Niedopuszczalność udzielenia zabezpieczenia przez umieszczenie w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym

W postępowaniu toczącym się na podstawie ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób mają zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym. Niedopuszczalne jest udzielenie zabezpieczenia przez umieszczenie osoby w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym - stanowi uchwała Izby Cywilnej SN. Sąd Najwyższy rozstrzygał kwestie prawne dotyczące zastosowania procedur cywilnych do postępowania z osobami stwarzającymi zagrożenie oraz dopuszczalności umieszczenia osoby w KOZZD. Wątpliwości Sądu Apelacyjnego dotyczyły zgodności takich działań z Konstytucją RP i Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Tematyka: postępowanie, zaburzenia psychiczne, zabezpieczenie, Kodeks postępowania cywilnego, KOZZD, Sąd Najwyższy, Konstytucja RP, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka, uchwała SN

W postępowaniu toczącym się na podstawie ustawy z 22.2.2013 r. o postępowaniu wobec osób
z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób
(Dz.U. z 2014 r. poz. 24 ze zm., dalej jako: PostZabPsychU) mają odpowiednie zastosowanie przepisy
Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym. Niedopuszczalne jest jednak
udzielenie zabezpieczenia przez umieszczenie osoby, której postępowanie dotyczy w Krajowym Ośrodku
Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym (dalej jako: KOZZD) – stanowi u chwała Izby Cywilnej SN
z 30.1.2019 r. w sprawie o sygnaturze akt III CZP 75/18.
Opis stanu faktycznego
Przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego były dwa zagadnienia prawne postawione przez Sąd Apelacyjny:
1. Czy na podstawie odesłania zawartego w art. 2 ust. 3 PostZabPsychU dopuszczalne jest odpowiednie stosowanie
w postępowaniu o uznanie osoby za stwarzającą zagrożenie prowadzonym w trybie art. 9 i n. PostZabPsychU
przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu zabezpieczającym?
a w wypadku pozytywnej odpowiedzi na powyższe pytanie:
2) Czy na podstawie odpowiednio stosowanych art. 755 § 1 w zw. z art. 730 KPC sąd rozpoznający sprawę
o uznanie osoby za stwarzającą zagrożenie prowadzoną w trybie art. 9 i n. PostZabPsychU może udzielić
wnioskodawcy zabezpieczenia polegającego na zastosowaniu środka w postaci umieszczenia osoby, której dotyczy
wniosek w KOZZD na czas od momentu zakończenia odbywania przez tą osobę kary pozbawienia wolności do
momentu prawomocnego zakończenia postępowania o uznanie tej osoby za stwarzającą zagrożenie?
Powyższe zagadnienia prawne pojawiły się w związku z rozpoznawaniem przez Sąd Apelacyjny zażalenia na
postanowienie Sądu Okręgowego w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia o umieszczeniu uczestnika w KOZZD od
momentu zakończenia odbywania przez niego kary pozbawienia wolności do czasu prawomocnego zakończenia
postępowania. Rozpoznający zażalenie Sąd Apelacyjny w związku z pojawiającymi się wątpliwościami postanowił
przedstawić do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu wyżej wskazane zagadnienia prawne.
Z uzasadnienia Sądu Apelacyjnego i Sądu Okręgowego
Sąd Apelacyjny rozpoznający zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego, który udzielił zabezpieczenia w postaci
umieszczenia uczestnika w KOZZD, nabrał uzasadnionych wątpliwości, czy przepis procedury cywilnej
o zabezpieczeniu mogą być podstawą umieszczenia osoby w KOZZD. Sąd pierwszej instancji uznał, że za
udzieleniem przedmiotowego zabezpieczenia przemawia wysokie prawdopodobieństwo, że uczestnik przebywając
na wolności nie będzie kontynuował leczenia psychiatrycznego i terapii, a tym samym jest wysoce prawdopodobne,
iż z uwagi na swoje zaburzenia psychiczne ponownie popełni czyn zabroniony. Jednocześnie Sąd Okręgowy
wskazał, że za wydaniem postanowienia w przedmiocie udzielenia zabezpieczenia przemawia fakt, iż uczestnik jest
osobą bezdomną i nieposiadającą jakiegokolwiek wsparcia ze strony członków rodziny czy innych osób.
Wątpliwości Sądu Apelacyjnego dotyczyły dopuszczalności stosowania przepisów Kodeksu postępowania cywilnego
o postępowaniu zabezpieczającym do postępowania toczącego się na podstawie Ustawy o postępowaniu wobec
osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowi lub wolności seksualnej innych osób.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że udzielenie zabezpieczenia w trybie przewidzianym procedura cywilną, byłoby silną
ingerencją w wolność osobistą jednostki, co w oczywisty sposób koliduje z normą art. 41 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej. Wskazał jednocześnie, że zawarte w Konstytucji RP normy wymagają, aby pozbawienie lub ograniczenie
wolności człowieka następowało tylko na zasadach i w trybie określonym w ustawie
Uzasadnienie Sądu Najwyższego
Podejmując rozstrzygnięcie w przedmiotowej uchwale Sąd Najwyższy uznał, że przepisy procedury cywilnej
o zabezpieczeniu mają zastosowanie do ustawy o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi
stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, wskazując jednocześnie za
niedopuszczalne udzielenie zabezpieczenia w postaci umieszczenia danej osoby w KOZZD.
Główną osią zapatrywań przy wydawaniu przedmiotowej uchwały przez Sąd Najwyższy był przepis art. 41 ust. 1
Konstytucji RP, przy jednoczesnym uwzględnieniu norm wynikających z treści Konwencji o Ochronie Praw Człowieka

i Podstawowych Wolności. Istotnie Sąd Najwyższy podkreślił, że do pozbawienia wolności człowieka wymagane są
regulacje ustawowe, natomiast procedura cywilna nie jest w żadnym stopniu z uwagi na swój charakter właściwą
podstawą do pozbawienia lub ograniczenia wolności obywatela.
Uwypuklenia zdaniem Sądu Najwyższego wymaga również fakt, że przepisy traktujące o nadaniu sądom możliwość
wkraczania w wolność człowieka muszą być unormowane w sposób bezwzględnie jednoznaczny, niedopuszczalna
jest jakkolwiek nadmierna swoboda lub niedookreśloność przepisów pozwalających na ograniczenie lub pozbawienie
wolności obywatela.
Dokonując analizy przedmiotowej uchwały Sądu Najwyższego, należy zwrócić uwagę na istotę problemu jaki ta
uchwała poruszyła i jakiemu problemowi prawnemu dała rozwiązanie. Należy wskazać, że art. 2 ust. 3
PostZabPsychU, w którym ustawodawca odesłał do Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu
nieprocesowym jest rozwiązaniem błędnym żeby nie powiedzieć niedopuszczalnym. Po pierwsze należy podkreślić,
że procedura cywilna dotyczy regulacji innej sfery prawnej niż wskazuje na to przedmiot omawianej ustawy
z 22.11.2013 roku. Po drugie zdaniem autora ograniczenie, czy też pozbawienie wolności człowieka nie może być
przedmiotem udzielenia zabezpieczenia, z powołaniem się między innymi na treść przepisu art. 755 § 1 KPC.
Wskazane w przepisie sformułowanie,,jakie stosownie do okoliczności uzna za odpowiednie’’ nie może dotykać sfery
gwarantowanej przepisami Konstytucji i niejako usprawiedliwiać interes prawny będący podstawą udzielenia
zabezpieczenia.
Należy w pełni podzielić zapatrywania Sądu Najwyższego odnoszące się do przesłanek warunkujących pozbawienie
wolności obywatela, gdzie bez jasno sprecyzowanej ustawy jest to nieuprawnione, to dodać należy że
w przedmiotowej ustawie z 22.11.2013 r. brak jest również uregulowań traktujących o maksymalnym terminie
udzielenia przedmiotowego zabezpieczenia, co również jest niedopuszczalne.
Przedmiotowa uchwała SN jest niejako drogowskazem dla judykatury, a przede wszystkim winna być mocnym
sygnałem dla ustawodawcy, aby dokonał niezbędnych korekt legislacyjnych przedmiotowej ustawy – tak by
omawiane wyżej przepisy nie były sprzeczne z zapisami Konstytucji i Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności.
III CZP 75/18

Sąd Najwyższy uznał, że procedury cywilne nie mogą stanowić podstawy do pozbawienia wolności obywatela, a przepisy o zabezpieczeniu muszą być jednoznaczne i precyzyjne. Uchwała SN jest ważnym sygnałem dla ustawodawcy o konieczności wprowadzenia zmian legislacyjnych, aby uniknąć sprzeczności z Konstytucją i Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.