Europejskie poświadczenie spadkowe

Tematyka: Europejskie poświadczenie spadkowe, rozporządzenie Nr 650/2012, dziedziczenie majątku, jurysdykcja, spadkobiercy, postępowanie spadkowe, sądy państw członkowskich, transgraniczne dziedziczenie

TS orzekł, że art. 4 rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na
przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, takiemu jak będące przedmiotem sporu
w postępowaniu głównym, które przewiduje, że – nawet jeśli w chwili śmierci zmarły nie miał miejsca
zwykłego pobytu na jego terytorium – sądy tego państwa pozostają właściwe do wydawania krajowych
poświadczeń spadkowych w ramach dziedziczenia mającego skutki transgraniczne, jeżeli składniki masy
spadkowej są położone na terytorium tego państwa lub jeżeli zmarły miał jego obywatelstwo.
A.T. Oberle, obywatel francuski, miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu we Francji. Zmarł w 2015 r. nie
pozostawiwszy testamentu. A.T. Oberle miał dwóch synów, w tym V.P. Oberlego, wnioskodawcę w sprawie przed
sądem odsyłającym. Małżonka A.T. Oberle zmarła już wcześniej. Majątek spadkowy znajduje się na terenie Francji
i RFN. W marcu 2016 r., na wniosek V.P. Oberlego sąd w Saint-Avold (Francja) wydał krajowe poświadczenie
spadkowe stwierdzające, że V.P. Oberle oraz jego brat dziedziczą spadek po A.T. Oberle po połowie. Następnie V.P.
Oberle wystąpił do sądu rejonowego w Schöneberg o wydanie krajowego poświadczenia dziedziczenia
ograniczonego do majątku spadkowego położonego w RFN. Poświadczenie to miało stwierdzać, że majątek A.T.
Oberle dziedziczą na podstawie prawa francuskiego V.P. Oberle i jego brat po połowie. Po zbadaniu swojej
jurysdykcji zgodnie z art. 15 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 650/2012 z 4.7.2012 r.
w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania
dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia
spadkowego, sąd w Schönebergu uznał się za niewłaściwy do wydania żądanego poświadczenia. V.P. Oberle
zaskarżył to postanowienie.
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dążył do ustalenia, czy art. 4 rozporządzenia Nr 650/2012 należy
interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, które przewiduje, że
– nawet jeśli w chwili śmierci zmarły nie miał miejsca zwykłego pobytu na jego terytorium – sądy tego państwa
pozostają właściwe do wydawania krajowych poświadczeń spadkowych w ramach dziedziczenia mającego skutki
transgraniczne, jeżeli składniki masy spadkowej są położone na terytorium tego państwa lub jeżeli zmarły miał jego
obywatelstwo?
Rozporządzenie Nr 650/2012 jest – zgodnie z jego art. 1 ust. 1 i w świetle jego motywu 9 – stosowane do wszystkich
cywilnoprawnych aspektów dziedziczenia majątku na skutek śmierci, z wyłączeniem spraw podatkowych, celnych
i administracyjnych. W art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Nr 650/2012 uściślono, że termin „dziedziczenie” oznacza
„dziedziczenie majątku po osobie zmarłej i obejmuje wszystkie formy przejścia składników majątku, praw
i obowiązków na skutek śmierci, czy to na podstawie dobrowolnego rozrządzenia na wypadek śmierci, czy to
w drodze dziedziczenia ustawowego”. Rozporządzenie Nr 650/2012 ma również zastosowanie do spraw spadkowych
mających skutki transgraniczne. Zgodnie z orzecznictwem TS przepisom jurysdykcyjnym, w zakresie, w jakim nie
zawierają one wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla określenia swego znaczenia i zakresu,
należy nadać w całej Unii autonomiczną oraz jednolitą wykładnię, którą należy ustalić z uwzględnieniem nie tylko
treść, ale również kontekstu przepisu i celu danego uregulowania (wyroki: Sanders i Huber, C-408/13 i C-408/13, pkt
24; Mahnkopf, C-558/16, pkt 32).
W art. 4 rozporządzenia Nr 650/2012 ustanowiono jurysdykcję sądów państwa członkowskiego, w którym zmarły miał
swoje miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci, do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku. Trybunał
sprecyzował, że mimo iż treść tego przepisu nie wskazuje na to, aby stosowanie ustanowionej przez ten przepis
ogólnej zasady jurysdykcji miało być uzależnione od spełnienia warunku, aby sprawa spadkowa obejmowała kilka
państw członkowskich, faktem pozostaje, że ta zasada jest oparta na założeniu, iż chodzi o sprawę spadkową
mającą skutki transgraniczne. Z art. 4 wynika, że ustanowiona przez niego zasada jurysdykcji ogólnej dotyczy „ogółu
spraw dotyczących spadku”, co sugeruje, jak zauważył rzecznik generalny, że powinna znajdować ona zastosowanie
do wszystkich postępowań spadkowych toczących się przed sądami państw członkowskich (pkt 67 opinii).
Postępowanie mające za przedmiot wydanie krajowych poświadczeń spadkowych jest postępowaniem niespornym
i wydawane orzeczenia zawierają wyłącznie ustalenie stanu faktycznego, nie zawierają natomiast żadnych
rozstrzygnięć mogących uzyskać walor prawomocności. Rzecznik generalny zauważył, że zawarta w art. 3 ust. 2
rozporządzenia Nr 650/2012 definicja pojęcia „sąd” w rozumieniu art. 4 tego rozporządzenia nie zawiera wskazówek
co do zakresu znaczeniowego terminu „orzekać” zastosowanego w tym przepisie (pkt 64 opinii). Trybunał stwierdził,
że treść art. 4 rozporządzenia Nr 650/2012 nie pozwala na ustalenie, czy sporny względnie bezsporny charakter
postępowania ma wpływ na stosowanie przewidzianej przez ten przepis zasady jurysdykcji i czy przez „orzekanie”
w rozumieniu tego przepisu należy rozumieć wydanie orzeczenia mającego charakter wyłącznie sądowy. Wykładnia
językowa badanego przepisu nie pomaga w ustaleniu odpowiedzi na pytanie, czy postępowanie prowadzone dla

celów wydawania krajowych poświadczeń spadkowych, takie jak postępowanie główne, należy uznać za objęte
zakresem tego przepisu.
Dokonując analizy kontekstu tego przepisu TS stwierdził, że z art. 13 rozporządzenia Nr 650/2012 wynika, iż oprócz
sądu mającego jurysdykcję do orzekania w danej sprawie spadkowej zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, sądy
w państwie członkowskim zwykłego pobytu każdej osoby, która na mocy prawa właściwego dla dziedziczenia może
złożyć przed sądem oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, zapisu lub udziału obowiązkowego bądź
oświadczenie mające na celu ograniczenie odpowiedzialności danej osoby za długi spadkowe, mają jurysdykcję do
przyjęcia takich oświadczeń. Celem art. 13 jest ułatwienie sytuacji spadkobierców i zapisobierców poprzez
przewidzenie uregulowania stanowiącego odejście od zasad ustanowionych w art. 4 i 11 tego rozporządzenia.
W konsekwencji sądy mające jurysdykcję do orzekania co do ogółu spraw dotyczących spadku na podstawie art. 4
są właściwe, aby przyjmować oświadczenia dotyczące spadku. W ocenie TS zasada jurysdykcyjna ustanowiona
w art. 4 dotyczy również postępowań, które nie prowadzą do wydania orzeczenia sądowego. Wykładnia ta znajduje
potwierdzenie w motywie 59 rozporządzenia Nr 650/2012, z którego wynika, że to rozporządzenie stosuje się
niezależnie od tego, czy orzeczenia w sprawach spadkowych mające skutki transgraniczne wydano w postępowaniu
procesowym, czy nieprocesowym. W związku z tym art. 4 rozporządzenia Nr 650/2012 określa jurysdykcję
międzynarodową sądów państw członkowskich w postępowaniach mających za przedmiot ogół spraw dotyczących
spadku, takich jak, w szczególności, wydawanie krajowych poświadczeń spadkowych, niezależnie od tego, czy
postępowania te mają charakter sporny, czy też nie.
Rzecznik generalny zauważył, że europejskie poświadczenie spadkowe, które zostało ustanowione przez
rozporządzenie Nr 650/2012, korzysta z autonomicznego reżimu prawnego określonego przez przepisy rozdziału VI
tego rozporządzenia (pkt 90 opinii). W tym kontekście art. 64 tego rozporządzenia ma na celu doprecyzowanie, że
europejskie poświadczenia spadkowe wydają zarówno sądy, jak i inne organy, które na mocy prawa krajowego są
właściwe do rozpoznawania spraw spadkowych, uściślając w oparciu o odesłanie do art. 4, 7, 10 i 11, w którym
państwie członkowskim wydanie tego poświadczenia miałoby nastąpić. Trybunał stwierdził, że zgodnie z art. 62 ust. 2
i 3 rozporządzenia Nr 650/2012 korzystanie z europejskiego poświadczenia spadkowego nie jest obowiązkowe i nie
zastępuje ono dokumentów wewnętrznych wykorzystywanych do podobnych celów w państwach członkowskich,
takich jak krajowe poświadczenia spadkowe. Wobec powyższego TS uznał, że art. 64 rozporządzenia Nr 650/2012
nie może być interpretowany w ten sposób, iż krajowe poświadczenia spadkowe miałyby być wykluczone z zakresu
stosowania zasady jurysdykcji zawartej w art. 4 tego rozporządzenia.
Z motywów 7 i 8 rozporządzenia Nr 650/2012 wynika, iż jego celem jest w szczególności udzielenie pomocy
spadkobiercom i zapisobiercom oraz innym osobom bliskim zmarłemu oraz wierzycielom spadkowym w dochodzeniu
przez nich ich praw w kontekście postępowania spadkowego mającego skutki transgraniczne oraz udzielenie pomocy
obywatelom Unii we wcześniejszym uregulowaniu ich spraw spadkowych. Nawiązując do tych celów w motywie 27
rozporządzenia Nr 650/2012 podkreślono, że normy tego rozporządzenia są skonstruowane tak, aby zapewnić
stosowanie przez organ zajmujący się sprawami spadkowymi w większości przypadków własnego prawa krajowego.
W kwestii tej art. 21 ust. 1 rozporządzenia Nr 650/2012, ustanawiający ogólną zasadę ustalania prawa właściwego,
oraz art. 4 tego rozporządzenia, ustanawiający jurysdykcję ogólną sądów państw członkowskich, odwołują się do
kryterium miejsca zwykłego pobytu zmarłego w chwil śmierci. Jednak TS podkreślił, że stosowanie prawa krajowego
de celów ustalenia jurysdykcji ogólnej sądów państw członkowskich do wydania krajowych poświadczeń spadkowych
godziłoby w cel przywołany w motywie 27 rozporządzenia Nr 650/2012, polegający na zapewnieniu spójności
pomiędzy przepisami regulującymi jurysdykcję i przepisami wskazującymi prawo właściwe.
Zgodnie z ogólnym celem rozporządzenia Nr 650/2012, wyrażonym w jego motywie 59 i polegającym na
zagwarantowaniu wzajemnego uznawania wydanych w państwach członkowskich orzeczeń w przedmiocie
dziedziczenia, w motywie 34 tego rozporządzenia podkreślono, że rozporządzenie dąży do stworzenia systemu
umożliwiającego unikanie wydawania niedających się pogodzić orzeczeń w różnych państwach członkowskich. Cel
ten wiąże się z zasadą jednolitości statutu spadkowego, skonkretyzowaną w szczególności w art. 23 ust. 1
rozporządzenia Nr 650/2012, który precyzuje, że prawu ustalonemu zgodnie z przepisami tego rozporządzenia
podlega „ogół spraw dotyczących spadku”. Zasada jednolitości statutu spadkowego leży również u podstawy reguły
ustanowionej w art. 4 rozporządzenia Nr 650/2012, w zakresie, w jakim ten przepis precyzuje, że określa ona
jurysdykcję sądów państw członkowskich do orzekania „co do ogółu spraw dotyczących spadku”.
Z orzecznictwa TS wynika, że wykładnia norm rozporządzenia Nr 650/2012, która prowadziłaby do „fragmentaryzacji
dziedziczenia”, nie byłaby zgodna z celami realizowanymi przez to rozporządzenie (wyrok Kubicka, C-218/16, pkt
57). Jednym z jego celów jest ustanowienie jednolitego reżimu prawnego stosowanego do dziedziczenia mającego
skutki transgraniczne, a jego realizacja implikuje harmonizację zasad ustalania jurysdykcji międzynarodowej państw
członkowskich zarówno w ramach postępowań spornych, jak i niespornych. Wykładnia art. 4 tego rozporządzenia,
zgodnie z którą ten przepis określa jurysdykcję międzynarodową sądów państw członkowskich w odniesieniu do
postępowań mających za przedmiot wydawanie krajowych poświadczeń spadkowych, zmierza do realizacji tego celu
w interesie zapewnienia należytego działania wymiaru sprawiedliwości w UE, ograniczając ryzyko równoległych
postępowań toczących się przed sądami różnych państw członkowskich oraz ryzyko mogących z takich postępowań

wyniknąć sprzecznych rezultatów. Realizacja celów, do których osiągnięcia dąży rozporządzenie Nr 650/2012, byłaby
natomiast utrudniona, gdyby w sytuacji takiej jak w rozpatrywanej sprawie przepisy rozdziału II tego rozporządzenia,
a w szczególności jego art. 4, należało interpretować w ten sposób, że nie określa on jurysdykcji międzynarodowej
sądów państw członkowskich w odniesieniu do postępowań mających za przedmiot wydawanie krajowych
poświadczeń spadkowych.
Reasumując TS orzekł, że art. 4 rozporządzenia Nr 650/2012 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na
przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, takiemu jak będące przedmiotem sporu
w postępowaniu głównym, które przewiduje, że – nawet jeśli w chwili śmierci zmarły nie miał miejsca
zwykłego pobytu na jego terytorium – sądy tego państwa pozostają właściwe do wydawania krajowych
poświadczeń spadkowych w ramach dziedziczenia mającego skutki transgraniczne, jeżeli składniki masy
spadkowej są położone na terytorium tego państwa lub jeżeli zmarły miał jego obywatelstwo.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 21.6.2018 r., Oberle, C-20/17