Przepisy wymuszające swoje zastosowanie w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II

Przepisy wymuszające swoje zastosowanie w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II określają przepisy bezwzględnie obowiązujące, które są stosowane do stanów faktycznych niezależnie od prawa właściwego dla umowy. Publikacja omawia spór dotyczący terminu przedawnienia roszczenia o naprawienie szkód po wypadku drogowym w kontekście prawa portugalskiego i hiszpańskiego.

Tematyka: przepisy wymuszające zastosowanie, art. 16 rozporządzenia Rzym II, termin przedawnienia, szkody w wypadku, TS UE, normy kolizyjne

Przez przepisy wymuszające swoje zastosowanie w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II, należy
rozumieć takie przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony
jego interesów publicznych, że są one stosowane do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu
na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z tym rozporządzeniem.
Stan faktyczny
W 20.8.2015 r. miał w Hiszpanii miejsce wypadek drogowy, w którym uczestniczyły dwa pojazdy – jeden z nich,
zarejestrowany w Portugalii, prowadzony przez jego właściciela, A.M., i drugi, zarejestrowany w Hiszpanii
i ubezpieczony przez towarzystwo ubezpieczeniowe S.C. Pojazd A.M. został uderzony pojazdem zarejestrowanym
w Hiszpanii. Z powodu doznanych szkód pojazd musiał zostać odholowany do Portugalii, gdzie przeprowadzono
naprawę. Początkowo koszt naprawy poniosła spółka ubezpieczeniowa A.P., w ramach pokrycia szkód własnych
pojazdu. Kierowca pojazdu zarejestrowanego w Hiszpanii ponosił wyłączną odpowiedzialność za wypadek, dlatego
jego ubezpieczyciel, S.C., zwrócił A.P. te koszty.
A. da Silva Martins dochodził naprawienia szkód będących pośrednią konsekwencją tego wypadku. Podnosił, że
prawem właściwym w postępowaniu głównym jest prawo portugalskie przewidujące dla roszczeń o naprawienie
szkód poniesionych w wyniku wypadku trzyletni okres przedawnienia. Dlatego jego zdaniem wszczęcie postępowania
w dniu 11.11.2016 r. nastąpiło w terminie. Natomiast S.C. twierdził, że prawem właściwym mającym zastosowanie do
roszczenia odszkodowawczego podnoszonego przez A.M. jest prawo hiszpańskie, które przewiduje roczny termin
przedawnienia roszczeń o naprawienie szkód poniesionych w wyniku wypadku. W takiej sytuacji powództwo zostało
wytoczone po terminie.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 16 rozporządzenia Nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) z 11.7.2007 r. dotyczącego prawa
właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) (Dz.U. 2007, L 199, s. 40) należy interpretować w ten sposób,
że przepis prawa krajowego, który przewiduje, że termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkód
poniesionych w wyniku wypadku wynosi trzy lata, może zostać uznany za bezwzględnie obowiązujący przepis
wymuszający swoje zastosowanie?
- Czy art. 27 rozporządzenia Rzym II należy interpretować w ten sposób, że art. 28 dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2009/103/WE z 16.9.2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody
powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej
odpowiedzialności (Dz.U. 2009, L 263, s. 11), transponowany do prawa krajowego, stanowi unijny przepis
ustanawiający normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych w rozumieniu tego art. 27?
Stanowisko TS
Prawo właściwe dla zobowiązań pozaumownych
W art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rzym II ustanowiono zasadę ogólną, zgodnie z którą prawem właściwym dla
zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym
powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz
niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia. Ponadto, art. 15 lit.
h) tego rozporządzenia stanowi, że prawu właściwemu dla zobowiązań pozaumownych podlegają w szczególności
przedawnienie i terminy zawite. Jednakże w art. 16 rozporządzenia Rzym II dopuszczono zastosowanie prawa
państwa siedziby sądu, które znajdują bezwzględnie zastosowanie, bez względu na to, jakiemu prawu podlega
zobowiązanie pozaumowne. Użyte w tym przepisie pojęcie „bezwzględnie obowiązujących przepisów
wymuszających swoje zastosowanie” nie zostało zdefiniowane w tym rozporządzeniu.
W art. 9 ust. 1 rozporządzenia Rzym I zdefiniowano pojecie „przepisy wymuszające swoje zastosowanie” jako
przepisy bezwzględnie obowiązujące, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny
element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza,
że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo
jest właściwe dla umowy zgodnie z tym rozporządzeniem. W związku z tym, że wymóg spójności
w stosowaniu rozporządzeń Rzym I i II (wyrok ERGO Insurance i Gjensidige Baltic, C-359/14 i C-475/14, pkt 43)
przemawia za zharmonizowaniem w maksymalnie możliwym stopniu wykładni funkcjonalnie identycznych pojęć

użytych w tych dwóch rozporządzeniach, TS uznał, że „bezwzględnie obowiązujące przepisy wymuszające swoje
zastosowanie” w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II odpowiadają, definicji „przepisów wymuszających swoje
zastosowanie” w rozumieniu art. 9 rozporządzenia Rzym I. Oznacza to, że dokonana przez TS wykładnia tego
ostatniego pojęcia znajduje zastosowanie również do terminu „bezwzględnie obowiązujących przepisów
wymuszających swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II.
Zgodnie z orzecznictwem TS w ramach dokonywanej przez sąd krajowy oceny charakteru „przepisów
wymuszających swoje zastosowanie” danego prawa krajowego, którym chce on zastąpić prawo w sposób wyraźny
wybrane przez strony umowy, sąd ów powinien uwzględnić nie tylko dokładną treść tych przepisów, lecz
również ich ogólną systematykę oraz wszystkie okoliczności, w jakich zostały one przyjęte, aby móc z nich
wywieść, że mają charakter bezwzględnie obowiązujący, ponieważ ustawodawca krajowy ustanowił je w celu
ochrony interesu ocenianego jako zasadniczy dla danego państwa członkowskiego (wyrok Unamar, pkt 50). Tym
samym te przepisy powinny mieć tak istotne znaczenie, iż uzasadnione jest odstąpienie od stosowania prawa
właściwego ustalonego na podstawie art. 4 tego rozporządzenia.
Na podstawie portugalskiego prawa w odniesieniu do wypadków, które miały miejsce na terytorium innych państw
będących stronami porozumienia EOG, obowiązek odszkodowania przewidziany w prawie mającym zastosowanie do
wypadku zostaje zastąpiony przez uregulowanie prawa portugalskiego, jeżeli wprowadza ono dalej idącą ochronę.
Zgodnie prawem portugalskim termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkód poniesionych w wyniku wypadku
wynosi trzy lata, podczas gdy termin przedawnienia przewidziany w prawie hiszpańskim wynosi jeden rok. Trybunał
podkreślił, że mimo różnorodności krajowych przepisów regulujących kwestię przedawnienia, art. 15 lit. h)
rozporządzenia Rzym II wyraźnie poddaje je ogólnej normie kolizyjnej służącej ustaleniu prawa właściwego i że
żaden inny unijny akt nie formułuje szczególnych wymogów w odniesieniu do przedawnienia roszczenia, takiego jak
podnoszone w postępowaniu głównym. Komisja Europejska wskazała, że zastosowanie do powództwa
odszkodowawczego – mającego za przedmiot roszczenie o naprawienie szkód poniesionych w wyniku wypadku –
terminu przedawnienia innego niż termin przedawnienia przewidziany przez prawo ustalone jako właściwe
wymagałoby zidentyfikowania szczególnie istotnych powodów, takich jak wynikające z zastosowania prawa
wskazanego jako właściwe zgodnie z art. 4 rozporządzenia Rzym II oczywiste naruszenie prawa do skutecznego
środka prawnego i skutecznej ochrony sądowej.
Trybunał orzekł, że art. 16 rozporządzenia Rzym II należy interpretować w ten sposób, iż przepis prawa
krajowego, taki jak przepis powoływany w postępowaniu głównym, który przewiduje, że termin
przedawnienia roszczenia o naprawienie szkód poniesionych w wyniku wypadku wynosi trzy lata, nie może
zostać uznany za bezwzględnie obowiązujący przepis wymuszający swoje zastosowanie w rozumieniu
przywołanego przepisu rozporządzenia, chyba że – w oparciu o szczegółową analizę treści tego przepisu,
jego ogólnej systematyki, jego celów oraz kontekstu, w jakim został on przyjęty – sąd orzekający stwierdził,
że przepis ten ma w ramach krajowego porządku prawnego tak istotne znaczenie, że uzasadnione jest
odstąpienie od stosowania prawa właściwego ustalonego na podstawie art. 4 rozporządzenia Rzym II.
Normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych
Zgodnie z art. 27 rozporządzenia Rzym II, to rozporządzenie nie wpływa na stosowanie unijnych przepisów, które
w odniesieniu do kwestii szczególnych ustanawiają normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych.
Trybunał wskazał, że ani z treści, ani z celów dyrektywy 2009/103 nie wynikają jakiekolwiek normy kolizyjne (wyrok
ERGO Insurance i Gjensidige Baltic, C-359/14 i C-475/14, pkt 40). Dlatego TS orzekł, że art. 27 rozporządzenia
Rzym II należy interpretować w ten sposób, że art. 28 dyrektywy 2009/103, transponowany do prawa
krajowego, nie stanowi unijnego przepisu ustanawiającego normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań
pozaumownych w rozumieniu art. 27.
Prezentowany wyrok dotyczy interpretacji jednego z konstytutywnych przepisów rozporządzenia Rzym II,
a mianowicie jego art. 16, w którym uregulowano wyjątek od reguły, zgodnie z którą prawem właściwym dla
zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje
szkoda. Zgodnie z treścią art. 16 przepisy tego rozporządzenia nie ograniczają stosowania przepisów prawa siedziby
sądu, które znajdują bezwzględnie zastosowanie do oceny stanu faktycznego, bez względu na to, jakiemu prawu
podlega zobowiązanie pozaumowne. Kluczowa jest w tym zakresie interpretacja pojęcia „bezwzględnie obowiązujące
przepisy wymuszające swoje zastosowanie”. W ocenie TS ze względu na wymóg spójności w stosowaniu
rozporządzeń Rzym I i II należy w tym zakresie stosować odpowiednio definicję określoną w art. 9 rozporządzenia
Rzym I. Pomimo tego w procesie ustalania czy danym przepis ma taki charakter podstawą rolę będzie odgrywał sąd
krajowy. Według TS w sytuacji ewentualnego zidentyfikowania „bezwzględnie obowiązujących przepisów
wymuszających swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II to właśnie do sądu krajowego
należy weryfikacja na podstawie szczegółowej analizy treści przepisu, jego ogólnej systematyki, jego celów oraz
kontekstu, w jakim został przyjęty, że ma on w ramach krajowego porządku prawnego tak istotne znaczenie, iż
uzasadnione jest odstąpienie od stosowania prawa właściwego ustalonego na podstawie art. 4 tego rozporządzenia.
Wyrok TS z 31.1.2019 r., Da Silva Martins, C-149/18

Trybunał Sprawiedliwości UE podkreślił, że przepisy wymuszające swoje zastosowanie mają istotne znaczenie dla ochrony interesów publicznych państwa. Z kolei normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych nie są uregulowane w rozporządzeniu Rzym II. Wyrok TS stanowi istotne źródło interpretacji dotyczącej stosowania prawa właściwego w przypadkach transgranicznych.