatelami brytyjskimi mieszkają w Szwajcarii, którzy w dniu zaistnienia okoliczności faktycznych badanych w postępowaniu głównym zajmowali w grupie Arcadia odpowiednio stanowiska dyrektora generalnego i dyrektora finansowego. Ponadto zarządzali oni spółkami Arcadia London, Arcadia Singapore i Arcadia Switzerland, a z jedną z tych spółek łączyła ich umowa o pracę, której warunki zostały ustalone przez nich samych lub zgodnie z ich instrukcjami. W lutym 2015 r. spółki Arcadia London, Arcadia Singapore, Arcadia Switzerland i Farahead Holdings (dalej łącznie jako: Arcadia) wniosły do angielskiego sądu pozew przeciwko kilku osobom, w tym P.B. i C.H. W pozwie tym wniesiono o zasądzenie odszkodowania za szkodę, jaką grupa Arcadia miała ponieść w wyniku oszustw, w których uczestniczyły spółki należące do tej grupy. Pozew Arcadii opierał się na zarzutach zmowy z wykorzystaniem niezgodnych z prawem środków, naruszenia obowiązków powierniczych w zakresie lojalności i dobrej wiary oraz naruszenia wyraźnych lub dorozumianych zobowiązań umownych wynikających z umów o pracę zawartych z pozwanymi. P.B. i C.H. zakwestionowali właściwość sądów Zjednoczonego Królestwa do rozpoznania dotyczących ich roszczeń odszkodowawczych zgłoszonych przez Arcadię, podnosząc, że roszczenia te podlegają postanowieniom rozdziału II sekcja 5 Konwencji o jurysdykcji i uznawaniu oraz wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, podpisanej 30.10.2007 r., której zawarcie zostało zatwierdzone w imieniu Wspólnoty decyzją Rady 2009/430/WE z 27.11.2008 r. (Dz. Urz. L Nr 147 z 2009 r., s. 1; dalej jako: Konwencja z Lugano II). Zgodnie z tymi postanowieniami roszczeń w dziedzinie indywidualnych umów o pracę należy dochodzić przed sądami państwa, na terytorium którego osoby te mieszkają, a mianowicie sądami szwajcarskimi. Angielski sąd uznał się za właściwy do rozpoznania podniesionych na poparcie żądań odszkodowawczych zarzutów zmowy z wykorzystaniem niezgodnych z prawem środków oraz naruszenia obowiązków powierniczych, z wyjątkiem okoliczności faktycznych, które zaistniały w czasie, gdy P.B. i C.H. byli związani umową o pracę z jedną ze spółek z grupy Arcadia. W ocenie tego sądu te okoliczności faktyczne odnoszą się do dziedziny indywidualnych umów o pracę i są objęte, na podstawie art. 20 ust. 1 Konwencji z Lugano II, jurysdykcją sądów szwajcarskich. P.B. i C.H. wnieśli apelację od tego wyroku. Pytania prejudycjalne Czy przepisy rozdziału II sekcja 5 (art. 18–21) Konwencji z Lugano II należy interpretować w ten sposób, że umowę pomiędzy spółką a osobą fizyczną można uznać za „indywidualną umowę o pracę” w rozumieniu wskazanych postanowień, w sytuacji gdy osoba ta jest w stanie ustanawiać lub rzeczywiście ustanawia warunki tej umowy i gdy jest ona uprawniona do sprawowania autonomicznej kontroli nad bieżącą działalnością spółki i wykonywaniem własnych obowiązków, lecz udziałowiec lub udziałowcy tej spółki są uprawnieni do tego, aby doprowadzić do rozwiązania tej umowy? Stanowisko TS Z uwagi na to, że treść art. 18–21 Konwencji z Lugano II jest identyczna z treścią przepisów rozdziału II sekcja 5 (art. 18–21) rozporządzenia Rady (WE) Nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1) Trybunał uznał, że wykładnię dokonaną przez niego w odniesieniu do przepisów tego rozporządzenia można odnieść do wykładni postanowień rozdziału II sekcja 5 Konwencji z Lugano II (wyr. H, C-295/13, pkt 31, 32). W celu ustalenia, czy te postanowienia Konwencji z Lugano II mają zastosowanie w rozpatrywanej sytuacji, Trybunał badał kwestię, czy P.B. i C.H. można uznać za związanych – na mocy „indywidualnej umowę o pracę” w rozumieniu art. 18 ust. 1 tej Konwencji – z jedną ze spółek z grupy Arcadia i czy można wobec tego uznać ich za „pracowników” w rozumieniu art. 18 ust. 2 tej Konwencji (wyrok Holterman Ferho Exploitatie i in., C-47/14, pkt 34). Trybunał przypomniał, że kwalifikacji takiej nie można dokonać na podstawie prawa krajowego (wyr. Holterman Ferho Exploitatie i in., pkt 36) i że aby zapewnić pełną skuteczność Konwencji z Lugano II, a w szczególności jej art. 18, pojęcia prawne, które zawiera ten akt, należy interpretować w sposób niezależny, który będzie wspólny dla wszystkich umawiających się stron (wyr.i: Mahamdia, C-154/11, pkt 42; Holterman Ferho Exploitatie i in., pkt 37). Zgodnie z orzecznictwem TS pojęcie „pracownik” należy definiować w oparciu o obiektywne kryteria, które charakteryzują stosunek pracy, z uwzględnieniem praw i obowiązków zainteresowanych osób. Istotną cechą stosunku pracy jest okoliczność, że dana osoba wykonuje przez pewien okres, na rzecz innej osoby i pod jej kierownictwem pracę, w zamian za którą otrzymuje wynagrodzenie (wyrok Kiiski, C-116/06, pkt 25). Zatem stosunek pracy jest oparty na istnieniu stosunku podporządkowania między pracownikiem a jego pracodawcą oraz istnienie takiego stosunku należy oceniać odrębnie dla każdego szczególnego przypadku na podstawie wszystkich elementów i okoliczności charakteryzujących stosunki między stronami (wyr.i: Holterman Ferho Exploitatie i in., pkt 46; Sindicatul Familia Constanţa i in., C-147/17, pkt 42). Zgodnie z treścią art. 18–21 Konwencji z Lugano II zawarcie umowy nie stanowi warunku stosowania przewidzianych w tych postanowieniach zasad jurysdykcji szczególnej, wobec czego – jak wskazał rzecznik generalny w pkt 34–36 opinii – brak formalnej umowy nie stoi na przeszkodzie istnieniu stosunku pracy objętego zakresem pojęcia „indywidualnej umowy o pracę” w rozumieniu wskazanych postanowień. Jednakże zdaniem TS stosunek taki może zostać uznany za „indywidualną umowę o pracę” w rozumieniu art. 18–21 Konwencji z Lugano II jedynie wówczas, gdy istnieje stosunek podporządkowania między spółką a osobą, która nią zarządza. W niniejszej sprawie P.B. i C.H. zajmowali odpowiednio stanowiska dyrektora generalnego i dyrektora finansowego w grupie Arkadia. Zarządzali oni spółkami Arcadia London, Arcadia Singapore i Arcadia Switzerland, a z jedną z tych spółek łączyła ich umowa o pracę, której warunki zostały ustalone przez nich samych lub zgodnie z ich instrukcjami oraz że cały czas działali oni w imieniu i na rachunek wszystkich spółek z grupy Arcadia. P. Bosworth i C. Hurley sprawowali kontrolę nad osobą, która ich zatrudniła, a także nad miejscem, w którym byli zatrudnieni, oraz nad warunkami swego zatrudnienia. W ocenie Trybunału P.B. i C.H. mieli możliwość wywierania znaczącego wpływu na spółki z grupy Arcadia i w konsekwencji nie występował stosunek podporządkowania (wyr. Holterman Ferho Exploitatie i in., pkt 47), i to niezależnie od tego, czy posiadali oni udziały w kapitale zakładowym Arkadii oraz że P.B. i C.H. ponosili odpowiedzialność wobec udziałowców grupy Arcadia, którzy, za pośrednictwem spółki Farahead Holdings, byli uprawnieni do ich zatrudniania i zwalniania. Rzecznik generalny stwierdził, że osoba zarządzająca spółką otrzymuje od udziałowców tej spółki jedynie ogólne wytyczne co do kierunków działalności owej spółki, a przewidziane prawem mechanizmy kontroli przez udziałowców nie kreują same w sobie istnienia stosunku podporządkowania, wobec czego sama okoliczność, że udziałowcy mają prawo do odwołania osoby zarządzającej spółką, nie wystarczy, aby stwierdzić, że stosunek taki istnieje (pkt 46 opinii). Wynika stąd, że umowa zawarta między spółką a osobą, która nią zarządza, nie stanowi – w okolicznościach takich jak te analizowane w postępowaniu głównym – „indywidualnej umowy o pracę” w rozumieniu postanowień rozdziału II sekcja 5 (art. 18– 21) Konwencji z Lugano II. Reasumując TS orzekł, że postanowienia rozdziału II sekcja 5 (art. 18–21) Konwencji z Lugano II należy interpretować w ten sposób, że umowa wiążąca spółkę z osobą fizyczną, która zarządza tą spółką, nie kreuje stosunku podporządkowania między nimi, a zatem nie można jej uznać za „indywidualną umowę o pracę” w rozumieniu tych postanowień, w sytuacji gdy – nawet jeśli udziałowiec lub udziałowcy spółki mogą doprowadzić do rozwiązania tej umowy – osoba ta jest w stanie ustanawiać lub rzeczywiście ustanawia warunki owej umowy i jest ona uprawniona do sprawowania autonomicznej kontroli nad bieżącą działalnością spółki i wykonywaniem własnych obowiązków. Z niniejszego wyroku wynika, że dana osoba podlega postanowieniom Konwencji z Lugano II dotyczących umów o prace jeżeli zostanie zakwalifikowana jako pracownik w rozumieniu rzecznictwa TS. Zgodnie z tym orzecznictwem pojęcie „pracownik” należy definiować w oparciu o obiektywne kryteria, które charakteryzują konkretny stosunek pracy, z uwzględnieniem praw i obowiązków zainteresowanych osób. Elementem konstytutywnym tego pojęcia jest istnieniu stosunku podporządkowania między pracownikiem a jego pracodawcą. Przy czym istnienie takiego stosunku należy oceniać odrębnie dla każdego przypadku na podstawie wszystkich elementów i okoliczności charakteryzujących relacje między tymi stronami. Stan faktyczny w rozpatrywanej sprawie dotyczył osób pełniących funkcje zarządcze, tj. dyrektora generalnego i dyrektora finansowego. W ocenie TS sprawowanie przez nich kontroli nad spółką oraz warunkami ich zatrudnienia powoduje, że brak jest stosunku podporządkowania. Zdaniem TS na tę ocenę nie ma wpływu m.in. okoliczność, że prawo do ich odwołania mają udziałowcy spółki. Tym samym nie można ich kwalifikować jako pracowników, a umowy przez nich zawarte nie są umowami o pracę podlegającymi postanowieniom art. 18–21 Konwencji z Lugano II. Wyrok TS z 11.4.2019 r., Bosworth i Hurley, C-603/17
Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że umowa wiążąca osobę zarządzającą spółką nie stanowi 'indywidualnej umowy o pracę' zgodnie z Konwencją z Lugano II. Decyzja ta wynikła z braku stosunku podporządkowania między stronami. Pozwala to uniknąć jurysdykcji specjalnej w przypadku umów o pracę.