Niedopuszczalność wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla
TSUE w wyroku w sprawie C-176/17 orzekł, że wydanie nakazu zapłaty jedynie na podstawie weksla, bez badania treści umowy, jest niezgodne z dyrektywą Rady 93/13/EWG. Sprawa dotyczyła instytucji finansowej Profi Credit Polska i kredytu konsumenckiego udzielonego pożyczkobiorcy, który nie spłacił pożyczki. Sąd odsyłający zapytał TSUE, czy postępowanie takie jest zgodne z prawem unijnym.
Tematyka: TSUE, wyrok, C-176/17, nakaz zapłaty, weksel, umowa konsumencka, nieuczciwe warunki, postępowanie nakazowe, kredyt konsumencki, dyrektywa 93/13, badanie treści umowy, ochrona konsumenta
TSUE w wyroku w sprawie C-176/17 orzekł, że wydanie nakazu zapłaty jedynie na podstawie weksla, bez badania treści umowy, jest niezgodne z dyrektywą Rady 93/13/EWG. Sprawa dotyczyła instytucji finansowej Profi Credit Polska i kredytu konsumenckiego udzielonego pożyczkobiorcy, który nie spłacił pożyczki. Sąd odsyłający zapytał TSUE, czy postępowanie takie jest zgodne z prawem unijnym.
TSUE w wyroku w sprawie C-176/17 orzekł, że przepisy krajowe pozwalające na wydanie nakazu zapłaty wyłącznie na podstawie weksla, bez zbadania treści umowy, która może potencjalnie zawierać postanowienia nieuczciwe, jest niezgodne z artykułem 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Stan faktyczny Instytucja finansowa Profi Credit Polska przyznała kredyt konsumencki pożyczkobiorcy. Umowa zawierała warunek zobowiązujący pożyczkobiorcę do wystawienia weksla własnego celem zabezpieczenia roszczeń pożyczkodawcy wynikających z tej umowy. Zwrot tej pożyczki był zagwarantowany podpisanym przez pożyczkobiorcę wekslem własnym. W następstwie braku spłaty pożyczki instytucja finansowa poinformowała, że weksel został wypełniony na kwotę odpowiadającą pozostałej należności. Wierzyciel wystąpił do sądu o wydanie przeciwko pożyczkobiorcy nakazu zapłaty. Sąd odsyłający powziął wątpliwość czy postępowanie nakazowe wszczęte na podstawie weksla jest zgodne z dyrektywą 93/13 i postanowił zawiesić postępowanie i skierować do Trybunału pytanie prejudycjalne: „Czy przepisy dyrektywy 93/13 […], zwłaszcza art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1, oraz przepisy dyrektywy 2008/48 […], zwłaszcza art. 17 ust. 1 i art. 22 ust. 1, należy interpretować w ten sposób, iż stoją one na przeszkodzie w dochodzeniu przez przedsiębiorcę (pożyczkodawcę) przeciwko konsumentowi (pożyczkobiorcy) roszczenia stwierdzonego dokumentem wekslowym, prawidłowo wypełnionym, w ramach postępowania nakazowego, określonego przepisami art. 485 § 2 i n. KPC w zw. z art. 41 ustawy z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim […], ograniczającymi sąd krajowy wyłącznie do badania ważności zobowiązania wekslowego z punktu widzenia zachowania formalnych warunków weksla, z pominięciem stosunku podstawowego?”. Stanowisko TSUE Trybunał uznał, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on przepisom krajowym takim jak te będące przedmiotem postępowania głównego, pozwalającym na wydanie nakazu zapłaty opartego na wekslu własnym (art. 4841 KPC, który stanowi gwarancję wierzytelności powstałej z umowy kredytu konsumenckiego, w sytuacji gdy sąd rozpoznający pozew o wydanie nakazu zapłaty nie jest uprawniony do zbadania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków tej umowy, jeżeli sposób wykonania prawa do wniesienia zarzutów od takiego nakazu nie pozwala na zapewnienie przestrzegania praw, które konsument opiera na tej dyrektywie. Wskazał bowiem, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sąd krajowy jest zobowiązany do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowy wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter, a także do tego, by dokonawszy takiego badania, zniwelować brak równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą, o ile sąd ów posiada niezbędne ku temu informacje dotyczące stanu prawnego i faktycznego (zob. wyroki: z 21.4.2016 r., Radlinger i Radlingerová, C-377/14, EU:C:2016:283, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo; z 21.12.2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C-154/15, C-307/15 i C-308/15 EU:C:2016:980, pkt 58). Ponadto, Trybunał uznał, że procedura sądowa taka jak ta będąca przedmiotem postępowania głównego, w zakresie, w jakim ustanawia względem konsumenta wymóg przedstawienia, w terminie dwóch tygodni od doręczenia nakazu zapłaty, argumentów faktycznych i prawnych pozwalających sędziemu na przeprowadzenie takiej oceny i w jakim penalizuje go poprzez sposób obliczenia kosztów sądowych, powoduje ryzyko, którego nie można lekceważyć, że zainteresowani konsumenci nie wniosą wymaganych zarzutów – czy to ze względu na przewidziany w tym celu bardzo krótki termin, czy to dlatego, że mogą być zniechęceni do podejmowania obrony ze względu na koszty generowane przez postępowanie sądowe w stosunku do kwoty kwestionowanego długu, czy też dlatego, że nie znają lub nie rozumieją zakresu swoich praw, czy wreszcie ze względu na ograniczoną treść pozwu o wydanie nakazu zapłaty wniesionego przez przedsiębiorcę, a zatem niepełny charakter informacji, którymi dysponują (podobnie wyrok z 18.2.2016 r., Finanmadrid EFC, C-49/14, EU:C:2016:98, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo; postanowienie z 21.6.2016 r., Aktiv Kapital Portfolio, C-122/14, niepublikowane, EU:C:2016:486, pkt 37). TSUE w wyroku w sprawie C-176/17 orzekł, że przepisy krajowe pozwalające na wydanie nakazu zapłaty wyłącznie na podstawie weksla, bez zbadania treści umowy, która może potencjalnie zawierać postanowienia nieuczciwe, jest niezgodne z artykułem 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Ustalenie, czy sąd może wydać nakaz zapłaty na podstawie weksla własnego nabiera szczególnego znaczenia z uwagi na omawiany wyrok C-176/17, w którym TSUE orzekł, że przepisy krajowe pozwalające na wydanie nakazu zapłaty wyłącznie na podstawie weksla, bez zbadania treści umowy, która może potencjalnie zawierać postanowienia nieuczciwe, jest niezgodne z art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG Istotne w świetle powyższego orzeczenia jest zbadanie, czy sąd może wydać nakaz zapłaty przeciwko konsumentowi wyłącznie na podstawie weksla bez badania zawartej umowy. W prawie polskim postępowanie nakazowe opiera się na założeniu, że podstawa faktyczna roszczenia powoda została w całości udowodniona za pomocą dołączonych do pozwu dokumentów (wskazanych w art. 485 KPC), także weksla (uchwała SN z 28.7.1993 r., III CZP 99/93). Ocena prawidłowości wystawienia weksla, wedle przesłanek określonych w przepisach art. 1 i n. oraz101 ustawy z 28.4.1936 r. - Prawo wekslowe (t.j.: Dz.U. z 2016 r. poz. 160 ze zm.), jest decydująca do wydania nakazu zapłaty. Jak konsekwentnie podkreśla się w orzecznictwie, w postępowaniu nakazowym, opartym na wekslu, kwestia ważności weksla jest badana przez sąd z urzędu. Przy czym w pierwszej fazie tego postępowania przed wydaniem nakazu zapłaty ocena zasadności dochodzonego roszczenia jest ograniczona do prawidłowości wypełnienia weksla. Dopiero w tzw. drugiej fazie postępowania wywołanego wniesieniem zarzutów od nakazu zapłaty, dłużnik wekslowy może podnosić zarówno zarzuty będące środkiem obrony przeciwko zobowiązaniu wekslowemu, w tym również - w określonych warunkach - zarzuty dotyczące tzw. stosunku podstawowego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 14.2.2014 r., II CSK 291/13). Reasumując, uproszczony sposób dochodzenia roszczeń w ramach postępowania nakazowego pozwala powodowi zawęzić materiał dowodowy do swoistego minimum, bez potrzeby udowodnienia rzeczywistych podstaw istniejącego roszczenia. Wykazanie istniejącego zobowiązania wekslowego, prawidłowo wypełnionym dokumentem, staje się więc wystarczającą podstawą do wydania przez sąd nakazu zapłaty. Pierwsza faza postępowania nakazowego zamyka się w ocenie prawidłowości wypełnienia przedstawionego sądowi weksla, bez potrzeby przedkładania dokumentu uzasadniającego istnienie stosunku podstawowego. Przy wydaniu nakazu zapłaty żadne inne okoliczności nie muszą być brane pod uwagę, gdyż jak przyjmuje się w orzecznictwie, to wierzyciel dokonuje wyboru, na podstawie którego dochodzi swojej wierzytelności, a więc czy w oparciu o zobowiązanie wekslowe czy na podstawie zobowiązania wynikającego ze stosunku podstawowego, i w tych granicach samodzielnie określa przestrzeń swojej inicjatywy dowodowej (zob. wyrok SN z 11.2.2015 r., I CSK 133/14; wyrok SN z 8.5. 2014 r., V CSK 376/13). Wskazać należy, że mamy tu do czynienia ze sprzecznością regulacji prawnych - z jednej strony ustawodawca przewidział bowiem instrumenty pozwalające chronić konsumenta przed nieuczciwymi, a z drugiej strony w obowiązującym stanie prawnym funkcjonuje procedura dochodzenia roszczeń, która pozwala na znaczne osłabienie w praktyce obrotu konsumenckiego stosowanie instrumentów chroniących konsumenta (badanie umów pod kątem nieuczciwych klauzul umownych). Sąd nie musi badać czy umowa kredytu konsumenckiego zawiera niedozwolone klauzule, czy wykonano obowiązki informacyjne ciążące na udzielającym kredyt, jak i inne. Jeżeli zobowiązanie wekslowe jest ważne według treści dokumentu wekslowego, to nie ma podstaw do odmowy wydania nakazu zapłaty. Przepisy o postępowaniu nakazowym nie wyłączają bowiem możliwości wydania nakazu zapłaty w sprawach konsumenckich. Wyrok Trybunału w sprawie C-176/17 nie jest pierwszym orzeczeniem dotyczącym problemu wydawania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla przeciwko konsumentowi. Trybunał w wyroku z 14.6.2012 r. orzekł, że dyrektywę 93/13 należy interpretować w ten sposób, że zakazuje ona prawa krajowego, które nie przewiduje kompetencji sądu, do którego wniesiony został pozew o wydanie nakazu zapłaty, do oceny z urzędu, in limine litis lub na każdym innym etapie postępowania, mimo istnienia podstawy faktycznej i prawnej, nieuczciwości postanowienia umownego dotyczącego odsetek za opóźnienie zawartego w umowie konsumenckiej w przypadku braku wniesienia sprzeciwu przez konsumenta”. Uznał za ułatwieni w dochodzeniu przez przedsiębiorcę swoich roszczeń poprzez możliwość ograniczenia podstawy faktycznej powództwa, a z drugiej strony zauważył, że obowiązek wniesienia sprzeciwu przez pozwanego konsumenta, rodzi wysoki stopień ryzyka, że konsument nie wniesie sprzeciwu w ustawowym terminie, co może doprowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony w postępowaniu sądowym przyznanej przez dyrektywę 93/13, co naruszałoby to zasadę efektywności (wyrok TSUE z 14.6.2012 r., C -618/10). Reasumując, TSUE uznał, że sama konstrukcja zarzutów od nakazu zapłaty może prowadzić do rezygnacji konsumentów z ich wnoszenia. Konsument musi spełnić szereg warunków w celu skutecznego zakwestionowania nakazu zapłaty. Natomiast wierzyciel musi przedstawić jedynie dokument weksla własnego. Regulacja przepisów Kodeksu postępowania cywilnego w tym zakresie zdaniem TSUE narusza równowagę stron w postępowaniu. Artykuł 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 sprzeciwia się przepisom, które ustanawiają postępowanie o wydanie nakazu zapłaty jedynie na podstawie weksla. Wyrok TSUE z 13.9.2018 r., C-176/17
Wyrok TSUE potwierdza, że sąd musi badać ewentualną nieuczciwość warunków umowy konsumenckiej i nie może wydawać nakazu zapłaty jedynie na podstawie weksla. Konstrukcja zarzutów od nakazu zapłaty może zniechęcać konsumentów do obrony. Orzeczenie to ma istotne znaczenie dla postępowania nakazowego w Polsce.