Bezpośrednie stosowanie przepisów o skardze nadzwyczajnej

Tematyka: skarga nadzwyczajna, stwierdzenie niezgodności z prawem, Sąd Najwyższy, dopuszczalność skargi, postępowanie sądowe

Należy uwzględniać istnienie skargi nadzwyczajnej także w sytuacji, w której skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia została wniesiona przed 3.4.2018 r., jak i po tym dniu, ale
od orzeczenia, które uprawomocniło się przed tym dniem. W przypadku prawomocnego orzeczenia
kończącego postępowanie w sprawie, które uprawomocniło się przed wejściem w życie ustawy o Sądzie
Najwyższym, należy zwrócić uwagę na art. 115 § 1a tej ustawy, który stanowi, że w takiej sytuacji skarga
nadzwyczajna może zostać wniesiona przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich
Stan faktyczny
Pozwani - I.S.i G.S. wnieśli skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego
w S. z 17.3.2016 r. Po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 11.1.2019 r. skargi
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w S.z 17.3.2016 r. (...) wydanego
w sprawie z powództwa Wspólnoty Mieszkaniowej Nieruchomości nr (...) przy ul. N. w S. przeciwko I.S. i G.S.
o zapłatę SN odrzucił skargę.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy przesądził, że niezależnie od tego czy skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
wniesiona przed 3.4.2018 r., czy po tym dniu, od orzeczeń, które uprawomocniły się przed 3.4.2018 r., przy
ocenie jej dopuszczalności, należy uwzględnić istnienie skargi nadzwyczajnej. W uzasadnieniu do orzeczenia
Sąd Najwyższy wskazał, że skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest
nadzwyczajnym środkiem prawnym, którego celem jest uzyskanie prejudykatu umożliwiającego dochodzenie od
Skarbu Państwa roszczeń odszkodowawczych za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem wykonywanie
władzy publicznej. Jej dopuszczalność jest uzależniona od wykazania przez skarżącego, że nie mógł w drodze
użycia innych środków prawnych doprowadzić do zmiany lub uchylenia prawomocnego orzeczenia sądu II instancji
(art. 4241 § 1 KPC). Wykazanie, że wzruszenie prawomocnego wyroku w drodze innych środków prawnych nie było
i nie jest możliwe powinno nastąpić przez przeprowadzenie w skardze umotywowanego wywodu prawnego
wykazującego, iż w sprawie nie przysługuje skarżącemu jakikolwiek inny, niż wniesiona skarga o stwierdzenie
niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem, środek zaskarżenia prowadzący do zmiany lub uchylenia wyroku
objętego rozpatrywaną skargą. Jak podkreślił Sąd Najwyższy, poprzez środki prawne nie należy rozumieć,
jedynie skargi kasacyjnej lub skargi o wznowienie postępowania, ale także innych środków prawnych
pozwalających na zmianę lub uchylenie wyroku, ewentualnie służących pozbawieniu lub ograniczeniu
wykonalności orzeczenia.
Niemożność zmiany lub uchylenia zaskarżonego prawomocnego wyroku w drodze innych środków prawnych musi
istnieć zarówno w przeszłości, jak i w chwili oceny dopuszczalności skargi. Ponadto, Sąd Najwyższy wskazuje, że
skarga jest niedopuszczalna, jeżeli zmiana lub uchylenie wyroku nie było wprawdzie możliwe w przeszłości, ale jest
(stało się) możliwe w chwili oceny dopuszczalności skargi, wskutek zmiany stanu prawnego, polegającej na
wprowadzeniu przez ustawodawcę do systemu prawnego – po uprawomocnieniu się wyroku, objętego skargą
o stwierdzenie niezgodności z prawem lub nawet już po jej wniesieniu - nowego, dodatkowego środka prawnego,
który może doprowadzić do zmiany lub uchylenia przedmiotowego wyroku. Pomimo tego, że strony same nie mogą
składać skargi nadzwyczajnej zdaniem SN nie ma znaczenia. Strona może bowiem zainicjować wniesienie takiej
skargi, jeśli zwróci się do właściwego podmiotu z wnioskiem o jej wniesienie. Uprawnienie do wniesienia skargi
nadzwyczajnej przysługuje podmiotom wymienionych w ustawie o SN, tj. Prokuratorowi Generalnemu, Rzecznikowi
Praw Obywatelskich oraz, w zakresie swojej właściwości, Prezesowi Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej
Polskiej, Rzecznikowi Praw Dziecka, Rzecznikowi Praw Pacjenta, Przewodniczącemu Komisji Nadzoru
Finansowego, Rzecznikowi Finansowemu, Rzecznikowi Małych i Średnich Przedsiębiorców i Prezesowi Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów (art. 89 § 2). Jak uznał SN, co wynika też wynik z ustawy z 8.12.2017 r.
o Sądzie Najwyższym (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 825 ze zm.) uwzględnienie przez Sąd Najwyższy skargi
nadzwyczajnej, zgodnie z art. 398 (15) i 398 (16) w zw. z art. 95, prowadzi do uchylenia zaskarżonego orzeczenia
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania albo do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i rozstrzygnięcia przez
Sąd Najwyższy na nowo co do istoty sprawy, a więc do eliminacji przyczyny „szkody judykacyjnej”, której wystąpienie
zarzuca skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia i której naprawieniu ma służyć
orzeczenie stwierdzające tę niezgodność.
Sąd Najwyższy stwierdził, że strona może wnieść skargę dopiero, gdy spotka się z odmową podmiotów
uprawnionych do wniesienia skargi (art. 4241 § 1 KPC). Podkreślił przy tym że ustawodawca nie zawarł w ustawie
o SN przepisów międzyczasowych, regulujących powyższe zagadnienia i rozstrzygających o relacjach między

omawianymi środkami prawnymi, co prowadzi do wniosku o bezpośrednim stosowaniu ustawy o Sądzie Najwyższym.
Jak słusznie stwierdził SN w stanie faktycznym sprawy skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem została
wprawdzie wniesiona 13.3.2018 r., czyli przed wejściem w życie ustawy o SN. Jednak niezależnie od tego, czy
skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem została wniesiona przed 3.4.2018 r., czy po tym dniu, oceniając jej
dopuszczalność, Sąd Najwyższy musi uwzględnić, że doszło do następczego zaistnienia okoliczności powodującej
niedopuszczalność skargi.
Zdaniem Sądu Najwyższego, oznacza to, że należy uwzględniać istnienie skargi nadzwyczajnej także w sytuacji,
w której skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia została wniesiona przed 3.4.2018
r., jak i po tym dniu, ale od orzeczenia, które uprawomocniło się przed tym dniem. W przypadku prawomocnego
orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, które uprawomocniło się przed wejściem w życie ustawy o Sądzie
Najwyższym, należy zwrócić uwagę na art. 115 § 1a tej ustawy, który stanowi, że w takiej sytuacji skarga
nadzwyczajna może zostać wniesiona przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich. Artykułu
89 § 2 nie stosuje się. Strony muszą więc wyczerpać każdą możliwość, dzięki której mogą one wyeliminować wyrok,
który chcą zaskarżyć skargą o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem. Takie stanowisko
przedstawił też SN w postanowieniu Sądu Najwyższego z 30.11.2018 r. (I CNP 43/17).
W istniejącym od 3.4.2018 r. stanie prawnym, przy ocenie dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia, należy uwzględniać istnienie skargi nadzwyczajnej, przy czym oceny tej
można dokonywać zarówno wobec skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem wniesionych przed 3.4.2018 r., jak
i po tym dniu, od orzeczeń, które uprawomocniły się przed 3.4.2018 r.
W wydanym postanowieniu SN wypowiadał się na temat charakteru skargi nadzwyczajnej. Skarga nadzwyczajna
wprowadzona została ustawą z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym, która weszła w życie 3.4.2018 r. Celem jej
wprowadzenia jest eliminacja prawomocnych orzeczeń naruszających zasady lub wolności i prawa człowieka
i obywatela określone w Konstytucji RP albo w sposób rażący naruszających prawo przez błędną jego wykładnię lub
niewłaściwe zastosowanie. SN wskazał kiedy strona może skorzystać z tego nadzwyczajnego środka prawnego.
W sytuacji, gdy strona spotka się z odmową zainicjowania przez właściwy podmiot skargi nadzwyczajnej w jej
sprawie, to dopiero wówczas może składać skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku.
SN podkreślił przy tym, iż odnosi się do spraw prowadzonych przed dniem w życie przepisów o skardze
nadzwyczajnej, jak i przed tą datą. Uwzględnienie przez SN skargi nadzwyczajnej prowadzi do uchylenia
zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania albo do uchylenia zaskarżonego
orzeczenia i rozstrzygnięcia przez SN na nowo co do istoty sprawy. Z omawianego postanowienia wynika, że
przepisy o skardze nadzwyczajnej powinny być stosowane bezpośrednio. Wprowadzenie przepisów o skardze
nadzwyczajnej oznacza, iż wpływają one na ocenę dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia. Dopiero bowiem negatywna decyzja podmiotu uprawnionego do złożenia skargi
nadzwyczajnej otwiera stronie drogę do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia.
Reasumując, skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, o której mowa w art.
4241 § 1 KPC jest dopuszczalna, jeżeli podmiot uprawniony odmówi wniesienia skargi nadzwyczajnej.
Postanowienie SN z 11.1.2019 r., II CNP 53/18

Przepisy o skardze nadzwyczajnej powinny być stosowane bezpośrednio. Wprowadzenie przepisów o skardze nadzwyczajnej oznacza, iż wpływają one na ocenę dopuszczalności skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Dopiero bowiem negatywna decyzja podmiotu uprawnionego do złożenia skargi nadzwyczajnej otwiera stronie drogę do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.