Zaskarżenie orzeczenia wydanego przez asesora
Od postanowienia rozstrzygającego co do istoty w sprawie o wpis w księdze wieczystej, wydanego przez asesora sądowego w sądzie rejonowym, który nie uzyskał prawa do pełnienia obowiązków sędziego, przysługuje apelacja – stwierdził Sąd Najwyższy. Sprawa dotyczyła domagania się wpisania w dziale II księgi wieczystej nieruchomości przez N.S. zastępując M.M. Sąd Rejonowy oddalił wniosek, ale Sąd Okręgowy ustalił, że asesor uzyskał uprawnienia do pełnienia obowiązków sędziego po wydaniu postanowienia, co skomplikowało kwestię środków odwoławczych. Zagadnienie wiąże się z funkcjonowaniem asesora sądowego w polskim sądownictwie.
Tematyka: asesor sądowy, apelacja, Sąd Najwyższy, księga wieczysta, wpis, środki zaskarżenia, referendarz sądowy, SN, Ustawa o ustroju sądów powszechnych
Od postanowienia rozstrzygającego co do istoty w sprawie o wpis w księdze wieczystej, wydanego przez asesora sądowego w sądzie rejonowym, który nie uzyskał prawa do pełnienia obowiązków sędziego, przysługuje apelacja – stwierdził Sąd Najwyższy. Sprawa dotyczyła domagania się wpisania w dziale II księgi wieczystej nieruchomości przez N.S. zastępując M.M. Sąd Rejonowy oddalił wniosek, ale Sąd Okręgowy ustalił, że asesor uzyskał uprawnienia do pełnienia obowiązków sędziego po wydaniu postanowienia, co skomplikowało kwestię środków odwoławczych. Zagadnienie wiąże się z funkcjonowaniem asesora sądowego w polskim sądownictwie.
Od postanowienia rozstrzygającego co do istoty w sprawie o wpis w księdze wieczystej, wydanego przez asesora sądowego w sądzie rejonowym, który nie uzyskał prawa do pełnienia obowiązków sędziego, przysługuje apelacja – stwierdził Sąd Najwyższy. W 2018 r. do Sądu Najwyższego wpłynęło kilka pytań prawnych dotyczących tego „Czy od postanowienia rozstrzygającego co do istoty postępowanie o wpis w księdze wieczystej, wydanego przez asesora sądowego, który nie uzyskał jeszcze prawa do pełnienia obowiązków sędziego, przysługuje środek odwoławczy w postaci apelacji, czy też środek zaskarżenia w postaci skargi na orzeczenie referendarza?”. W jednej ze spraw, N.S. domagała się wpisania w dziale II księgi wieczystej nieruchomości siebie jako właściciela w miejsce M.M. na podstawie postanowienia sądu. W dniu 23.10.2017 r. asesor Sądu Rejonowego R.W. oddalił wniosek uznając, że N.S. nie wykazała następstwa prawnego po M.M., nie wynikało to bowiem z przedłożonego postanowienia spadkowego. W toku postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy ustalił, że asesor Sądu Rejonowego R.W. uzyskał uprawnienia do pełnienia obowiązków sędziego 23.11.2017 r., a więc już po wydaniu postanowienia objętego postępowaniem odwoławczym. W związku z tym zwrócił się do SN z pytaniem prawnym, w uzasadnieniu którego wyjaśniono, że w przypadku odpowiedzi, iż postanowienie podlega zaskarżeniu apelacją jako postanowienie sądu I instancji, środek odwoławczy będzie podlegał merytorycznemu rozpoznaniu, a w dalszej kolejności od orzeczenia wydanego w tej sprawie przez Sąd Okręgowy będzie przysługiwał nadzwyczajny środek zaskarżenia w postaci skargi kasacyjnej, bądź ewentualnie zażalenie w trybie art. 3941 § 11 zw. z art. 13 § 2 KPC. Natomiast w przypadku udzielenia odpowiedzi, że postanowienie nie stanowi orzeczenia podlegającego apelacji, lecz ewentualnie skardze na orzeczenie referendarza sądowego, Sąd Okręgowy nie jest właściwy do jej rozpoznania, a winien to uczynić Sąd Rejonowy w trybie określonym w art. 39822 w zw. z art. 13 § 2 KPC. Przedstawione zagadnienie prawne związane jest z ponownie wprowadzoną do polskiego porządku prawnego instytucją asesora sądowego w sądownictwie powszechnym. Zgodnie z art. 2 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t. jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 23; dalej jako: PrUSP), w brzmieniu obowiązującym od 21.6.2017 r., a nadanym art. 2 pkt 1 ustawy z 11.5.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 1139) zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują sędziowie, a ponadto w sądach rejonowych zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują także asesorzy sądowi, którym powierzono pełnienie obowiązków sędziego, z wyłączeniem pewnej kategorii spraw. Zadania z zakresu ochrony prawnej, inne niż wymiar sprawiedliwości, wykonują w sądach referendarze sądowi i starsi referendarze sądowi. Ilekroć w przepisach jest mowa o referendarzach sądowych, rozumie się przez to także starszych referendarzy sądowych. Zadania z zakresu ochrony prawnej, inne niż wymiar sprawiedliwości, mogą wykonywać asesorzy sądowi. Zadania te mogą wykonywać również sędziowie, jeżeli ich wykonywanie przez referendarzy sądowych lub asesorów sądowych nie jest możliwe. Zgodnie z art. 106i PrUSP asesorów sądowych mianuje Minister Sprawiedliwości na czas nieokreślony, wyznaczając miejsce służbowe, a stosunek służbowy asesora sądowego nawiązuje się po doręczeniu mu aktu mianowania. Minister Sprawiedliwości przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa wykaz mianowanych asesorów sądowych wraz z wnioskiem o powierzenie pełnienia obowiązków sędziego i jeżeli Krajowa Rada Sądownictwa w terminie 2 miesięcy od dnia przedstawienia wykazu i wniosku, nie zgłosi sprzeciwu, asesor sądowy pełni obowiązki sędziego przez okres 4 lat od dnia upływu 2-miesięcznego terminu, a w przypadku zgłoszenia sprzeciwu, od dnia uchylenia uchwały wyrażającej sprzeciw. Asesor sądowy w okresie, w którym nie pełni obowiązków sędziego, wykonuje zadania z zakresu ochrony prawnej inne niż wymiar sprawiedliwości. Na tle powyższych uregulowań, a także braku jakiegokolwiek powiązania ich z przepisami KPC powstają wątpliwości co do charakteru orzeczeń wydawanych przez asesorów sądowych w okresie kiedy nie pełnią jeszcze obowiązków sędziego, a także rodzaju środków zaskarżenia, które od nich przysługują. Możliwe jest przyjęcie stanowiska, że asesor sądowy do czasu uzyskania tzw. votum, czyli prawnej i skutecznej możliwości wykonywania obowiązków sędziego, wykonuje czynności z zakresu ochrony prawnej na takich samych zasadach jak sędziowie, a w konsekwencji, że od wydawanych przez asesorów sądowych orzeczeń i zarządzeń przysługują środki odwoławcze (apelacje, zażalenia) takie same jak od orzeczeń wydawanych przez sędziego (a w istocie przez sąd, w skład którego wchodzą sędziowie). Jednak w okresie od mianowania na stanowisko asesora do momentu uzyskania prawa wykonywania obowiązków sędziego, uprawnienia asesorów sądowych pokrywają się całkowicie z uprawnieniami jakie posiadają referendarze sądowi i starsi referendarze sądowi możliwe wydaje się również zastosowanie poprzez analogię uregulowań dotyczących referendarzy sądowych. W konsekwencji przy przyjęciu tego stanowiska orzeczenia wydawane przez asesorów sądowych bez votum, nie stanowiłyby orzeczeń sądu, lecz orzeczenia innego organu sądowego o kompetencjach identycznych, jak kompetencje referendarzy. Ponieważ trudno przyjmować, że wydawane przez asesorów sądowych orzeczenia nie podlegałyby jakimkolwiek środkom zaskarżenia, a nie mogłyby podlegać środkom odwoławczym, to słuszne wydaje się przyjęcie stanowiska, iż środkiem zaskarżenia byłaby skarga na orzeczenie referendarza, skoro asesor w tym czasie może wykonywać jedynie te same obowiązki co referendarz. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że ustawodawca uregulował kwestie związane z instytucją asesora w przepisach ustrojowych, jednak nie odniósł się do niej w przepisach proceduralnych. W ocenie SN, od postanowienia rozstrzygającego sprawę co do istoty wydanego przez asesora bez votum należy wnieść apelację. SN stwierdził, że wobec braku stosownych regulacji możliwe byłoby przyjęcie, że w takiej sytuacji od orzeczenia asesora nie przysługuje żaden środek odwoławczy lub zaskarżenia, jednak taka koncepcja byłaby nie do pogodzenia z wartościami konstytucyjnymi. Uchwały SN z 7.9.2018 r., III CZP 26/18, III CZP 34/18, III CZP 40/18, III CZP 43/18, III CZP 47/18, III CZP 57/18, III CZP 58/18
Sąd Najwyższy wskazał, że brak regulacji proceduralnych odnośnie do orzeczeń asesorów sądowych bez votum nie powinien oznaczać braku możliwości odwołania od tych decyzji. W kontekście wartości konstytucyjnych, apelacja powinna być dopuszczalna. Uchwały SN z września 2018 r. również poruszały kwestię środków zaskarżenia w przypadku orzeczeń asesorów sądowych.