Dowód z opinii biegłego w projekcie noweli KPC

Projekt noweli KPC z 25.10.2018 r. przewiduje istotne zmiany dotyczące dowodu z opinii biegłego, takie jak rezygnacja z wysłuchania stron przed rozpoznaniem wniosku o dopuszczenie dowodu, wykorzystanie opinii z innych postępowań oraz nowa forma dowodzenia z opinii zespołu specjalistów. Zmiany te mają na celu usprawnienie postępowania dowodowego i ściślejsze skorelowanie obowiązków biegłych z wynagrodzeniem.

Tematyka: nowela KPC, zmiany, dowód z opinii biegłego, opinia zespołu specjalistów, wynagrodzenie biegłych, zasady wynagradzania, środki dyscyplinujące, postępowanie dowodowe

Projekt z 25.10.2018 r. ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych
ustaw (druk Nr UD 309), przewiduje w ustawie z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U.
z 2018 r. poz. 1360 ze zm., dalej jako: KPC) istotne zmiany uregulowań dotyczących dowodu z opinii
biegłego. Przedmiotem analizy przeprowadzonej w niniejszym opracowaniu będą zagadnienia przewidziane
w projekcie dotyczące żądania uzupełnienia opinii biegłego sądowego, trybu sporządzenia opinii (w
szczególności zagadnień dotyczących finansowania działań biegłego), podstaw wniosku o wyłączenie
podmiotów działających w ramach instytutu naukowo-badawczego sporządzającego opinię, wynagrodzenia
biegłego, wykorzystania przez sąd opinii sporządzonej już uprzednio na zlecenie organu władzy publicznej
oraz nowej formy dowodzenia w postaci opinii zespołu specjalistów sądowych.
• Rezygnacja z wysłuchania stron przed rozpoznaniem wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego.
• Wyłączenie członka zespołu opracowującego opinię instytutu.
• Możliwość wykorzystania opinii biegłego sporządzonej w innym postępowaniu sądowym lub pozasądowym.
• Dopuszczalności prowadzenia postępowania dowodowego z zeznań świadków w obecności biegłego lekarza lub
psychologa, co może przyczynić się do unikania błędu związanego z prowadzeniem dowodu z osoby fizycznej, która
nie może być świadkiem (albowiem zgodnie z art. 259 pkt 1 KPC nie posiada zdolności spostrzegania lub/i
komunikowania swych spostrzeżeń wobec sądu).
Dowód z opinii biegłego
W projekcie przewiduje się uchylenie przepisu art. 279 KPC, który obecnie stanowi o obowiązku sądu wysłuchania
stron przed podjęciem na posiedzeniu niejawnym postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego.
W przyszłości sąd będzie dysponował informacjami stron co do specjalności biegłych oraz tematu opinii już
z wniosku dowodowego. Konsekwencją tego będzie rezygnacja ze specjalnego trybu postępowania
poprzedzającego wydanie postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego.
Projekt przewiduje, że te same zasady i podstawy wyłączenia biegłego będą miały zastosowanie do wyłączenia od
udziału w sprawie osoby wyznaczonej do sporządzenia opinii przez instytut naukowy lub naukowo-
badawczy. Wyłączenie to będzie miało za podstawę żądanie strony postępowania. Co do zasady żądanie to
powinno zostać zgłoszone przed rozpoczęciem działań przez biegłego, a po rozpoczęciu tylko wówczas gdy
przyczyna wyłączenia nie była stronie wcześniej znana albo powstała później.
Według projektowanych przepisów art. 282 § 1 1, art. 282 § 12 KPC biegły, któremu zlecono sporządzenie opinii
na piśmie, może złożyć przyrzeczenie poprzez podpisanie tekstu przyrzeczenia, który załącza do opinii. Od
biegłego wpisanego na listę biegłych sądowych nie odbiera się przyrzeczenia. Biegły taki powołuje się na
przyrzeczenie złożone przy ustanowieniu go w tym charakterze. W konsekwencji planuje się uchylenie przepisu art.
283 KPC.
Stosownie do projektowanego przepisu art. 284 KPC sąd będzie mógł zarządzić przedstawienie biegłemu
w niezbędnym zakresie akt sprawy lub przedmiotu oględzin oraz zarządzić by był obecny lub brał udział
w przeprowadzeniu dowodu. P rzepis ten będzie tworzył formalne podstawy współpracy sądu z biegłym w toku
postępowania. Przedmiotowy przepis nie wyklucza wniosku biegłego o przedstawienie mu do oceny np.
dodatkowego przedmiotu oględzin, albo zgłoszenia wniosku, aby biegły brał udział wizji lokalnej. Dodatkowo według
przepisu art. 288 § 6 KPC w projektowanej treści, jeżeli udostępniane biegłemu akta sprawy są wyjątkowo
obszerne, przewodniczący może wyznaczyć biegłemu do zgłoszenia żądań dotyczących wynagrodzenia oraz
zwrotu wydatków (o których mowa w art. 288 KPC) dłuższy termin określenia wynagrodzenia oraz zwrotu
wydatków. Termin ten nie będzie mógł być dłuższy jednak od miesiąca.
Według projektowanego przepisu art. 286 KPC sąd będzie mógł zażądać ustnego lub pisemnego uzupełnienia lub
wyjaśnienia opinii, a także udzielenia dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych albo przez ten sam lub
inny instytut (art. 286. § 1 KPC). W przypadku gdy opinia została sporządzona przez instytut, ustne uzupełnienie lub
wyjaśnienie albo dodatkową opinię składa osoba wyznaczona do tego przez instytut. Sąd może jednak zarządzić
stawienie się na rozprawie i złożenie uzupełnienia lub wyjaśnienia albo dodatkowej opinii także przez osoby, które
sporządziły opinię w imieniu instytutu (art. 286 § 2 KPC).

Kolejną zmianą jest stworzenie nowej, podmiotowo wyodrębnionej, formy prowadzenia dowodu z opinii
biegłych (opinii zespołu specjalistów). W przepisie art. 2901 KPC projektuje się prowadzenie w sprawach
rodzinnych i opiekuńczych nowej formy dowodzenia. Sąd będzie mógł zażądać opinii opiniodawczego zespołu
sądowych specjalistów. Do opinii zespołu stosować się będzie odpowiednio przepisy o opinii instytutu naukowego lub
naukowo-badawczego.
Zasady przyznawania biegłemu wynagrodzenia
Istotne zmiany dotycząc zasad wynagradzania biegłych. Projektodawca stara się ściśle skorelować obowiązki
biegłych z prawem do wynagrodzenia. W projektowanym przepisie art. 288 § 1 KPC przewidziano, że biegłemu
będzie przysługiwało prawo żądania wynagrodzenia za stawiennictwo do sądu i wykonaną pracę oraz zwrotu
wydatków. Wprost określa się zatem dwie pozycje dotyczące biegłego: wynagrodzenie i zwrot wydatków.
Zarówno wynagrodzenie, jak i wydatki biegłego będą mogły zostać określone przez przewodniczącego z góry jako
wartości maksymalne (art. 288 § 3 KPC). Przewodniczący określi je w przypadku, gdy w sprawie będzie możliwe
oszacowanie przewidywanego nakładu pracy biegłego przy sporządzeniu opinii. Określenie tych wartości będzie
następowało już przy zlecaniu sporządzenia opinii. Biegły będzie miał prawo zgłosić żądanie wynagrodzenia i zwrotu
wydatków w innej wysokości. Przyznanie dodatkowego (wyższego) wynagrodzenia lub/ i zwrotu wydatków będzie
uzależnione od decyzji stron postępowania. Jeżeli strony zgodzą się na warunki biegłego i zostanie uiszczona
odpowiednia zaliczka, przewodniczący zleci biegłemu sporządzenie opinii za wynagrodzeniem żądanym przez
biegłego, a jeżeli nie – za wynagrodzeniem ustalonym na ogólnych zasadach.
Środki ekonomiczne dyscyplinujące biegłego
Projektodawca (w projektowanym przepisie art. 288 § 8 KPC) przewiduje swoiste dolegliwości natury ekonomicznej,
jakie mogą spotkać biegłego sporządzającego opinie niepełną lub niejasną. Środkiem dyscyplinującym biegłego
stanie się wstrzymanie przez sąd rozstrzygnięcia w przedmiocie przyznania wynagrodzenia. Nie dotyczy to natomiast
zwrotu kosztów poniesionych przez biegłego. Jeżeli opinia jest niepełna lub niejasna, o przyznaniu wynagrodzenia
rozstrzyga się po jej uzupełnieniu lub wyjaśnieniu. Ponadto w uzasadnionych przypadkach przewodniczący (nie sąd)
będzie mógł przyznać biegłemu zaliczkę na poczet wydatków (art. 288 § 2 KPC).
Odebranie zeznań świadka w obecności biegłego lekarza lub psychologa
Dowód z zeznań świadka postępowaniu cywilnym może być oceniany w praktyce jako dowód obciążony
znacznym poziomem niepewności o poprawność wyniku dowodzenia, gdyż komunikowane przez świadka
informacje z reguły dotknięte są w mniejszym lub większym stopniu niedokładnościami lub błędami wynikającym
z cech osobniczych świadka np. utraty pamięci spowodowanej wiekiem lub chorobą, podatnością świadka na wpływy
czynione przez strony. Nowym projektowanym rozwiązaniem będzie odebranie zeznań (ustawodawca
niekonsekwentnie używa określenia „przesłuchanie”) świadka z udziałem biegłego lekarza lub psychologa.
W przypadku gdy sąd poweźmie wątpliwość co do zdolności spostrzegania lub komunikowania spostrzeżeń
przez świadka, może zarządzić przesłuchanie go z udziałem biegłego lekarza lub psychologa, a świadek ten
nie może się temu sprzeciwić. Decyzji sądu świadek nie będzie się mógł sprzeciwić.
Wykorzystanie opinii biegłego sporządzonej w innym postępowaniu sądowym lub pozasądowym
W projekcie zmian ustawy KPC przewidziano istotne odstępstwo od reguły, że opinia biegłego sądowego winna
zostać sporządzona jedynie na użytek postępowania, w którym sąd zleca jej opracowanie. Dotychczas przejęcie
opinii biegłego sporządzonej w innym postępowaniu sądowym było możliwe jedynie na zgodny wniosek stron.
Projektodawca dla usprawnienia przebiegu postępowania cywilnego wymagającego przeprowadzenia dowodu
z opinii biegłego zdecydował o zmianie opisanych wyżej reguł. W projektowanym przepisie art. 2781 KPC
przewidziano, że „sąd może dopuścić dowód z opinii sporządzonej na zlecenie organu władzy publicznej
w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę”. Tak szerokie ujęcie uprawnienia sądu do przejęcia
sporządzonej opinii pozwala korzystać z opinii opracowanych w postępowaniach sądowych oraz pozasądowych.
W redakcji analizowanego przepisu stwierdzono ogólnie, że przejęta może być opinia sporządzona przez biegłych:
sądowych oraz biegłych pozasądowych, tzw. biegłych ad hoc. Poza przedmiotem analizowanej regulacji będą
znajdowały się działania świadka – eksperta (jest to nowa instytucja prawna projektowana przepisami ww. noweli),
albowiem nie działa on na zlecenie władzy publicznej. Podobnie poza zakresem ocenianej regulacji pozostaje – jak
się wydaje - opinia sporządzona przez biegłego, którego wybrały strony na podstawie tzw. umowy na biegłego (por.
przepis art. 208 § 1 pkt 4 KPC, sąd bowiem wzywa do udziału w postępowaniu jedynie biegłego z wyboru stron).
Z brzmienia projektowanego przepisu wynika, że zlecenia sporządzenia opinii przez biegłego udziela organ
władzy publicznej. Oznacza to, że opinia może mieć za swą podstawę zarówno orzeczenie sądu powszechnego,
jak i innego organu władzy publicznej (np. wojewody, starosty czy naczelnika urzędu skarbowego). Poza zakresem
tej regulacji znajdą się opinie sporządzone na zlecenie np. krajowego lub zagranicznego sądu polubownego. Sądy te
nie posiadają statusu organu władzy publicznej.

Otwarta pozostaje droga do przejmowania przez sąd cywilny opinii sporządzonych na zlecenie udzielone
biegłym w postępowaniach: administracyjnych oraz karnych. Ustawa nie czyni w tym zakresie żadnych
wyłączeń. Ograniczenia te mogą jednak wynikać z charakteru postępowań w jakich zlecono opracowanie opinii.
Raczej nie powinny być przejmowane opinie sporządzone w postępowaniach, w których nie uczestniczyły obie strony
postępowania cywilnego albo wszyscy uczestnicy postępowania nieprocesowego. Jeżeli jednak sąd postanowiłby
odmiennie, to powinien zapewnić, zwłaszcza podmiotom nie działającym w takim postępowaniu, pełne prawo do
realizowania polemiki z wnioskami przejętej opinii.
Skutki wprowadzenia proponowanych zmian
Należy spodziewać się, że zaproponowane zmiany będą sprzyjały usprawnieniu postępowania dowodowego.
Stanowią one próbę przełamania „kryzysu”, jaki od lat występuje w związku z prowadzeniem dowodu z opinii
biegłego w postępowaniu cywilnym. Stworzone zostaną podstawy do przejęcia przez sąd opinii zleconych do
opracowania w innych postępowaniach. Rozwiązanie to może przyczynić się do poprawienia tempa prowadzonych
spraw. Nie będzie bowiem wymagane oczekiwanie na sporządzenie kolejnej opinii biegłego.
Autor jest radcą prawnym

Zaproponowane zmiany mają poprawić tempa prowadzonych spraw poprzez umożliwienie przejęcia opinii z innych postępowań, co eliminuje konieczność czekania na nowe opinie biegłych. Nowe regulacje mają również wprowadzić środki dyscyplinujące biegłych i ułatwić przeprowadzanie dowodów z opinii biegłych.