Zawisłość sprawy
W sytuacji sporu w sprawie małżeńskiej, odpowiedzialności rodzicielskiej lub zobowiązań alimentacyjnych sąd państwa członkowskiego może orzec z naruszeniem zasad zawisłości sporu. Artykuł prezentuje przypadki, gdzie sądy państw członkowskich muszą uznać orzeczenia innych sądów, nawet jeśli naruszają zasady zawisłości sporu. Zawarte są także pytania prejudycjalne oraz stanowisko Trybunału Sprawiedliwości w tej kwestii.
Tematyka: Zawisłość sporu, orzeczenia sądowe, prawo rodzicielskie, zasady zawisłości, Trybunał Sprawiedliwości, TS Liberato C-386/17, jurysdykcja sądów, rozporządzenie Nr 2201/2003, rozporządzenie Nr 44/2001
W sytuacji sporu w sprawie małżeńskiej, odpowiedzialności rodzicielskiej lub zobowiązań alimentacyjnych sąd państwa członkowskiego może orzec z naruszeniem zasad zawisłości sporu. Artykuł prezentuje przypadki, gdzie sądy państw członkowskich muszą uznać orzeczenia innych sądów, nawet jeśli naruszają zasady zawisłości sporu. Zawarte są także pytania prejudycjalne oraz stanowisko Trybunału Sprawiedliwości w tej kwestii.
W sytuacji gdy w ramach sporu w sprawie małżeńskiej, w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej lub w sprawie zobowiązań alimentacyjnych sąd państwa członkowskiego, do którego pozew wniesiono później, wydaje z naruszeniem zasad zawisłości sporu orzeczenie, które staje się prawomocne, to sądy państwa członkowskiego, któremu podlega sąd, do którego najpierw wniesiono pozew, nie mogą jedynie z tego powodu odmówić uznania tego orzeczenia. Stan faktyczny S.L. i L.G. zawarli związek małżeński we Włoszech w 2005 r. i mieszkali tam razem do narodzin ich dziecka w 2006 r. Ze względu na pogarszanie się ich relacji małżeńskiej matka wywiozła dziecko do Rumunii i nie powróciła już do Włoch. W 2007 r. S.L. złożył do sądu w Teramo (Włochy) pozew zmierzający do uzyskania separacji oraz przyznania mu pieczy nad dzieckiem. L.G. stawiła się przed tym sądem i wniosła o oddalenie tego powództwa co do istoty oraz złożyła powództwo wzajemne o zobowiązanie S.L. do udziału w utrzymaniu dziecka. Wyrokiem z 2012 r. sąd orzekł separację między małżonkami z winy L.G., a odrębnym postanowieniem skierował sprawę do osobnego rozpoznania w zakresie dotyczącym wzajemnych żądań stron co do wykonywania odpowiedzialności rodzicielskiej. L.G. w 2009 r. wniosła pozew do sądu w Bukareszcie i zażądała rozwodu, wyłącznej opieki nad dzieckiem oraz udziału ojca dziecka w jego utrzymaniu. S.L. stawił się przed tym sądem i podniósł zarzut zawisłości sporu, podnosząc, że we Włoszech toczy się postępowanie w sprawie separacji i odpowiedzialności rodzicielskiej. Pomimo to wyrokiem z 2010 r. sąd w Bukareszcie orzekł rozwiązanie małżeństwa, przyznał pieczę nad dzieckiem matce, ustalił zasady osobistej styczności ojca z dzieckiem, jak również kwotę alimentów od ojca na rzecz dziecka. Wyrok ten nabył powagę rzeczy osądzonej. Rumuńskie sądy uznały swoją właściwość ze względu na odmienność przedmiotu pozwów w sprawach małżeńskich, tj. jeden dotyczył rozwodu, a drugi separacji. Rumuński sąd uznał, że nie miała miejsca zawisłość sporu w rozumieniu art. 19 rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE L Nr 338 z 2003 r., s. 1 ze zm., dalej jako: rozporządzenie Nr 2201/2003) oraz uznał się za właściwy do rozpoznania powództwa L.G. Postępowanie w sprawie o separację we Włoszech zakończyło się później, tj. wyrokiem z 2013 r. Sąd powierzył wyłączną opiekę nad dzieckiem ojcu i nakazał natychmiastowy powrót dziecka do Włoch, a także ustalił również zasady osobistej styczności matki z dzieckiem w tym państwie oraz zobowiązał ją do udziału w utrzymaniu dziecka. Pytania prejudycjalne Poprzez pytania prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy zasady zawisłości sporu zawarte w art. 27 rozporządzenia Rady (WE) Nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. L 12 z 16.1.2001, s. 1-23; obecnie obowiązuje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych; Dz.U. L 351 z 20.12.2012, s. 1-32) i w art. 19 rozporządzenia Nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy w ramach sporu w sprawie małżeńskiej, w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej lub w sprawie zobowiązań alimentacyjnych sąd, do którego pozew wniesiono później, wydaje z naruszeniem tych zasad orzeczenie, które stało się prawomocne, sądy państwa członkowskiego, któremu podlega sąd, do którego najpierw wniesiono pozew, mogą odmówić uznania tego orzeczenia z powodu jego oczywistej sprzeczności z porządkiem publicznym? Stanowisko TS Trybunał podkreślił, że w sprawach dotyczących małżeństwa istotne jest, zgodnie z art. 19 ust. 1 rozporządzenia Nr 2201/2003, aby pozwy lub wnioski dotyczyły tych samych stron, natomiast mogą mieć one odmienny przedmiot, pod warunkiem że dotyczą separacji, rozwodu lub unieważnienia małżeństwa. Zatem sytuacja zawisłości sporu lub powództwa powiązanego w rozumieniu art. 19 może mieć miejsce, gdy przed dwoma sądami różnych państw członkowskich toczy się postępowanie – o separację w jednym i o rozwód w drugim. W takich okolicznościach i w przypadku tożsamości stron sąd, do którego pozew lub wniosek wniesiono później, z urzędu zawiesza postępowanie do czasu stwierdzenia jurysdykcji sądu, do którego najpierw wniesiono pozew lub wniosek (wyrok A, C-489/14, pkt 33, 34). Ponadto, jeżeli w związku z postępowaniem dotyczącym związku małżeńskiego zostały sformułowane żądania dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej, mają zastosowanie zasady zawisłości sporu odnoszące się do ustania małżeństwa. Dotyczy to również spraw alimentacyjnych, pod warunkiem że sprawy są rozpoznawane łącznie ze sprawą dotyczącą stanu cywilnego, zgodnie z art. 5 pkt 2 rozporządzenia Nr 44/2001. Wynika stąd, że pierwsze pozwy wchodzą w zakres art. 19 ust. 1 rozporządzenia Nr 2201/2003, podczas gdy drugie podlegają regulacjom z art. 27 rozporządzenia Nr 44/2001. W ocenie TS w rozpatrywanej sprawie sąd, do którego później wniesiono pozew o rozwód, jak również żądania w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej i zobowiązań alimentacyjnych, który odmawia zawieszenia postępowania i uznaje swoją jurysdykcję do rozpoznania tych powództw, narusza przepisy art. 19 rozporządzenia Nr 2201/2003 oraz art. 27 rozporządzenia Nr 44/2001. Z orzecznictwa TS wynika, że zasady zawisłości sporu służą – w interesie prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości w ramach UE – unikaniu równoległych postępowań przed sądami różnych państw członkowskich, a w rezultacie potencjalnego wydania przez nie sprzecznych orzeczeń. W tym celu unijny prawodawca postanowił ustanowić jasny i skuteczny mechanizm służący rozstrzyganiu przypadków zawisłości spraw, oparty na porządku chronologicznym, w jakim postępowania zostały wszczęte przed sądami (wyroki: A, C- 489/14, pkt 29, 30; Cartier parfums‑ lunettes i Axa Corporate Solutions assurances, C-1/13, pkt 40). W celu skutecznego wykonania rozporządzenia Nr 2201/2003 i zgodnie z zasadą wzajemnego zaufania, na której się ono opiera, TS podkreślił, po pierwsze, że zgodnie z art. 17 tego rozporządzenia każdy sąd powinien sprawdzić, czy posiada jurysdykcję (wyroki: Purrucker, C-256/09, pkt 73; L, C-656/13, pkt 58). Po drugie, zgodnie z art. 24 rozporządzenia Nr 2201/2003 jurysdykcja sądu państwa członkowskiego pochodzenia orzeczenia nie może być badana (wyrok Purrucker, pkt 85). Sytuacja jest taka sama pod rządami rozporządzenia Nr 44/2001, zgodnie z jego art. 35 ust. 3. Po trzecie, zgodnie z motywem 21 rozporządzenia Nr 2201/2003 jego podstawą jest założenie, że uznawanie i wykonywanie orzeczeń wydanych w państwie członkowskim powinno opierać się na zasadzie wzajemnego zaufania, a podstawy nieuznawania orzeczenia powinny być ograniczone do niezbędnego minimum (wyrok P, C-455/15 PPU, pkt 35). Trybunał wskazał, że w świetle powyższych reguł należy ustalić, czy okoliczność, iż orzeczenie, które stało się prawomocne, zostało wydane z naruszeniem zasad zawiłości sporu zawartych w art. 27 rozporządzenia Nr 44/2001 i w art. 19 rozporządzenia Nr 2201/2003, stanowi podstawę z zakresu porządku publicznego, stojącą na przeszkodzie temu, aby orzeczenie to mogło zostać uznane przez sądy państwa członkowskiego, któremu podlega sąd, do którego najpierw wniesiono pozew. Zgodnie z treścią art. 24 rozporządzenia Nr 2201/2003 kryterium porządku publicznego wskazane w art. 22 lit. a) i w art. 23 lit. a) tego rozporządzenia nie może rozciągać się na przepisy o jurysdykcji przewidziane w art. 3–14 tego rozporządzenia. Trybunał stwierdził, że zasady zawisłości sporu przewidziane w art. 19 rozporządzenia 2201/2003 nie figurują wśród przepisów o jurysdykcji wyraźnie wskazanych w art. 24 tego rozporządzenia. Jednakże art. 19 wchodzi w skład rozdziału II, zatytułowanego „Jurysdykcja”. Ponadto rzecznik generalny wskazał, że skoro – jak w sprawie w postępowaniu głównym – sąd, przed który najpierw wytoczono sprawę, orzekając co do wniosku wpadkowego dotyczącego uznania, bada, czy zasady zawisłości sporu zostały prawidłowo zastosowane przez sąd, przed który wytoczono sprawę później, i tym samym powody, dla których tamten sąd nie uznał się za niewłaściwy, to sąd, przed który najpierw wytoczono sprawę, przystępuje do badania jurysdykcji sądu, przed który wytoczono sprawę później (pkt 77 opinii). Trybunał podkreślił, że art. 24 rozporządzenia Nr 2201/2003 nie pozwala na przeprowadzanie takiego badania. Tak więc mimo okoliczności, że zakaz wyrażony w art. 24 rozporządzenia Nr 2201/2003 nie zawiera wyraźnego odesłania do art. 19 tego rozporządzenia, podnoszone naruszenie tego ostatniego artykułu nie pozwala sądowi, do którego najpierw wniesiono pozew, odmówić uznania orzeczenia wydanego z naruszeniem zawartej w tym przepisie zasady dotyczącej zawisłości sporu przez sąd, do którego później wniesiono pozew, gdyż oznaczałoby to badanie jurysdykcji tego ostatniego sądu (P, C-455/15 PPU, pkt 45). Zdaniem TS powyższe stanowisko stosuje się również do zasad zawisłości sporu, zawartych w art. 27 rozporządzenia Nr 44/2001, w sprawach zobowiązań alimentacyjnych, ponieważ art. 35 ust. 3 tego rozporządzenia również przewiduje, że jurysdykcja sądu państwa członkowskiego pochodzenia nie może być przedmiotem ponownego badania. Trybunał podkreślił, że sąd państwa wezwanego nie może bez podważania celu rozporządzeń Nr 2201/2003 i Nr 44/2001 odmówić uznania orzeczenia pochodzącego z innego państwa członkowskiego na tej jedynie podstawie, że uważa, iż w orzeczeniu tym nieprawidłowo zastosowano prawo krajowe lub unijne (wyrok Diageo Brands, C-681/13, pkt 49). W ocenie TS taki pogląd znajduje potwierdzenie w okoliczności, że podstawy nieuznania orzeczenia z powodu jego oczywistej sprzeczności z porządkiem publicznym, figurujące w art. 22 lit. a) i w art. 23 lit. a) rozporządzenia Nr 2201/2003 oraz w art. 34 rozporządzenia Nr 44/2001, należy interpretować w sposób ścisły, jako że stanowią one przeszkodę w realizacji jednego z podstawowych celów tych rozporządzeń (wyrok P, pkt 36). Reasumując TS orzekł, że zasady zawisłości sporu zawarte w art. 27 rozporządzenia Nr 44/2001 i w art. 19 rozporządzenia Nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy w ramach sporu w sprawie małżeńskiej, w sprawie odpowiedzialności rodzicielskiej lub w sprawie zobowiązań alimentacyjnych sąd, do którego pozew wniesiono później, wydaje z naruszeniem tych zasad orzeczenie, które staje się prawomocne, stoją one na przeszkodzie temu, aby sądy państwa członkowskiego, któremu podlega sąd, do którego najpierw wniesiono pozew, mogły odmówić uznania tego orzeczenia z tego jedynie powodu. W szczególności naruszenie to nie uzasadnia samo w sobie nieuznania tego orzeczenia ze względu na jego oczywistą sprzeczność z porządkiem publicznym tego państwa członkowskiego. Trybunał rozstrzygnął w tym wyroku zagadnienie zawisłości sprawy w przypadku wniesienia pozwów dotyczących w spraw: małżeńskich, odpowiedzialności rodzicielskiej lub zobowiązań alimentacyjnych do sądów dwóch różnych państw członkowskich. Trybunał wskazał, że sytuacja zawisłości sporu lub powództwa w powyższych sprawach występuje jeżeli pozwy lub wnioski dotyczą tych samych stron, natomiast mogą mieć one odmienny przedmiot, np. jak w tej sprawie dotyczyć jeden separacji, a drugi rozwodu. Trybunał uznał, powołując się na dotychczasowe orzecznictwo, że sąd państwa wezwanego nie może bez podważania celu rozporządzeń Nr 2201/2003 i Nr 44/2001 (obecnie Nr 1215/2012) odmówić uznania orzeczenia pochodzącego z innego państwa członkowskiego na tej jedynie podstawie, że uważa, iż w orzeczeniu tym nieprawidłowo zastosowano prawo unijne lub krajowe. Wyrok TS z 16.1.2019 r., Liberato, C-386/17
Trybunał Sprawiedliwości w wyroku Liberato, C-386/17 z 16.01.2019 r. podkreślił istotę zasad zawisłości sporu w sprawach małżeńskich i rodzicielskich. Rozstrzygając kwestię uznawania orzeczeń sądów różnych państw członkowskich, TS wskazał na konieczność respektowania decyzji innych sądów, nawet w przypadku naruszenia zasad zawisłości sporu.