Wymogi formalne skargi kasacyjnej

Publikacja omawia wymogi formalne skargi kasacyjnej oraz analizuje zgodność przepisów KPC z Konstytucją RP. Skarżąca argumentuje, że nadmierny formalizm w procedurze kasacyjnej prowadzi do ograniczenia prawa do sądu i braku możliwości merytorycznego rozpatrzenia sprawy. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego podkreśla konieczność ochrony pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego w kontekście skargi kasacyjnej.

Tematyka: skarga kasacyjna, wymogi formalne, Konstytucja RP, Trybunał Konstytucyjny, pewność i bezpieczeństwo obrotu prawnego, przymus adwokacko-radcowski, ochrona interesu publicznego

Art. 3986 § 2 i 3 w zw. z art. 3984 § 1 pkt 3 w zw. z art. 13 § 2 KPC jest zgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2
i w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP – wynika z wyroku Trybunału Konstytucyjnego.
Uczestniczka postępowania o stwierdzenie nabycia spadku złożyła w imieniu własnym oraz małoletnich skargę
kasacyjną, którą SN odrzucił powołując jako podstawę swojego orzeczenia art. 398 6 § 3 w zw. z art. 3986 § 2 i w zw.
z art. 13 § 2 KPC. Sąd Najwyższy stwierdził, że sformułowany w skardze kasacyjnej wniosek o uchylenie
zaskarżonego w całości postanowienia i jego zmianę poprzez orzeczenie co do istoty sprawy nie spełnia wymagań
określonych w art. 3984 § 1 pkt 3 KPC, nie zawiera bowiem wniosku wskazującego na zakres żądanej zmiany
zaskarżonego postanowienia.
K.S. wniosła skargę konstytucyjną o stwierdzenie czy:
„1) art. 3986 § 2 i 3 w zw. z art. 3984 § 1 KPC w zakresie w jakim przewiduje odrzucenia – bez wzywania do
usunięcia braków – skargi kasacyjnej niespełniającej wymagań określonych w art. 3984 § 1 KPC jest
niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 2 oraz art. 2 Konstytucji RP,
2) art. 3986 § 3 w zw. z art. 3986 § 2 i art. 3941 § 1 KPC, w zakresie w jakim przewiduje niezaskarżalność
postanowienia SN o odrzucenia skargi kasacyjnej, niespełniającej wymagań określonych w art. 3944 § 1 KPC
jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP,
3) art. 3986 w zw. z art. 3984 § 1 i 2 KPC, w zakresie w jakim wprowadza odmienne skutki prawne dla braków
konstrukcyjnych skargi kasacyjnej tej samej kategorii, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1
Konstytucji RP”.
Skarżąca dowodziła, że przewidziana w art. 3986 § 2 i 3 KPC regulacja, odwołująca się wyłącznie do „braków
konstrukcyjnych” skargi kasacyjnej, definitywnie zamyka możliwość merytorycznego rozpoznania sprawy. Skarżący
nie ma możliwości konwalidacji skargi poprzez usunięcie braków, a skarga ulega „automatycznemu” odrzuceniu. Taki
mechanizm uniemożliwia skarżącemu realizację zagwarantowanego mu konstytucyjnie prawa do sprawiedliwego
i rzetelnego postępowania sądowego zainicjowanego wniesieniem skargi kasacyjnej. Nadmierną uciążliwość
i nieadekwatność zastrzeżonych przez przedmiotową regulację skutków dostrzegają również sądy powszechne i SN,
które mimo ewidentnego nakazu odrzucenia skargi kasacyjnej obarczonej brakami konstrukcyjnymi wielokrotnie tego
nie czynią (zob. postanowienie SN z 15.6.2016 r., II CZP 42/16,
; postanowienie SN z 14.1.2015 r., I CZ
116/14,
).
W skardze zarzucano, że daleko posunięty formalizm przedmiotowej regulacji prowadzi do tego, że z horyzontu
wyznaczonego przez cel postępowania kasacyjnego oraz sens, który stanowi ochrona interesu publicznego, znika
materia jaką jest usuwanie z obrotu prawnego rażąco wadliwych orzeczeń sądów powszechnych. Skarżąca
wskazuje, że mało zrozumiałe i niekonsekwentne jest rozróżnienie braków kasacyjnych, i skorelowanych z nimi
skutków braków skargi kasacyjnej, na braki nieusuwalne i usuwalne. Kwestionowana regulacja stanowi wyraz
nieadekwatnej i rażąco niewspółmiernej do zamierzonego przez ustawodawcę celu ingerencji w prawo do sądu, nie
jest niezbędna z perspektywy interesu publicznego. Na skutek przewidzianej sankcji odrzucenia skargi, bez
wzywania do usunięcia braku strona zostaje skutecznie pozbawiona uprawnień przyznanych przez ustawodawcę do
złożenia skargi kasacyjnej i ochrony swych praw przed SN.
W wyroku wydanym przy jednym zdaniu odrębnym TK uznał, że wartością chronioną, uzasadniającą przyjęty
przez ustawodawcę model skargi kasacyjnej, w tym podział braków na nieusuwalne i usuwalne, jest ochrona
pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego. Trybunał Konstytucujny podkreślił, że w przeciwieństwie do
postępowań przed sądami I i II instancji, w postępowaniu przed SN kontroli podlegają orzeczenia
prawomocne. Możliwość wzruszania takich orzeczeń ze względu na interes publiczny zawsze będzie
wprowadzać stan niepewności, co do ukształtowanej tym rozstrzygnięciem sytuacji i ingerować w zasadę
ochrony pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego. Postępowanie kasacyjne jest postępowaniem
nadzwyczajnym a nie kolejną instancją, w której strony postępowania do zakończenia wszystkich etapów
tego postępowania muszą się liczyć z możliwością podważenia zapadłych w poprzednich instancjach
orzeczeń.
Konieczność zapewnienia pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego w demokratycznym państwie stanowi
dostateczne uzasadnienie wprowadzania ograniczeń prawa do sądu w zakresie ukształtowania procedury połączonej
z zaostrzonymi skutkami niedochowania wymagań skargi kasacyjnej. W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że
elementy konstrukcyjne to obligatoryjne elementy składowe, które konstytuują skargę, sprawiając, że

określone pismo procesowe strony jest skargą kasacyjną. Przesądzają zatem o istocie skargi kasacyjnej.
Brak któregokolwiek z nich powoduje, że taki środek zaskarżenia nie jest w ogóle skargą kasacyjną i dlatego
też braki te nie podlegają uzupełnieniu.
Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że wysoki stopień sformalizowania skargi kasacyjnej łagodzony jest przez
przymus adwokacko-radcowski. Wymaganie związane z realizacją obowiązku zawarcia w skardze wszystkich jej
konstrukcyjnych elementów nie jest niemożliwe do spełnienia dla profesjonalnego pełnomocnika.
Wyrok TK z 11.7.2018 r., SK 3/17

Wyroki sądów i stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wskazują na istotę konstrukcyjnych elementów skargi kasacyjnej oraz konieczność zachowania pewności i bezpieczeństwa obrotu prawnego. Przymus adwokacko-radcowski ma łagodzić wysoki stopień sformalizowania skargi kasacyjnej. Wartością chronioną jest ochrona interesu publicznego i zapewnienie stabilności postępowań sądowych.