Umowa dowodowa- prawo wyłączenia korzystania z określonych środków dowodowych w projekcie noweli KPC

Projekt noweli Kodeksu Postępowania Cywilnego przewiduje liczne zmiany dotyczące postępowania dowodowego, w tym wprowadzenie umowy dowodowej umożliwiającej stronom wyłączenie określonych środków dowodowych. Przedstawiane są także propozycje dotyczące postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych oraz klauzuli salvatoryjnej w umowie dowodowej.

Tematyka: Umowa dowodowa, postępowanie dowodowe, umowa procesowa, postępowanie odrębne, środki dowodowe, Kodeks Postępowania Cywilnego, zmiany prawne, umowa pisemna, klauzula salvatoryjna, kontrola sądu

Projekt z 25.10.2018 r. ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych
ustaw (druk Nr UD309), przewiduje w art. 1 bardzo liczne zmiany do ustawy z 17.11.1964 r. – Kodeks
postępowania cywilnego (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz.1360 ze zm.). Zmiany te w dużej mierze będą dotyczyły
postępowania dowodowego. Ustawodawca przewiduje rezygnację z szeregu reguł obowiązujących w polskiej
procedurze cywilnej, proponując w to miejsce nowe rozwiązania. W ramach opracowania przedstawione
zostaną kwestie związane z ograniczeniem przeprowadzania środków dowodowych w związku z zawarciem
umów dowodowych.
• Przywrócenie postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych.
• Umowa dowodowa wymaga zachowania firmy pisemnej (na piśmie) pod rygorem nieważności albo formy ustnej
przed sądem.
Obecnie obowiązująca regulacja dotycząca tzw. umów dowodowych
Obecnie postępowanie dowodowe jest uregulowane z wykorzystaniem przepisów co do zasady bezwzględnie
obowiązujących (cogentnych). Nie jest obecnie dopuszczalne zawieranie przez strony jakichkolwiek klauzul
umownych dotyczących postępowania dowodowego. W szczególności nie przewidziano prawa strony do rezygnacji
z określonych środków dowodowych. Wyjątkowo może wystąpić umowa mająca za przedmiot wskazanie biegłego
wg. umowy stron – tzw. umowa na biegłego, jako umowa procesowa. Postępowanie dowodowe jest obecnie
uregulowane z poszanowaniem zasady bezpośredniości. Ustawodawca wymaga, aby postępowanie toczyło się
przed sądem orzekającym w sprawie.
Umowa dowodowa wg projektu noweli KPC
Sytuacja ta ulegnie zmianie w przypadku uchwalenia zmian zaproponowanych ww. projektem, bowiem przywraca się
skreślone na mocy art.1 pkt 46) ustawy z 16.9.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz.1381) postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych.
Przedmiotowe postępowanie prowadzone będzie w sprawach pomiędzy przedsiębiorcami w związku
z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą. W uregulowaniach dotyczących tego właśnie postępowania,
a ściślej w projektowanym nowym przepisie art. 479 96 § 1 KPC przewidziane zostało, że "strony mogą się umówić
o wyłączenie pewnego rodzaju dowodów, w szczególności z zeznań świadków lub z opinii biegłych, w sprawie
z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa)". Definicja legalna umowy
procesowej przewiduje zwiększenie uprawnień procesowych stron tego postępowania w ramach zasady dyspozycji
formalnej. Zapewnia przedsiębiorcom prawo zadysponowania o wyłączeniu pewnego rodzaju dowodów, na
podstawie zawartej umowy dowodowej. Należy domniemywać, że katalog dopuszczalnych prawem wyłączeń
obejmuje wszystkie rodzaje środków dowodowych, a nie tylko dowody nazwane. Wprawdzie ustawodawca
wymienia tylko dwa środki dowodowe, ale wykładnia przedmiotowego przepisu poprzez zastosowanie określenia „w
szczególności” pozwala na wnioskowanie, że katalog ten nie ma charakteru zamkniętego. W związku z tym
zakresem rezygnacji przez strony z określonych środków dowodowych można będzie objąć również dowody
o charakterze nienazwanym, w szczególności te spośród dowodów, do których zastosowanie znajdzie przepis art.
309 KPC.
W analizowanym projekcie (art. 47996 § 2 KPC) przewiduje się, że umowa dowodowa wymaga zachowania firmy
pisemnej (na piśmie) pod rygorem nieważności albo formy ustnej przed sądem. Przewidziano także swoistą klauzulę
salvatoryjną, według której w przypadku wątpliwości uważa się, że umowa późniejsza utrzymuje w mocy te
postanowienia umowy wcześniejszej, które da się z nią pogodzić. Wykluczono wprost możliwość zawierania umowy
dowodowej pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. W przypadku naruszenia tego zakazu projektodawca
przyjmuje, że cała umowa dowodowa jest nieważna. Jednocześnie z zarzutu nieważności lub bezskuteczności
umowy dowodowej będzie można korzystać jedynie w ściśle określonym czasie. Zarzut ten będzie można zgłosić
ustnie lub pisemnie najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie
procesowym – najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu. Na straży stosowania
przyjętych w umowie dowodowej reguł stał będzie sąd. Stosownie bowiem do projektowanego przepisu art. 479 96 § 6
KPC: "sąd nie dopuści z urzędu dowodu wyłączonego umową, chyba że zobowiązuje go do tego przepis
szczególny".

Skutki wprowadzenia projektowanych zmian
Tego rodzaju rozwiązanie prawne, jakim jest umowa dowodowa, przy wykorzystaniu silniejszej pozycji jednej ze stron
stosunku cywilnoprawnego, w skrajnym przypadku może doprowadzić do wykluczenia prawa korzystania
z wszystkich, albo w co bardziej znaczących środków dowodowych. Taki efekt wprowadzenia umowy dowodowej do
polskiego prawa byłby niepożądany. Z tej przyczyny ustawodawca proponuje, aby (proponowany art. 479 96 § 5 KPC)
objęcie umową dowodową środka dowodowego przeprowadzonego przed sądem przed jej zawarciem nie
pozbawiało go mocy dowodowej. Ponadto według projektowanego przepisu art. 479 96 § 7 KPC: "fakty, które miałyby
zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod
uwagę całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli ustalenia wymaga rozmiar należnego świadczenia, przepis art. 322
stosuje się odpowiednio".
Po dokonaniu analizy proponowanej zmiany niepokoić może zupełny brak kontroli sądu nad treścią umowy
dowodowej. Umowa ta może bowiem zawierać postanowienia niekorzystne dla jednej ze stron. Ustawodawca
powinien przyznać takiej stronie prawo korzystania z instytucji dotyczących skutków wad oświadczeń woli (braku
świadomości, błędu, podstępu etc.) dla ograniczenia niekorzystnych skutków, jakie jednak może wywołać umowa
dowodowa, zawarta w warunkach braku równorzędności stron.
Autorka jest doktorem habilitowanym, prof. nadzw. Uniwersytetu Wrocławskiego

Nowa regulacja umowy dowodowej może prowadzić do wykluczenia istotnych środków dowodowych oraz wprowadzenia niekorzystnych postanowień dla jednej ze stron. Konieczne jest zachowanie równowagi między interesami stron oraz kontrola sądu nad treścią umowy dowodowej.