Dopuszczalność zażalenia na postanowienie o zabezpieczeniu majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości

Sąd Najwyższy w uchwale III CZP 108/18 rozstrzygnął kwestię dopuszczalności zażalenia na postanowienie o zabezpieczeniu majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości. Analiza dotyczyła zastosowania art. 741 KPC w zw. z art. 37 zd. 1 i z art. 33 ust. 1 PrUpad oraz relacji między postępowaniem zabezpieczającym a postępowaniem upadłościowym.

Tematyka: Sąd Najwyższy, postępowanie zabezpieczające, postępowanie upadłościowe, zażalenie, zabezpieczenie majątku dłużnika, art. 741 KPC, art. 37 PrUpad

Sąd Najwyższy wskazał, na treść art. 37 zdanie 2 ustawy z 28.2.2003 r. - Prawo upadłościowe (t.j.: Dz.U.
z 2019 r. poz. 498 ze zm., dalej jako:PrUpad), zgodnie z którym w postępowaniu zabezpieczającym
prowadzonym w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości wyłączone jest stosowanie
art. 396 KPC. Założeniem wyłączenia stosowania art. 396 KPC w postępowaniu zabezpieczającym
prowadzonym, w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości musi być to, że wydawane
w tym postępowaniu postanowienia sądu I instancji mogą podlegać zaskarżeniu zażaleniem, co wynika z art.
741 KPC w zw. z art. 37 zd. 1 i z art. 33 ust. 1 PrUpad. Biorąc pod uwagę powyższe SN orzekł, że na
postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu
zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości przysługuje zażalenie (art.
741 KPC w zw. z art. 37 zd. 1 i z art. 33 ust. 1 PrUpad).
Stan faktyczny
Zagadnienie prawne pojawiło się w następującym stanie faktycznym. Postanowieniem wydanym w postępowaniu
o ogłoszenie upadłości dłużnika wszczętym na jego wniosku SR dokonał zabezpieczenia jego majątku przez
ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego oraz zobowiązał tymczasowego nadzorcę sądowego do złożenia
w terminie trzech miesięcy sprawozdania obejmującego w szczególności informacje określone w tym postanowieniu.
Dłużnik wniósł zażalenie na postanowienie zaskarżając je w całości. SO rozpoznając zażalenie, powziął poważne
wątpliwości prawne zwrócił się do SN z pytaniem, czy w postępowaniu wszczętym w przedmiocie ogłoszenia
upadłości po 1.1.2016 r. dopuszczalne jest zażalenie na postanowienie o zabezpieczeniu majątku dłużnika poprzez
ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego?
Stanowisko SN
Na kanwie przedstawionego stanu faktycznego i prawnego sprawy SN uznał, że na postanowienie sądu I instancji
w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po
złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości przysługuje zażalenie (art. 741 KPC w zw. z art. 37 zd. 1 i z art. 33 ust.
1 PrUpad).
W uzasadnieniu do powyższego orzeczenia SN wskazał, że rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego
sprowadza się do udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy art. 39 ust. 3 PrUpad wyczerpująco reguluje kwestię
zaskarżalności postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika i wobec tego kwestii tej - jako sprawy
uregulowanej w tej ustawie w rozumieniu art. 37 zd. 1 - nie obejmuje odesłania do odpowiedniego stosowania
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym, a tym samym odesłanie to nie
rozciąga się na art. 741 KPC. Przepis art. 39 PrUpad dotyczy jedynie zabezpieczenia majątku dłużnika przez
zawieszenie postępowania egzekucyjnego i uchylenie zajęcia rachunku bankowego. W ocenie SN zawarte w art. 39
ust. 3 zd. 2 PrUpad uregulowanie zażalenia ma charakter wycinkowy, gdyż - jak wynika z art. 39 ust. 3 zd. 1 PrUpad -
odnosi się tylko do postanowień pozytywnych (o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz o uchyleniu zajęcia
rachunku bankowego) i nie dotyczy postanowień negatywnych (oddalających wniosek o zastosowanie takiego
zabezpieczenia).
Sąd Najwyższy przyjął, że sprawa zaskarżalności postanowień wydawanych w I instancji w przedmiocie
zabezpieczenia majątku dłużnika nie należy do spraw uregulowanych - w rozumieniu art. 37 zd. 1 PrUpad -
wobec czego do postanowień tych znajduje zastosowania art. 741 KPC w zw. z art. 37 zd. 1 PrUpad. Ponadto,
zdaniem SN przeciwko przyjęciu, że art. 39 ust. 3 PrUpad miałby stać na przeszkodzie stosowaniu art. 741 KPC
w zw. z art. 37 zd. 1 PrUpad w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym związanym z postępowaniem
w przedmiocie ogłoszenia upadłości przemawia wzgląd na okoliczność, że ewentualne ograniczenie zaskarżalności
postanowień, w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika tylko do postanowień, o których mowa w art. 39 ust. 3
PrUpad pociągałoby za sobą zbyt daleko idące negatywne skutki. Dodatkowo - przeciwne stanowisko, tj. że art. 39
ust. 3 PrUpad przesądza, iż zażalenie przysługuje tylko w sytuacjach określonych w tym przepisie, powodowałoby,
że wyłączona byłaby nie tylko zaskarżalność innych postanowień niż określone w tym przepisie pozytywne
postanowienia o zastosowaniu zabezpieczenia polegającego na zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz na
uchyleniu zajęcia rachunku bankowego, ale - co istotne - również zaskarżalność wszystkich negatywnych
postanowień co do zabezpieczenia majątku dłużnika. Sąd Najwyższy uznał, że obie te konsekwencje trudne byłyby

do zaakceptowania z uwagi na duże znaczenie zagadnienia zabezpieczenia majątku dłużnika po złożeniu wniosku
o ogłoszenie jego upadłości.
Sąd Najwyższy wskazał, na treść art. 37 zd. 2 PrUpad, zgodnie z którym w postępowaniu zabezpieczającym
prowadzonym w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości wyłączone jest stosowanie art. 396
KPC. Założeniem wyłączenia stosowania art. 396 KPC w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym, w związku
z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości musi być to, że wydawane w tym postępowaniu postanowienia
sądu I instancji mogą podlegać zaskarżeniu zażaleniem, co wynika z art. 741 KPC w zw. z art. 37 zd. 1 i z art. 33 ust.
1 PrUpad. Biorąc pod uwagę powyższe SN orzekł, że na postanowienie sądu I instancji w przedmiocie
zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku
o ogłoszenie jego upadłości przysługuje zażalenie (art. 741 KPC w zw. z art. 37 zd. 1 i z art. 33 ust. 1 PrUpad).
Postępowanie zabezpieczające regulowane w art. 36-43 PrUpad jest postępowaniem pomocniczym w stosunku do
postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Jeśli chodzi natomiast o wzajemne relacje obu postępowań to są
one podobne do tych, które istnieją między postępowaniem zabezpieczającym (art. 730 i n. KPC) oraz
postępowaniem rozpoznawczym (w sprawie) według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Celem
postępowania zabezpieczającego prowadzonego w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości
jest zabezpieczenie majątku dłużnika w okresie od złożenia wniosku o ogłoszenie jego upadłości do chwili objęcia
majątku upadłego dłużnika w zarząd przez syndyka albo ogłoszenia upadłości. Zabezpieczenia majątku dłużnika
dokonuje się przez ustanowienie tymczasowego nadzorcy sądowego, zarządu przymusowego albo w inny sposób
określony w Kodeksie postępowania cywilnego. Zgodnie z art. 40 ust. 1 PrUpad sąd może także stosować inne
sposoby zabezpieczenia. Z uwagi na niekompletność regulacji postępowania zabezpieczającego w postępowaniu
upadłościowym, zgodnie z art. 37 zd. 1 PrUpad w sprawach w niej nieuregulowanych zastosowanie znajdują przepisy
Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym. Zatem do postępowania zabezpieczającego
prowadzonego w związku z postępowaniem w przedmiocie ogłoszenia upadłości zastosowanie ma reguła wyrażona
w art. 33 ust. 1 PrUpad, że zażalenie przysługuje na postanowienie kończące postępowanie oraz w przypadkach
określonych w Prawie upadłościowym.
Warto w tym miejscu wskazać, że postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika nie należy do
kategorii postanowień kończących postępowanie, co powoduje, że o tym czy na postanowienie w przedmiocie
zabezpieczenia majątku przysługuje zażalenie, zależy od tego, czy w świetle art. 33 ust. 1 in fine i art. 37 zd. 1
PrUpad stosuje się art. 741 KPC, podczas gdy kwestia zaskarżalności postanowień w przedmiocie zabezpieczenia
majątku dłużnika jest sprawą, która została uregulowana w przepisach Prawa upadłościowego. Przez przypadki
określone w Prawie upadłościowym, o których mowa w art. 33 ust. 1 należy rozumieć nie tylko przypadki określone
w przepisach Prawa upadłościowego, regulujących postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości, lecz również
przypadki określone w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie, w którym do stosowania tych
przepisów odsyła Prawo upadłościowe (tak w uchwale SN z 5.2.2004 r., III CZP 111/03).
Warto w tym miejscu wskazać poglądy doktryny dotyczące omawianego zagadnienia. P. Zimmerman wskazuje, że
wypadki określone w art. 33 ust. 1 PrUpad to wszystkie te zażalenia, które służą na postanowienia sądu w sprawach
nieuregulowanych w tej ustawie, a określonych w Kodeksie postępowania cywilnego (P. Zimmerman, Komentarz do
art. 33 PrUpad, Warszawa 2018, wyd. 5,
). Jego zdaniem odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu
postępowania cywilnego oznacza bezwzględne stosowanie przepisów Prawa upadłościowego w tych wszystkich
sprawach, które uregulowano w tej ustawie. Natomiast w ocenie S. Gurgula przepisy regulujące postępowanie
upadłościowe są uzupełniane odpowiednio przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, co znaczy, że należy je
stosować zgodnie z duchem przepisów o upadłości i tak, aby nie pozostawały w sprzeczności z pokrewnymi normami
postępowania upadłościowego, lecz normy te uzupełniały. Zdaniem S. Gurgula, nie budzi zastrzeżeń stanowisko, że
jeżeli pewna kwestia postępowania upadłościowego nie znalazła wprawdzie bezpośredniego unormowania Prawa
upadłościowego, ale może być rozwiązana w drodze wykładni lub też analogii z innych przepisów tego prawa, to nie
ma podstawy do subsydiarnego stosowania do niej przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (S. Gurgul,
Komentarz do art. 35 PrUpad, Warszawa 2018, wyd. 11,
). W konsekwencji autor nie wymienia wśród
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, które w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości będą miały
odpowiednie zastosowanie - art. 741 KPC.
Reasumując, SN w uchwale III CZP 108/18 rozstrzygnął, czy odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów
Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym, zamieszczone w art. 37 zd. 1 PrUpad
obejmuje też przepis art. 741 KPC. Sąd Najwyższy słusznie przyjął, że zażalenie przysługuje na postanowienie sądu
I instancji w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane, w postępowaniu zabezpieczającym
prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości. W istocie ewentualne ograniczenie zaskarżalności
postanowień w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika tylko do postanowień, o których mowa w art. 39 ust. 3
PrUpad (postanowienie o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego oraz uchyleniu zajęcia rachunku bankowego)
pociągałoby za sobą zbyt daleko idące negatywne skutki, ponieważ zastosowanie albo odmowa zastosowania
zabezpieczenia, w tym jego określonego sposobu, z jednej strony może wpływać na przyszłą efektywność
postępowania upadłościowego, a z drugiej strony ingerować w sytuację majątkową dłużnika.

Uchwała SN z 11.4.2019 r., III CZP 108/18

Sąd Najwyższy uznał, że postanowienie sądu I instancji w przedmiocie zabezpieczenia majątku dłużnika wydane w postępowaniu zabezpieczającym prowadzonym po złożeniu wniosku o ogłoszenie jego upadłości podlega zażaleniu zgodnie z art. 741 KPC w zw. z art. 37 zd. 1 i z art. 33 ust. 1 PrUpad. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla praktyki sądowej w zakresie zabezpieczenia majątku dłużnika w postępowaniu upadłościowym.