Właściwość sądu
Warunek umowy umożliwiającym przedsiębiorcy wybór sądu właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego konsumenta czy sądu właściwego ze względu na miejsce wykonania umowy jest zgodny z prawem UE, pod warunkiem posiadania przez konsumenta prawa do skutecznego środka prawnego. Sprawa dotyczy umowy zawartej między A.M. sp. z o.o. a konsumentką z Legnicy, a wybór sądu stał się przedmiotem sporu, zakończonego decyzją sądu rejonowego w Nowym Tomyślu. TS przypomniał, że warunek umowy nie może wykluczać zastosowania dyrektywy 93/13, a klauzula odsyłająca do przepisów krajowych nie stanowi odzwierciedlenia przepisu krajowego, więc nie wyłącza się z zakresu dyrektywy.
Tematyka: umowa, sąd właściwy, dyrektywa 93/13, konsument, przedsiębiorca, TS, ochrona konsumentów, przepisy krajowe, klauzula umowna
Warunek umowy umożliwiającym przedsiębiorcy wybór sądu właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego konsumenta czy sądu właściwego ze względu na miejsce wykonania umowy jest zgodny z prawem UE, pod warunkiem posiadania przez konsumenta prawa do skutecznego środka prawnego. Sprawa dotyczy umowy zawartej między A.M. sp. z o.o. a konsumentką z Legnicy, a wybór sądu stał się przedmiotem sporu, zakończonego decyzją sądu rejonowego w Nowym Tomyślu. TS przypomniał, że warunek umowy nie może wykluczać zastosowania dyrektywy 93/13, a klauzula odsyłająca do przepisów krajowych nie stanowi odzwierciedlenia przepisu krajowego, więc nie wyłącza się z zakresu dyrektywy.
Warunek umowy umożliwiającym przedsiębiorcy wybór pomiędzy sądem właściwym dla miejsca zamieszkania pozwanego konsumenta a sądem właściwym ze względu na miejsce wykonania umowy jest zgodna z prawem UE, jeżeli konsument ma zagwarantowane prawo do skutecznego środka prawnego. Stan faktyczny A.M. sp. z o.o. z siedzibą w Opalenicy zawarła umowę poza lokalem przedsiębiorstwa z I. S., konsumentką, zamieszkałą w Legnicy. Przedmiotem tej umowy była sprzedaż m.in. materaca. Zgodnie z klauzulą zawartą w rozdziale 9 pkt 4 ogólnych warunków sprzedaży, stanowiących integralną część tej umowy sprzedaży sądem właściwym do rozstrzygnięcia sporu między stronami będzie sąd właściwy według odpowiednich przepisów. Ponieważ A.M. nie otrzymała w uzgodnionym terminie ceny sprzedaży, wytoczyła powództwo przed sądem rejonowym w Nowym Tomyślu, w którego okręgu ma swoją siedzibę. Uważa ona, że przedmiotowy spór należy do właściwości terytorialnej tego sądu na podstawie art. 34 KPC, zgodnie z którym powództwo o wykonanie umowy można wytoczyć przed sąd miejsca jej wykonania. Zdaniem A.M. zapłata powinna była zostać dokonana w drodze przelewu na rachunek bankowy spółki, w miejscu jej siedziby. Sąd stwierdził swoją niewłaściwość z urzędu i przekazał sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu zamieszkuje pozwana. W uzasadnieniu powołał się na fakt, że – jako iż spór dotyczy umowy zawartej między przedsiębiorcą i konsumentem – powinny być stosowane nie tylko dotyczące ochrony konsumentów krajowe przepisy, ale także odpowiednie unijne przepisy (w szczególności art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5.4.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, Dz. Urz. L Nr 95 z 1993 r., s. 29), a także orzecznictwo TS. Pytania prejudycjalne - Czy art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że z zakresu stosowania tej dyrektywy wyłączony jest warunek umowny, taki jak sporny w postępowaniu głównym, który w kontekście ustalenia sądu właściwego dla rozpoznania sporu pomiędzy stronami umowy odsyła do właściwego prawa krajowego? - Czy art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom proceduralnym, do których odsyła warunek umowy, umożliwiającym przedsiębiorcy wytaczającemu przeciwko konsumentowi powództwo o wykonanie umowy wybór pomiędzy sądem właściwym dla miejsca zamieszkania pozwanego a sądem właściwym ze względu na miejsce wykonania umowy? Stanowisko TS Zakres stosowania dyrektywy 93/13 Trybunał przypomniał, że art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13, który dotyczy warunków umowy odzwierciedlających bezwzględnie obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze, ustanawia wyłączenie z zakresu jej stosowania, wymagające – zgodnie z orzecznictwem TS – spełnienia dwóch przesłanek. Po pierwsze, warunek umowny musi odzwierciedlać przepis ustawowy lub wykonawczy, a po drugie, ten przepis musi mieć charakter bezwzględnie obowiązujący (wyrok OTP Bank i OTP Faktoring, C-51/17, pkt 52). O ile weryfikacja spełnienia tych przesłanek należy do sądu krajowego w każdej konkretnej sprawie, to do Trybunału należy ustalenie kryteriów, które mogą umożliwić danemu sądowi wydanie orzeczenia (wyrok Nagyszénás Településszolgáltatási Nonprofit Kft., C-182/17, pkt 34). Trybunał stwierdził, że w rozpatrywanej sprawie postanowienie umowy jest sformułowane w sposób bardzo ogólny, tak iż z jednej strony można się zastanawiać nad jego użytecznością, ponieważ odsyła do przepisów krajowych, które są stosowane niezależnie od zawarcia w umowie tej klauzuli. Z drugiej strony to postanowienie umowne nie odzwierciedla szczególnego przepisu krajowego, skoro przepisy krajowe, do których ono odsyła, zawierają szereg zasad służących ustaleniu sądu właściwego jurysdykcji, w ramach którego przedsiębiorca może wybrać tę, która jest dla niego najkorzystniejsza. W ocenie TS domniemanie – w myśl którego ustawodawca krajowy ustalił równowagę pomiędzy ogółem praw i obowiązków stron niektórych umów – nie może uzasadnić wyłączenia klauzuli, która odsyła do przepisów prawa krajowego, z zakresu stosowania dyrektywy 93/13. Trybunał stwierdził, że mając na uwadze ścisłą wykładnię wyjątku ustanowionego w art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13, z powyższego wynika, że klauzula, taka jak sporna w postępowaniu głównym, nie może być uważana za odzwierciedlającą treść przepisu krajowego. Trybunał orzekł, że z zakresu stosowania dyrektywy 93/13 nie jest wyłączony warunek umowy, taki jak sporny w postępowaniu głównym, który w kontekście ustalenia sądu właściwego dla rozpoznania sporu pomiędzy stronami umowy w sposób ogólny odsyła do właściwego prawa krajowego. Właściwość miejscowa sądu Zgodnie z art. 7 ust. 1 w zw. z motywem 24 dyrektywy 93/13, zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami. Z orzecznictwa TS wynika szczególny charakter i znaczenie interesu publicznego, jaki stanowi ochrona konsumentów znajdujących się w słabszej pozycji względem przedsiębiorców (wyrok Profi Credit Polska, C-176/17, pkt 40). W odniesieniu do właściwości terytorialnej dla rozpoznawania sporów powstałych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem TS stwierdził, że dyrektywa 93/13 nie zawiera przepisu wskazującego właściwy sąd. Trybunał wskazał, że unijne prawo zasadniczo nie harmonizuje procedur stosowanych do badania potencjalnie nieuczciwego charakteru warunku umowy, a procedury te należą w związku z tym do zakresu krajowego porządku prawnego państw członkowskich, pod warunkiem jednak, że nie są one mniej korzystne niż w przypadku podobnych sytuacji podlegających prawu krajowemu (zasada równoważności) oraz że przewidują prawo do skutecznego środka prawnego w rozumieniu art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (wyrok Profi Credit Polska, pkt 57). W odniesieniu do zasady równoważności TS wskazał, że nie dysponuje żadnym elementem mogącym wzbudzać wątpliwość co do zgodności z tą zasadą właściwych polskich przepisów. W odniesieniu do prawa do skutecznego środka prawnego TS przypomniał, że powinno ono obowiązywać zarówno w odniesieniu do wyznaczenia sądów właściwych w przedmiocie rozpoznawania powództw wnoszonych na podstawie unijnego prawa, jak i w odniesieniu do określenia zasad proceduralnych dotyczących takich powództw (wyrok Profi Credit Polska, pkt 59). Trybunał wskazał, że sąd krajowy musi w takim kontekście dokonać oceny, czy krajowy przepis proceduralny gwarantuje prawo do skutecznego środka prawnego, a przystępując do tej oceny, musi wziąć pod uwagę miejsce zajmowane przez ten przepis w ramach całej procedury, jej przebieg oraz cechy szczególne, jakie posiada ona przed kolejnymi instancjami krajowymi. W rozpatrywanej sprawie należy zbadać, w jakim zakresie przepisy prawa krajowego regulujące właściwość sądów w nadmiernym stopniu redukują prawo do skutecznego środka prawnego lub wykonywanie praw przyznanych konsumentom przez dyrektywę 93/13. Trybunał stwierdził, że co do zasady przepis prawa krajowego przewidujący jurysdykcję przemienną sądu miejsca wykonania umowy konsumenckiej nie może sam w sobie spowodować nadmiernego ograniczenia prawa konsumenta do skutecznego środka prawnego. Jednakże wśród odpowiednich i skutecznych środków mających zagwarantować konsumentowi prawo do skutecznego środka prawnego, zdaniem TS, musi znaleźć się możliwość podniesienia w ramach powództwa wytoczonego przeciwko niemu przez przedsiębiorcę zarzutów, w racjonalnych warunkach proceduralnych, tak aby wykonywanie praw nie było obwarowane warunkami, w szczególności terminami, kosztami, czy odległością, które ograniczałyby korzystanie z praw gwarantowanych dyrektywą 93/13. W ocenie TS rozwiązania proceduralne, które powodują zbyt wysokie koszty dla konsumentów, mogłyby prowadzić do tego, że zostałby on zniechęcony do interweniowania, w użyteczny sposób, w obronie swoich praw przed sądem, przed którym powództwo przeciwko niemu wytoczył przedsiębiorca. Mogłoby się tak zdarzyć, gdyby powództwo wytoczone przed sądem znacznie oddalonym od miejsca zamieszkania konsumenta powodowało powstanie po jego stronie nadmiernie wysokich kosztów związanych z pokonywaniem odległości, które to koszty mogłyby zniechęcić go do stawienia się przed sądem we wszczętym przeciwko niemu postępowaniu (wyrok Baczó i Vizsnyiczai, C-567/13, pkt 49–59). Trybunał wskazał, że do sądu krajowego należy ustalenie, czy ma to miejsce w rozpatrywanej sprawie. Reasumując TS orzekł, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie przepisom proceduralnym, do których odsyła warunek umowy, umożliwiającym przedsiębiorcy wytaczającemu przeciwko konsumentowi powództwo o wykonanie umowy wybór pomiędzy sądem właściwym dla miejsca zamieszkania pozwanego a sądem właściwym ze względu na miejsce wykonania umowy, chyba że wybór forum miejsca wykonania umowy powoduje zastosowanie wobec konsumenta uregulowań proceduralnych, które mogłyby w nadmiernym stopniu ograniczyć przyznane mu przez unijny porządek prawny prawo do skutecznego środka prawnego, czego zweryfikowanie należy do sądu krajowego. Co do zasady, dyrektywa 93/13 nie jest stosowana jeżeli warunki umowy konsumenckiej odzwierciedlają bezwzględnie obowiązujące przepisy ustawowe lub wykonawcze. Z powyższego wyroku wynika, że klauzula dotycząca właściwość sądu w takiej umowie powinna precyzyjnie powoływać treść przepisu krajowego. Zdaniem TS zbyt ogólne odesłanie, takie jak w rozpatrywanej sprawie, powoduje, że powyższa umowa nie jest wyłączona z zakresu dyrektywy 93/13. Z jednolitej linii orzeczniczej TS wynika, że przepisy krajowe regulując właściwość sądu w umowach konsumenckich powinny być zgodne z zasadą równoważności oraz przewidywać prawo do skutecznego środka prawnego w rozumieniu art. 47 Karty. W uzasadnieniu niniejszego wyroku Trybunał zwrócił szczególną uwagę na obowiązki sądu krajowego, a zwłaszcza powinność zbadania w jakim zakresie przepisy prawa krajowego regulujące właściwość sądów wpływają na prawo do skutecznego środka prawnego lub wykonywanie praw przyznanych konsumentom przez dyrektywę 93/13. Wyrok TS z 3.4.2019 r., Aqua Med, C-266/18
TS orzekł, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie procedurom, które umożliwiają przedsiębiorcy wybór sądu właściwego dla miejsca zamieszkania pozwanego czy sądu właściwego ze względu na miejsce wykonania umowy, chyba że prowadziłoby to do nadmiernego ograniczenia prawa konsumenta do skutecznego środka prawnego. TS zwrócił uwagę na konieczność sprecyzowania klauzul dotyczących właściwości sądu w umowach konsumenckich, aby były zgodne z dyrektywą 93/13.