Zmiany przepisów KPC związanych z zarządem sukcesyjnym nad przedsiębiorstwem osoby fizycznej

Na mocy art. 63 ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej wprowadzono zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego dotyczące m.in. zawieszenia postępowania, dodania Rozdziału 6a oraz zmian innych przepisów. Zarządca sukcesyjny może pozywać i być pozywany w sprawach związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa i działalnością gospodarczą.

Tematyka: zarząd sukcesyjny, Kodeks postępowania cywilnego, zarządca sukcesyjny, przedsiębiorstwo, działalność gospodarcza

Na mocy art. 63 ustawy z 5.7.2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U.
z 2018 r. poz. 1629, dalej jako: ZarządSukcU), wprowadzone zostały także zmiany w ustawie z 17.11.1964 r. -
Kodeks postępowania cywilnego (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1360 ze zm., dalej jako: KPC) m.in. zmiany
dotyczące: 1) zawieszenia postępowania, jeżeli zarządca sukcesyjny przestał pełnić funkcję albo zarząd
sukcesyjny wygasł (zmiana art. 174, art. 180, art. 1811 KPC); 2) dodania Rozdziału 6a w Części pierwszej
w Księdze drugiej w Tytule II w Dziale IV po Rozdziale 6 KPC dotyczącego spraw zarządu sukcesyjnego; 3)
jak też zmian innych przepisów, mających zastosowanie w odniesieniu do zarządu sukcesyjnego (tj. art. 780,
art. 788 § 2, art. 819, art. 837 KPC).
• Zarządca sukcesyjny może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa
w spadku oraz w sprawach wynikających z prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej.
• Zarządca sukcesyjny (obok dotychczas określonych w przepisie nabywcy majątku, zarządcy ustanowionego przez
sąd, kuratora spadku i wykonawcy testamentu) może powoływać się na swoje ograniczenie odpowiedzialności bez
wyraźnego zastrzeżenia w tytule egzekucyjnym.
Zakres zmian KPC w związku z wprowadzeniem instytucji zarządu sukcesyjnego
Przedmiotowe zmiany powodują, że:
1) zarządcy sukcesyjnemu będzie przysługiwała zdolność sądowa i procesowa; Przyjęto, że zarządca sukcesyjny
może pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz
w sprawach wynikających z prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej;
2) do katalogu okoliczności powodujących zawieszenie postępowania z urzędu dodano przypadek, gdy zarządca
sukcesyjny przestał pełnić tę funkcję, oraz przypadek wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, jeżeli postępowanie
toczyło się z udziałem zarządcy sukcesyjnego; Do podjęcia zawieszonego postępowania dochodzić będzie z dniem
zgłoszenia się lub wskazania sądowi kolejnego zarządcy sukcesyjnego, a jeżeli zarząd wygasł – z chwilą zgłoszenia
się lub wskazania sądowi następców prawnych zmarłego;
3) jeżeli po roku od zawieszenia postępowania nie zgłoszą się lub nie zostaną wskazani następcy prawni zmarłego,
a postępowanie nie zostało podjęte z udziałem zarządcy sukcesyjnego, sąd może z urzędu zwrócić się do sądu
spadku o ustanowienie kuratora spadku. Taki sam skutek powstanie w sytuacji, kiedy następcy prawni nie zgłoszą
się lub nie zostaną wskazani w ciągu roku od dnia zawieszenia postępowania z powodu wygaśnięcia zarządu
sukcesyjnego;
4) zarządcy sukcesyjnemu, w pewnym zakresie, przyznano uprawnienie do występowania w postępowaniach
dotyczących przedsiębiorstwa, wszczętych przed ustanowieniem zarządu sukcesyjnego (art. 181a KPC);
5) rozszerzony został o zarządcę sukcesyjnego katalog podmiotów, do których ma zastosowanie art. 788 KPC
w zakresie przejścia obowiązków na spadkobierców, w przypadku wydania tytułu egzekucyjnego przeciwko
spadkodawcy; Uregulowano jednoznacznie, że za przejście praw i obowiązków po wydaniu tytułu egzekucyjnego
uważa się ustanowienie zarządcy sukcesyjnego (pierwszego lub kolejnego, w przypadku, gdy zarządca przestanie
pełnić swoją funkcję), jak również wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego;
6) zmieniony został art. 819 KPC o podstawach do zawieszenia postępowania egzekucyjnego w razie śmierci
wierzyciela lub dłużnika; Zawieszone postępowanie egzekucyjne w razie śmierci wierzyciela lub dłużnika podejmuje
się z urzędu z udziałem spadkobierców zmarłego albo - w zakresie w jakim dotyczy ono praw i obowiązków
wynikających z działalności gospodarczej - zarządcy sukcesyjnego, jeżeli został ustanowiony zarząd sukcesyjny;
7) zmieniony został art. 837 KPC regulujący powoływanie się przez dłużnika na ograniczenie odpowiedzialności
w toku egzekucji; Wprowadzono mianowicie, że także zarządca sukcesyjny (obok dotychczas określonych
w przepisie nabywcy majątku, zarządcy ustanowionego przez sąd, kuratora spadku i wykonawcy testamentu) może
powoływać się na swoje ograniczenie odpowiedzialności bez wyraźnego zastrzeżenia w tytule egzekucyjnym.
Zakres czynności zarządcy sukcesyjnego

Wprowadzenie możliwości ustanowienia zarządcy sukcesyjnego pozwoli następcom prawnym
przedsiębiorcy prowadzącemu indywidualną działalność gospodarczą lub w formie spółki cywilnej, na
kontynuowanie przedsięwzięć inwestycyjnych jego następcom prawnym. Ponadto skorzystanie z zarządu
sukcesyjnego zapewnia także ochronę interesów osób trzecich, dokonujących czynności prawnych z przedsiębiorcą.
Na zarządcę sukcesyjnego może być powołana osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności
prawnych (art. 8 ust. 1 ZarządSukcU), z wyłączeniem tych osób, wobec których prawomocnie orzeczono: 1) zakaz
prowadzenia działalności gospodarczej, o którym mowa w art. 373 ust. 1 i w art. 374 ust. 1 ustawy z 28.2.2003 r. -
Prawo upadłościowe, lub 2) środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej
działalności gospodarczej, obejmującego działalność gospodarczą wykonywaną przez przedsiębiorcę lub działalność
gospodarczą w zakresie zarządu majątkiem.
Zarządca sukcesyjny w ramach powierzonych mu czynności związanych ze sprawowaniem zarządu nad
przedsiębiorstwem wykonuje zarówno czynności dotyczące sfery stosunków materialnoprawnych, jak
i procesowych. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (art. 655 1 – 6555 KPC) nie określają ani zakresu, ani
rodzaju czynności podejmowanych przez zarządcę w związku ze sprawowaniem zarządu nad przedsiębiorstwem
osoby fizycznej po śmierci. Z kolei to, jakie składniki niematerialne i materialne składają się na przedsiębiorstwo
w spadku określa art. 2 ZarządSukcU, stosownie do którego - na przedsiębiorstwo w spadku składają się zarówno
składniki istniejące w chwili śmierci przedsiębiorcy, jak też składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do
wykonywania działalności gospodarczej, nabyte przez zarządcę sukcesyjnego w okresie od chwili śmierci
przedsiębiorcy do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy
sukcesyjnego. Natomiast jakiego rodzaju czynności obejmuje zarząd sukcesyjny można wnioskować na podstawie
regulacji zawartej w przepisie art. 18 ZarządSukcU, zgodnie z którym zarząd sukcesyjny obejmuje zobowiązanie do
prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku oraz umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych
z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku. Wśród czynności podejmowanych przez zarządcę można wyodrębnić
następujące rodzaje czynności i działań: związanych ze sprawowaniem zarządu, a więc o charakterze
menadżerskim, o charakterze zabezpieczającym (polegających na inwentaryzacji majątku i jego zabezpieczeniu)
oraz sprawozdawczo – rachunkowym. Zarządca sukcesyjny niezwłocznie po ustanowieniu zarządu sukcesyjnego
sporządza i składa przed notariuszem wykaz inwentarza przedsiębiorstwa w spadku, obejmujący składniki
przedsiębiorstwa w spadku, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili śmierci przedsiębiorcy, a także długi
spadkowe związane z działalnością gospodarczą zmarłego przedsiębiorcy i ich wysokość według stanu z chwili
śmierci przedsiębiorcy. W pozostałym zakresie do wykazu inwentarza przedsiębiorstwa w spadku stosuje się
odpowiednio przepisy o wykazie inwentarza spadku (art. 27 ust. 1ZarządSukcU). Zarządca nie ma natomiast
obowiązku dokonywania oszacowania majątku.
Sąd opiekuńczy rozstrzyga w sprawach ograniczenia zarządu sukcesyjnego majątkiem osoby, która nie ma zdolności
do czynności prawnych albo, której zdolność do czynności prawnych tylko po przeprowadzeniu rozprawy (stosownie
do art. 579 w zw. z art. 6655 § 2 KPC). W sytuacji, gdy brak porozumienia pomiędzy rodzicami odnośnie istotnych
spraw dziecka, sąd może wydać rozstrzygnięcie dopiero po umożliwieniu rodzicom złożenia oświadczeń, chyba, że
wysłuchanie ich byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami (stosownie do art. 582 w zw. z art. 6655 § 2 KPC).
Autorka jest doktorem habilitowanym, prof. nadzw. Uniwersytetu Wrocławskiego

Możliwość ustanowienia zarządcy sukcesyjnego pozwala kontynuować przedsiębiorstwo po śmierci przedsiębiorcy. Zarządca wykonuje zarówno czynności materialnoprawne, jak i procesowe. Sąd opiekuńczy rozstrzyga w sprawach ograniczenia zarządu sukcesyjnego majątkiem osoby bez zdolności do czynności prawnych.