Zakres odpowiedzialności dłużnika rzeczowego z tytułu hipoteki

Dłużnik odpowiadający rzeczowo, który mimo wezwania nie płaci długu zabezpieczonego hipoteką, popada w opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego – stwierdził Sąd Najwyższy. Artykuł omawia zakres odpowiedzialności dłużnika rzeczowego z tytułu hipoteki kaucyjnej, w kontekście przedawnienia wierzytelności hipotecznych. Sąd Najwyższy rozpatrzył również pytania dotyczące zakresu odpowiedzialności dłużnika oraz konsekwencji opóźnienia w spłacie zobowiązania hipotecznego.

Tematyka: dłużnik rzeczowy, odpowiedzialność, hipoteka, przedawnienie, Sąd Najwyższy, art. 104 KWU, art. 77 KWU, opóźnienie w spłacie, odsetki ustawowe

Dłużnik odpowiadający rzeczowo, który mimo wezwania nie płaci długu zabezpieczonego hipoteką, popada w opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego – stwierdził Sąd Najwyższy. Artykuł omawia zakres odpowiedzialności dłużnika rzeczowego z tytułu hipoteki kaucyjnej, w kontekście przedawnienia wierzytelności hipotecznych. Sąd Najwyższy rozpatrzył również pytania dotyczące zakresu odpowiedzialności dłużnika oraz konsekwencji opóźnienia w spłacie zobowiązania hipotecznego.

Dłużnik odpowiadający rzeczowo, który mimo wezwania nie płaci długu zabezpieczonego hipoteką, popada
w opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego – stwierdził Sąd Najwyższy.
Stan faktyczny i postępowanie przed sądem I instancji
Bank „G.” S.A. udzielił dwóm małżeństwom kredytu, którego zabezpieczeniem były hipoteki kaucyjne na
nieruchomościach należących do kredytobiorców. Gdy dłużnicy zaprzestali terminowej spłaty kolejnych rat, wierzyciel
wystawił bankowy tytuł egzekucyjny, jednak wkrótce potem Bank „G.” S.A. zawarł z małżonkami S. i Sz. ugodę.
Ponieważ dłużnicy nie wywiązywali się z uzgodnień i w dalszym ciągu nie spłacali należności, Bank „G.” S.A.
wypowiedział ugodę, a następnie sprzedał wierzytelność Funduszowi Inwestycyjnemu P. Nowy wierzyciel doręczył
dłużnikom wezwanie do zapłaty, a gdy nie uregulowali zobowiązań wniósł do sądu pozew zapłatę.
Sąd I instancji ustalił, że z uwagi na fakt ustanowienia na rzecz Bank „G.” S.A. hipotek i zwarcia ugody, roszczenia
uległy przedawnieniu kilka miesięcy przed wniesieniem pozwu przez Fundusz Inwestycyjny „P.”. W ocenie Sądu,
dłużnicy nie byli jednak uprawnieni do skutecznego podniesienia zarzutu przedawnienia, bowiem byli dłużnikami
rzeczowymi, mającymi zobowiązania wynikające z obciążenia należących do nich nieruchomości hipotekami.
Pytanie prawne
Rozpoznający apelację dłużników sąd II instancji zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie:
„1. Czy zakres odpowiedzialności dłużnika rzeczowego z tytułu hipoteki kaucyjnej po 20.2.2011 r. nadal
kształtuje uchylony z tym dniem ustawą z 26.6.2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece
oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2009 r. Nr 131, poz. 1075) przepis art. 104 ustawy z 6.7.1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece (t.j.: Dz.U. z 2018 r., poz. 1916; dalej jako: KWU) i tym samym wyklucza on
stosowanie art. 77 zd. 2 KWU co do należności ubocznych mieszczących się w sumie hipoteki?;
2. Czy dłużnik odpowiadający wyłącznie rzeczowo, który mimo wezwania nie płaci długu zabezpieczonego
hipoteką popada w opóźnienie w zapłacie świadczenia pieniężnego, którego konsekwencją jest możliwość
żądania od niego przez wierzyciela hipotecznego odsetek ustawowych za opóźnienie?”.
Na mocy art. 104 KWU, hipoteka kaucyjna zabezpiecza odsetki oraz koszty postępowania mieszczące się w sumie
wymienionej we wpisie hipoteki. Zgodnie zaś z art. 77 KWU, przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką
nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej. Przepisu
tego nie stosuje się do roszczeń o świadczenia uboczne. Artykuł 104 KWU, który został uchylony w wyniku
nowelizacji jest niekiedy interpretowany jako norma szczególna w stosunku do art. 77 zd. 2 KWU (zob. wyrok SN
z 2.3.2012 r., II CSK 282/11, 
), uprawniająca wierzyciela hipotecznego do uzyskania w granicach sumy
zaspokojenia nie tylko przedawnionej należności głównej, ale również przedawnionych odsetek.
W orzecznictwie prezentowany jest też pogląd, że przedawnienie roszczeń jest regułą stabilizującą stosunki prawne
i gwarantującą ich pewność (zob. wyrok SN z 12.2.1991 r., III CRN 500/90, OSNCP 1992, Nr 7–8, poz. 137).
Przedawnienie wierzytelności hipotecznych w sposób szczególny kształtuje art. 77 KWU. W zd. 2 tej regulacji
ograniczono wyłom w działaniu instytucji przedawnienia wskazując, że przepisu tego nie stosuje się do roszczenia
o odsetki – w brzmieniu obowiązującym do 19.2.2011 r., a po nowelizacji – do roszczenia o świadczenia uboczne.
Treścią art. 77 KWU nie jest wyznaczenie zakresu, w jakim wierzytelność uzyskuje zabezpieczenie hipoteczne lecz
powiązanie jakie istnieje pomiędzy przedawnieniem się zabezpieczonej wierzytelności a możliwością jej zaspokojenia
z obciążonej rzeczy. Artykuł 104 KWU określał przedmiot zabezpieczenia hipoteką kaucyjną w sposób odmienny niż
art. 69 KWU w odniesieniu do hipoteki zwykłej, ponieważ obejmował zabezpieczeniem odsetki oraz koszty
postępowania mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki, a nie „w granicach przewidzianych
w odrębnych przepisach”. Zakres ten był oczywiście szerszy, co wyraźnie wskazywał art. 102 ust. 2 KWU,
przewidujący możliwość wykorzystania hipoteki kaucyjnej do zabezpieczenia roszczeń związanych z wierzytelnością
hipoteczną lecz nie objętych z mocy ustawy hipoteką zwykłą. Rozszerzenie zakresu zabezpieczenia nie jest jednak
równoznaczne z wprowadzeniem dalej idącego wyłączenia skutków przedawnienia niż przewidziane w art. 77 zd. 1
KWU; trudno jest bowiem doszukać się aksjologicznych przesłanek tak daleko idącego uprzywilejowania
wierzytelności objętych hipoteką kaucyjną (zob. wyrok SN z 10.1.2017 r., V CSK 233/16, 
),
Orzeczenie SN
Sąd Najwyższy stwierdził, że d łużnik odpowiadający rzeczowo, który mimo wezwania nie płaci długu
zabezpieczonego hipoteką, popada w opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego i odmówił podjęcia



uchwały w pozostałym zakresie. Rozstrzygniecie to oznacza, że opóźnienie w spłacie zobowiązania
zabezpieczonego hipotecznie powoduje powstanie odrębnej odpowiedzialności i w rezultacie uprawnia
wierzyciela do żądania odsetek ustawowych za opóźnienie.
Uchwała SN z 18.1.2019 r., III CZP 66/18







Sąd Najwyższy stwierdził, że dłużnik odpowiadający rzeczowo, który nie płaci długu zabezpieczonego hipoteką, popada w opóźnienie w zapłacie świadczenia pieniężnego. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla interpretacji art. 104 KWU oraz art. 77 KWU w kontekście wierzytelności hipotecznych. Uchwała SN potwierdza, że opóźnienie w spłacie zobowiązania hipotecznego generuje dodatkową odpowiedzialność dłużnika.